وقتی آلودگی هوا از جنس پلاستیک است

محمود حاج‌زمان: با خیره شدن به درون هوای مه‌آلود و سرشار از هیدروکربن تایتان، قمر زحل، فضاپیمای کاسینی ناسا موفق شد تا برای نخستین بار ردپایی از مولکول پروپیلن خارج از زمین پیدا کند؛ ماده‌ای که مهم‌ترین محصول تولیدی صنعت پلاستیک‌سازی مدرن به شمار می‌رود.

پروپیلن (با فرمول شیمیایی C₃H₆ که با نام پروپن نیز شناخته می‌شود) یکی از ساده‌ترین ترکیبات آلی است که از زنجیره‌ای شامل سه اتم کربن و شش اتم هیدروژن ساخته شده است. بر روی زمین، پروپیلن یکی از محصولات جانبی تصفیه نفت خام و تقطیر سایر سوخت‌های فسیلی است. انسان آن را به عنوان ماده خام برای ساخت بسیاری از محصولات دنیای صنعتی همچون نگاتیو فیلم، مخازن ذخیره‌سازی، و سپر خودرو به کار می‌برد. این مولکول‌ همچنین به صورت طبیعی توسط برخی از گونه‌های درختان تولید می‌شود، و در آتش‌سوزی جنگل‌ها نقش سوخت اضافی را ایفا می‌کند.

فضاپیمای کاسینی با استفاده از طیف‌سنج فروسرخ خود موفق به کشف پروپیلن در جو تایتان شده است. البته کشف این مولکول در جو تایتان چندان تعجب‌آور نیست، چرا که جو این قمر سرشار از هیدروکربن‌های مختلف از جمله متان و پروپان است؛ اما مساله اینجاست که دانشمندان تاکنون نتوانسته بودند ردی از پروپیلن را در این قمر کشف کنند. در ماموریت‌های پیشین، مولکول‌های آلی دیگری که ساختار سه کربنی دارند شناسایی شده بود؛ اما هیچ نشانه‌ای از پروپیلن یافت نشده بود. از آنجایی‌که پروپیلن سبک‌ترین و ساده‌ترین عضو این خانواده است، عدم وجود آن روی تایتان موضوعی گیج‌کننده و عجیب بود. محققان با استفاده از داده‌های کاسینی اختلالات هیدروکربنی موجود را الک کردند، و در نهایت توانستند نشانه‌های ضعیف اخیر از وجود این مولکول را استخراج کنند.
این یافته‌ها به روشن شدن ساختار شیمایی بزرگ‌ترین قمر زحل کمک می‌کند. تایتان دنیایی عجیب و مرطوب شبیه به زمین است؛ با این تفاوت که به جای آب، باران‌هایی هیدروکربنی در اقیانوس‌های سرشار از اتان این قمر می‌بارد. اخترشناسان مدت‌ها است که می‌خواهند با روباتی قایق‌مانند به کاوش در این اقیانوس‌ها بپردازند، اما بودجه انقباضی ناسا و هزینه سرسام‌آور چنین ماموریتی مانع از تحقق خواست آنها شده است.

در حال حاضر، فروش سالانه پروپیلن بر روی زمین بالغ بر 90 میلیارد دلار است. اما شرکت‌های خصوصی به این زودی‌ها برای استخراج منابع غنی هیدروکربنی تایتان به این قمر سفر نخواهند کرد. طی چند دهه آینده، سوخت‌های فسیلی کماکان فراوان، در دسترس، و نسبتا ارزان خواهد بود؛ موضوعی که باعث می‌شود استخراج این محصولات از فضا بیشتر شبیه شوخی باشد.

53275