محمود حاج‌زمان: علم در برابر خطا و اشتباه مصون نیست. حتی گاه اشتباهاتی که در آزمایشگاه رخ می‌دهند ممکن است خطرناک و در پاره‌ای موارد مرگبار باشند. گزارش‌های علمی غلط و گمراه کننده می‌تواند سایر دانشمندان را به انحراف بکشاند؛ و سال‌ها وقت، تلاش و منابع مالی را تلف کنند. همچنین، هر ساله تعدادی از دانشمندان دچار اشکال مختلفی از سوءرفتار یا تقلب می‌شوند. در این گزارش، برخی از برجسته‌ترین خطاها، اشتباهات و تقلب‌های علمی سال 2012 را به انتخاب سایت وایرد با هم مرور می‌کنیم؛ مسائلی که از اشتباهات خنده‌دار تا اشتباهات واقعا مرگبار را در بر می‌گیرد. بخش اول این گزارش را می‌توانیداینجا بخوانید.
فلیکس ناشکر
فلیکس بائومگارتنر اتریشی سوار بر بالن به لایه استراتوسفر رفت، و از ارتفاع بیش از 39 کیلومتری به پایین پرید. وی طی سقوط آزاد 4 دقیقه‌ای خود توانست دیوار صوتی را بشکند و پس از اینکه روی زمین فرود آمد، در مصاحبه خود به شدت به ناسا و ریچارد برانسون تاخت. شاید مهم‌ترین جمله‌ای که وی به زبان آورد این بود که ماموریت‌های کاوش مریخ ناسا چیزی جز اتلاف پول نیست. وی در مصاحبه خود با دیلی تلگراف گفت: «آن دانش اندکی که ما از مریخ به دست آورده‌ایم، فکر نمی‌کنم که هیچ معنایی داشته باشد.» بائومگارتنر سپس کنایه‌ای به ریچارد برانسون زد و گفت که وی قصد دارد تا با بیرون پرت کردن یک نفر از فضاپیمای ویرجین گالکتیک، رکورد مرتفع‌ترین پرش آزاد دنیا را بشکند. وی گفت: «برای من بیشتر شبیه شوخی است؛ چرا که به نظر می‌رسد وی می‌خواهد از حرکت ما برای محبوبیت خودش استفاده کند که مایه خجالت است.»
این حرکت بائومگارتنر به عنوان یکی از بدترین سوءرفتارهای دنیای علم در سال گذشته محسوب می‌شود. بسیاری از کاربران اینترنتی به این گفته‌های وی واکنش نشان دادند. به عنوان مثال، یکی از پاسخ‌هایی که به وی داده شد این بود: «امیدوارم فلیکس به خاطر داشته باشد به خاطر تک تک قطعات تجهیزاتی که به وی کمک کرد تا بتواند امروز در این جایگاه قرار داشته باشد، از ناسا تشکر کند.»
کسب و کار میمونی
اداره دولتی «امانت‌داری پژوهشی» آمریکا در ماه سپتامبر / شهریورماه به این نتیجه رسید که مارک هاوسر، استاد سابق روان‌شناسی دانشگاه هاروارد در برخی از مطالعاتش درباره قوه ادراک نخستی‌ها، اقدام به داده‌سازی، دستکاری نتایج و توصیف نادرست روش‌های استفاده شده کرده است. پیش از آن و در جولای 2011 / تیرماه 1390، پس از اتمام تحقیقاتی سه ساله در خصوص فعالیت‌های آزمایشگاهی‌اش، وی از هاروارد استعفاء کرده بود. پیش از تمام این ماجراها، وی به خاطر مطالعات در زمینه زیست‌شناسی تکاملی ترکیبی و روان‌شناسی شناختی شهرت بسیار داشت.
هاوسر نتایج این گزارش را تایید یا رد نکرده است؛ اما اعلام کرده است: «من مسئولیت تمام اشتباهات انجام شده در آزمایشگاه را بر عهده می‌گیرم؛ صرف‌نظر از اینکه مستقیما در آنها درگیر بوده یا نبوده باشم.»
غیرقابل قبول
در اواخر ماه نوامبر / اوایل آذر، سه هیئت تحقیقاتی گزارش نهایی خود را در خصوص رسوایی بزرگ دیدریک استاپل، روان‌شناس اجتماعی و هیئت علمی سابق دانشگاه تیلبورگ هلند منتشر کردند. در سال 2011 / 1390، استاپل داده‌سازی و دست بردن در داده‌ها را تایید کرد. تا کنون، رد داده‌های ساختگی وی به بیش از 55 مقاله علمی و کتاب مختلف، و همچنین 10 پایان‌نامه تحصیلات تکمیلی گسترده شده است. گزارش هیئت‌ها نه تنها استاپل را به خاطر سوءرفتار محکوم کرده است، بلکه انگشت اتهام را به سوی کل مجموعه روان‌شناسی اجتماعی نشانه رفته است.
این هیئت‌ها تصویری از یک «فرهنگ پژوهشی درهم و برهم» ترسیم کرده‌اند، و این رشته را به عنوان زمینه‌ای توصیف می‌کند که متخصصان آن با دانشی ناقص و سرشار از عیب و ایراد سر و کار دارند. در مقابل، انجمن روان‌شناسی اجتماعی اروپا گزارش استاپل را «اشتباهی غیرقابل قبول» خوانده است و اظهارات مطرح شده در آن را در خصوص این رشته «افتراآمیز، بی‌اساس و اشتباه» خوانده است.
تقلب کارشناس دادگستری
کارشناس شیمی دادگستری، آنی دوخان، به جعل نتایج آزمایش داروها در پرونده‌های جنایی ایالت بوستون آمریکا متهم شد. دوخان مسئولیت بیش از 60 هزار نمونه مربوط به 34 هزار متهم را طی 9 سال کار در یکی از آزمایشگاه‌های جنایی ایالت بر عهده داشت. بر اساس گزارشات، وی پرکارترین شیمی‌دان آزمایشگاه بود. اما به جای آزمایش تمام آن نمونه‌ها برای کشف وجود دارو، دوخان تنها بخشی از نمونه‌ها را آزمایش می‌کرد و نتایج مربوط به بقیه آنها را جعل می‌کرد.
آزمایشگاه مذکور در ماه آگوست / مردادماه بسته شد. از آن زمان، بیش از 200 متهم از زندان آزاد شده‌اند؛ چرا که وکلای آنها محکومیت موکلان خود را که بر اساس نتایج گزارشات آزمایشگاه بود زیر سوال برده‌اند. در ماه دسامبر / آذرماه، هیئت منصفه دادگاه عالی ماساچوست دوخان را به 17 مورد ممانعت از اجرای عدالت، 8 مورد دست بردن در مدارک، شهادت دروغ، و تظاهر به داشتن مدرک دانشگاهی متهم ساخت.
جراحان اعصابی که از تحقیقات آزمایشگاهی منع شدند
ماجرای جراحان مغز و اعصاب آمریکایی که به آزمایش بر روی بیماران سرطان مغزی در مراحل آخر بیماری‌شان می‌پرداختند؛ سر و صدای زیادی در ماه جولای / تیرماه برپا کرد. در آن هنگام فاش شد که از دو تن از جراحان اعصاب دانشگاه دیویس کالیفرنیا به FDA شکایت شده است و در نتیجه آنها از انجام تحقیقات پزشکی آزمایشگاهی بر روی انسان‌های منع شده‌اند. پائول مویزلار و رودولف شروت، پس از جلب رضایت بیماران، سه تن از آنان را که به تومور گلیوبلاستوما مبتلا بودند، به باکتری Enterobacter aerogenes آلوده ساختند. دو تن از آنان بلافاصله در اثر عفونت خونی درگذشتند، و بیمار سوم یک سال زنده ماند.
جراحان مذکور بر روی نظریه‌ای جنجالی کار می‌کردند که عفونت‌های پروبیوتیک پس از عمل جراحی می‌تواند واکنش‌های دفاعی را که باعث افزایش طول عمر می‌شود تحریک کند. بر اساس گزارشات، مویزلار و شروت گمان می‌کردند که این پروسه آزمایشی مورد تایید FDA است. اما این طور نبود؛ چرا که وارد ساختن یک عامل زیستی (بیولوژیک) به جراحی‌های آزمایشی نیازمند چندین اقدام قانونی اضافی بود. در حال حاضر، مویزلار از سمت خود در دانشگاه تعلیق شده است.
رکورددار مقالات برگشتی
امسال شاهد ظهور برنده جدیدی در یک حوزه خجالت‌آور بودیم: یوشیتاکا فوجی، توانست با 172 گزارش تحریف شده، افتخار ناباورانه بیشترین تعداد مقالات برگشتی (مقالاتی که به دلیل تقلب از چاپ کنار گذاشته می‌شوند) را به خود اختصاص دهد. این متخصص بیهوشی ژاپنی در حالی توانست این عنوان را از چنگ صاحب قبلی‌اش، یواخیم بولدت درآورد؛ که آن متخصص بیهوشی آلمانی تنها 90 مقاله برگشتی داشت. در ماه جولای / تیرماه، هیئتی که از سوی انجمن هوشبری ژاپن منصوب شده بود، نتیجه گرفت که فوجی بین سال‌های 1993 و 2011 / 1372 و 1390، در نتایج مطالعات منتشر شده خود دست برده است. از 212 مطالعه‌ای که بررسی شدند، کمیته تنها سه مورد پیدا کرد که درست و مشروع به نظر می‌رسید. گزارش‌های جعل شده وی توصیف کننده مسائل مختلفی بود: آزمایشات کنترل شده‌ای که هرگز انجام نشده بود، استفاده از بیمارانی که هرگز وجود نداشتند، و داروهایی که هرگز توزیع نشده بودند.
دانشمندانی که خود مقالات‌شان را مرور کردند
زمانی‌که کار علمی دانشمندان در مجلات معتبر علمی منتشر می‌شود، به این معناست که سایر دانشمندان کار آنها را مرور کرده‌اند. یا شاید هم این‌طور نیست؟ برخی اوقات، دانشمندانی که یک مقاله را مرور می‌کنند، اصلا دانشمند دیگری نیستند. در عوض، در رویه‌ای که به نظر می‌رسد این سال‌ها رایج شده است، گاهی اوقات مرور مقالات توسط خود نویسندگان یک مجله یا دوستان آنها انجام می‌شود.
در ماه فوریه / بهمن گذشته، سایت معتبر Elsevier مقاله‌ای که توسط گوانگ ژو هی از دانشگاه طب سنتی گویانگ چین نوشته شده بود را بازگشت داد؛ البته پس از آنکه معلوم شد وی آدرس‌های ای‌میل نادرستی ارائه کرده است و خودش را جای مرورکنندگان مقاله‌اش جا زده است. مسئولان این سایت زمانی به قضیه مشکوک شدند که دریافتند ای‌میل بسیاری از مرورکنندگان مقالات وی از دامنه‌ای اینترنتی در چین ارسال می‌شود، در حالی‌که برخی از آنها ظاهرا اصلا در چین ساکن نبودند.
در ماه آگوست / مردادماه، اتفاق مشابهی رخ داد. اما این بار تعداد مقالات بازگشتی بیش از 30 مورد بود. محقق کره‌ای، هیونگ این مون، آدرس نادرستی برای مرورکنندگان پیشنهادی خود ارائه کرده بود؛ و سپس وی یا همکارانش نظرات مثبتی را در خصوص کار وی ارسال کردند. مشکل کار اینجا بود که آنها خیلی سریع این کار را انجام دادند. قضیه زمانی لو رفت که یکی از ویراستاران مجله متوجه شد اغلب مرورهای انجام شده ظرف کمتر از 24 ساعت ارسال شده است، که واقعا بسیار سریع بوده است. زمانی‌که از وی در این خصوص سوال شد، مون تایید کرد که آدرس‌ها جعلی هستند.
قلب دروغین
ماجرای دیگری که بیش از حد خوب بود که درست به نظر برسد، مربوط به هیساشی موریگوچی می‌شود. وی ادعا کرده بود مسئولیت رهبری نخستین آزمایش کلینیکی را بر عهده داشته است که در آن از برنامه‌نویسی مجدد سلول‌های بنیادی برای انسان استفاده شده است. در آزمایش مذکور، موریگوچی ظاهرا سلول‌های بالغ را به سلول‌های قلبی تبدیل کرده بود، و سپس آنها را در بدن شش بیمار مبتلا به نارسایی قلبی کاشته بود. موریگوچی ادعا کرده بود که همکارانی از هر دو دانشکده پزشکی هاروارد و دانشگاه توکیو داشته است؛ که نتایج این آزمایش را به صورت پوستر در کنفرانسی در بنیاد سلول‌های بنیادی نیویورک ارائه کرده بودند.
روزنامه‌نگار ژاپنی، یومیوری شیمبون خبر این دستاورد را منتشر کرد؛ اما دانشمندان و گزارشگران خیلی زود شک کردند که چیزی در این میان اشتباه است. در پاسخ به تحقیقات، موریگوچی تایید کرد که وی پروسه کار را فقط با پنج نفر از شش بیمار در میان گذاشته است. وی همچنین رابطه‌ای با دانشگاه هاروارد نداشت، و ادعاهای بزرگ خود را به روشی منتشر می‌کرد که پروسه‌های معمول مرور مقالات علمی را دور می‌زد؛ و در این کار از همکارانی در مقالاتش نام می‌برد که اصولا از انجام این کارها اطلاعی نداشتند. در نتیجه، دانشگاه توکیو موریگوچی را اخراج کرد، و یومیوری شیمبون نیز مجبور شد که در مقابل همکارانی خود رسما عذرخواهی کند.
53275
نظر شما