داگلاس آدامز، طنزپرداز انگلیسی نقل می‌کند: «فضا خیلی بزرگ است. شاید شما فکر کنید که دنیای شیمی‌دانها خیلی پیچیده باشد، ولی وقتی آن را با فضای بالای سرتان مقایسه کنید، می‌فهمید که من چه می‌گویم».
ولی با تمام گستردگی فضا، اکنون بعضی از جاهای آن به حدی شلوغ و متراکم شده که اگر دو ماهواره که هر کدام از ماشین‌های شهربازی هم کوچک‌ترند، بی‌هیچ قصد و غرض و برنامه قبلی با هم برخورد کنند، دیگر غیرممکن نیست. نمونه آن حادثه‌ای است که روز 22 بهمن / 10 فوریه در ارتفاع 800 کیلومتری بالای سیبری، برای دو ماهواره روسی و آمریکایی اتفاق افتاد.
این واقعیت که انسان، خطرات ترافیک را به خارج از محدوده زمین هم کشانده، خجالت‌آور است؛ ضمن آن‌که مشکلی کاملا جدی هم هست و می‌تواند به طور جدی پژوهش‌های علمی، پیش‌بینی وضع هوا، اقتصاد و دفاع ملی خیلی از کشورها را به مخاطره بیندازد. باید راهکاری برای حل این مشکل اندیشید.
در حال حاضر دو راه حل برای حل این مسائل به ذهن می‌رسد که عملی شدن هر دوی آنها برای کاهش مشکلاتی از این دست لازم است. اولین آنها این است که کاربران ماهواره‌ها از قوانین کاهش ضایعات، مانند قوانینی که از سوی کمیته استفاده صلح‌آمیز از فضای بیرونی سازمان ملل متحد منتشر شده، پیروی کنند. کاهش فشار مخازن خالی سوخت هنگامی که دیگر نیازی به آنها نیست، انجام کارهایی به منظور اطمینان از این‌که باتری‌ها منفجر نمی‌شوند، خاموش کردن چرخ‌های لنگر هنگامی که ماموریت آنها به پایان رسیده باشد؛ و مهم‌تر از همه، هدایت ماهواره‌های مدار پایین به سوی جو و سوختن و نابودی ماهواره در آنجا وقتی که عمرش به پایان می‌رسد. این واقعیت که در زمان حال هیچ راه مشخصی برای اجرای این موارد وجود ندارد، به این معنا نیست که جامعه بین‌الملل نباید برای رسیدن به آن تلاش کند.
راه‌حل دیگر، رهگیری بهتر ماهواره‌ها است، کاری که به ماهواره‌های در خطر تصادف، این اجازه را می‌دهد که با تغییر مسیر، از بروز حادثه جلوگیری کنند. تشکیلات نظامی در هر دو کشور روسیه و ایالات متحده، اجسام را در مدار زمین رهگیری می‌کنند. آمریکایی‌ها قسمتی از اطلاعاتشان را در دسترس جامعه جهانی قرار داده‌اند، ولی باعث شرمساری است که روس‌ها چنین کاری را انجام نداده‌اند. البته اطلاعاتی که آمریکایی‌ها به اشتراک گذاشته‌اند نیز هر چند از هیچ بهتر است، ولی خیلی کمتر از آن چیزی است که نظامی‌ها برای خودشان نگاه داشته‌اند. اطلاعات بیشتر، اتخاذ تصمیمات بهتر را توسط کاربران ماهواره‌ها و کاهش خطر حوادث فضایی را در پی خواهد داشت.
ارتش ایالات متحده دلایل زیادی دارد که اطلاعاتش را در اختیار هر کسی که می‌خواهد در مورد آنها بداند، قرار ندهد. چنین کاری توانایی‌های سیستم‌های نظارتی آمریکا (و به احتمال زیاد نقاط کور این سیستم‌ها) را با جزئیاتی که به مذاق نظامیان خوشایند نخواهد بود، در اختیار دشمنانشان قرار می‌دهد. این کار هم‌چنین هدف‌گیری سلاح‌های ضدماهواره را آسان‌تر خواهد کرد.
یک راه حل می‌تواند این باشد که اطلاعات، به یک نهاد واسطه مورد اطمینان داده شود که توان تحلیلی لازم برای جستجوی تصادف‌های احتمالی را داشته باشد و در صورت بروز خطر تصادف به کاربران ماهواره‌های در معرض خطر هشدار دهد. راه‌حل دیگر برای ارتش ایالات متحده می‌تواند این باشد که این کار را خودش انجام بدهد.
در حال حاضر نیز چنین خدماتی برای بعضی از ماهواره‌های باارزش ناسا و بعضی از شرکایش انجام می‌شود. گسترش این سرویس کاری عقلانی است. اگر تشکیلات امنیت ملی امریکا قصد داشته باشد با اطلاع دادن به اشخاص ثالث در مورد خطرات پیش‌روی ماهواره‌هایشان از خطر بروز تصادفات در فضا بکاهد، شانس نجات ماهواره‌های خود را نیز به همین ترتیب افزایش خواهد داد، مخصوصا که هیچ‌کس بیشتر از خود سربازان و ماموران امریکایی، ماهواره‌های با ارزشی در مدار پایینی جو در اختیار ندارد.
راه‌حل ایده‌ال در دراز مدت، یک سیستم رهگیری مستقل با منابع اطلاعاتی مخصوص به خود است، و البته اروپایی‌ها نیز گام‌هایی برای رسیدن به چنین سیستمی برداشته‌اند. ولی به نظر نمی‌رسد این یک اولویت جهانی باشد. مشکل اینجاست که در حال حاضر، تنها یک حادثه اتفاق افتاده و اهمیت مساله درک نشده؛ ولی هنگامی‌که تعداد آن به 2 یا 3 تصادف در مدارهای کم‌ارتفاع برسد، کنترل وضعیت ماهواره‌ها و کاهش خطر برخوردها خیلی سخت خواهد شد. هر بار که دو جسم در فضا با هم برخورد کنند، تکه‌های سرگردان بیشتری تولید می‌شود که احتمال تصادم با ماهواره‌ای دیگر را افزایش خواهد داد. با روند کنونی اوضاع، این مشکل از آن دست مسائلی خواهد بود که در آن، اهمیت اقدام سریع و جامع، تنها هنگامی درک خواهد شد که خیلی دیر شده باشد.
نیچر، شماره 7232- ترجمه: مجید جویا
نظر شما