چرا "دیپلماسی علم و فناوری" یادآور "روباتهای فوتبالیست" است؟!

چند وقتی است که مسئولان و مدیران اجرایی کشور در بخش­های مختلف سخن از "دیپلماسی علم و فناوری" به میان می­ آورند. رییس جمهور محترم در سخنرانیهای اخیر خود به اهمیت موضوع اشاره نموده ­اند و البته قبل از دولت یازدهم نیز این عبارت در میان فعالان حوزه علم و فناوری رایج شده بود.

نخست اینکه همکاریهای علم و فناوری میان ایران و دیگر کشورها  در مقطع فعلی برای بالابردن توانمندی تحقیقاتی و فناورانه کشور بسیار ضروری است و در این هیچ تردیدی نیست. هرکس گمان کند میشود علم­وفناوری را در یک محدوده جغرافیایی تولید کرد و توسعه داد و از تجارب و دانش دیگر اقوام و کشورها بهره نبرد، یقینا به لحاظ فکری دست کم 150 سال از قافله تمدن به دور است. اما نکته این است که اسم این جریان "دیپلماسی علم و فناوری" نیست. در عبارت "دیپلماسی علم و فناوری" همانطور که مشخص است هدف دیپلماسی است و علم و فناوری ابزار توسعه روابط کشورها با هم قلمداد می­شود. حال آنکه در کشور ما این مسئولان حوزه علم و فناوری هستند که این تعبیر را سردست گرفته­ اند و راه افتاده ­اند.

این اشتباه مرا یاد داستان روبات­ های فوتبالیست می ­اندازد. سال­ها پیش که برای نخستین بار تیم­های ایرانی در مسابقات جهانی روبات­های فوتبالیست شرکت نموده و حائز رتبه شده بودند، مسئولان بخش­های خبری بدلیل عدم آشنایی با این مفهوم و پدیده، دچار تحیر شده بودند که خبر مربوط به این تیم­ها را در کدام بخش خبری پخش کنند و نتیجتاً تا مدت­ها خبر مربوط به موفقیت روبات­های فوتبالیست ایرانی در بخش اخبار ورزشی اعلام می­شد!

حکایت دیپلماسی علم و فناوری هم همین طور است. در سال­های میانی دهه 70 میلادی چین و آمریکا برای از سرگیری روابط و آب کردن یخ روابطشان مسابقات پینگ پنگ را بهانه کردند. جدی گرفتن عبارت "دیپلماسی علم و فناوری" توسط مسئولان حوزه علم و فناوری در کشور همان قدر مضحک است که در جریان روابط چین و آمریکا در سال­های دهه 70،  فدراسیون پینگ پنگ دو کشور نامبرده، خود را متولی "دیپلماسی پینگ پنگ" بداند!

باز هم تاکید می­کنم کشور به همکاری­های تحقیقاتی بین­المللی نیاز دارد و این وظیفه مسئولان حوزه علم و فناوری است که این جریان را راه­اندازی نموده و تقویت کنند. دستگاه دیپلماسی کشور هم قطعا در این زمینه وظایفی دارد ولی اینها همه اسمش "دیپلماسی علم و فناوری" نیست. اسمش "همکاری­های تحقیقاتی بین­المللی" است. دیپلماسی علم و فناوری اصولا یکی از اقسام و شعبات دیپلماسی است که در آن علم و فناوری ابزاری برای حل مسائل و دشواری­های سیاست خارجی می­گردد و باز اگرچه بخش­هایی نظیر وزارت علوم، معاونت علم و فناوری و مرکز همکاری­های فناوری و نوآوری ریاست جمهوری در آن حوزه وظایفی دارند، اما متولی اصلی آن و به اصطلاح صاحب مساله وزارت امور خارجه است.

گاهی وقت­ها، "عبارات" غلط، "اشارات" غلط می آفرینند و اشارات غلط کل ماجرا را در یک کشور به انحراف می­برند. از اینرو، دقت در بکاربردن تعابیر ضروری است.