چرا باید فکر حج ۹۵ را از سر بیرون کرد؟/ نگاهی به تلاش های ۵ ماهه ایران و تندروی یک ساله سعودی ها

محمدحسین نجاتی: امروز صبح، روز متفاوتی برای کارگزاران حج بود. کسانی که تا سالهای پیش در این ایام ماه مبارک شعبان مشغول قرارداد های حج(هتل، قرارداد های هواپیمایی، خدمات و...) و لابی های متعدد برای تسهیل ورود زائران ایرانی به سرزمین وحی بودند، امروز میهمان مراجع عظام در قم شدند تا گزارشی از آنچه طی یک سال اخیر بر آنها رفته خدمت مراجع عظام ارائه کنند. 
کارگزاران حج طی یک سال اخیر روزهای سختی را به چشم دیدند.

روایتی که علی جنتی، وزیر ارشاد و سعید اوحدی،‌ رییس سازمان حج و زیارت داشتند، نشانه های امیدوار کننده ای از سخنانشان بر نیامد. 

جنتی در دیدار که با آیت الله العظمی موسوی اردبیلی پس از توضیحاتی درباره رفتار توهین آمیز سعودی ها با هیات ایرانی و کارشکنی‌های پی در پی گفت: سعودی‌ها در زمینه صدور ویزا هیچ قولی ندادند، آنها می‌گویند که حجاج ما باید به کشور ثالث بروند و از آنجا ویزا بگیرند که این مسائل نشان می‌دهد شرایط حج امسال فراهم نیست. امروز زمان زیادی نداریم و برای تأمین محل اقامت حجاج و سایر امکانات در برنامه ریزی‌ها با مشکلاتی مواجه هستیم اما تلاش خود را انجام می‌دهیم ولی سعودی‌ها کارشکنی کرده‌اند.

همچنین اوحدی در دیدار با آیت‌الله العظمی سبحانی پس از روایتی از فاجعه منا و تلاش های ایران برای حج امسال، گفت:از آنجا که فعالیت کنسولی عربستان در ایران وجود ندارد، حل مشکل ویزای 65 هزار حاجی در این مدت بسیار دشوار است؛ جمیع اتفاقاتی که در این بین رخ داد نشان می‌دهد که آنها هیچگونه میلی برای حضور ما در حج ندارند و فضای سیاسی را نیز بهانه این کار کرده‌اند.

به گفته رییس سازمان حج و زیارت «سعودی‌ها حتی اعلام کردند که اسامی اعضای بعثه باید به آنها ارائه شود و تنها افرادی می‌توانند در قالب بعثه به حج بیایند که عربستانی‌ها با حضور آنها موافقت کنند. هنوز قراردادهای مسکن و تغذیه و تشریق و... بسته نشده است و بعید به نظر می‌رسد با این رویکرد عربستانی‌ها، بتوان در این مدت کاری انجام داد.»

اوحدی اظهار کرد: به دلیل اینکه حج فریضه واجب است، تمام تلاش انجام شد که خارج از پروتکل سیاسی وارد شویم و به همین دلیل چهار نامه برای وزیر حج عربستان و رییس کنفرانس اسلامی نگارش شد، اما برغم همه پیگیری‌ها، نه درباره امنیت زائر و نه در عرصه پرواز تضمینی ارایه نکردند.

با این حساب باید امیدی به حج امسال نداشت. حتی در همین راستا، آیت الله همدانی در دیدار با وزیر ارشاد و رییس سازمان حج و زیارت گفته است: «وقتی امنیت و عزت حجاج در خطر است دیگر حج واجب نیست؛ انقلاب اسلامی ما برای امنیت و عزت و کرامت اسلامی بوجود آمد و نمی توانیم با کسانی که با صهیونیست ها همراه هستند همکاری کنیم.»

حوادث زنجیره‌ای حج ۹۴ تا حج ۹۵ 

در نخستین روزهای حج ۹۴ به دلیل آنچه سیاست های توسعه طلبانه حج از سوی سعودی‌ها بود و پیمانکاران برج های سعودی همزمان با حضور حاجیان حج تمتع مشغول کار بودند، سرزمین وحی شاهد سقوط جرثقیلی در اطراف مسجد الحرام بود. 
حادثه ای که در آن حاجیان زیادی از کشور های مسلمان به شهادت رسیدند و برخورد های متناقض سعودی ها از این حادثه، خیلی زود حج ۹۴ را به کانون انتقاداتی علیه مدیریت حج تبدیل کرد.


پس از آن، ادامه سیاست های عمرانی سعودی در محل هایی که مناسک حج جاری می شد باعث شد، حاجیان از تمامی کشورهای مسلمان نشین، حج تمتع دشواری در رفت و آمد ها، اسکان در سرزمین منا و.. را تجربه کنند و اوج این بی نظمی ها حادثه ای را رقم زد که در تاریخ حج طی قرن اخیر بی سابقه بود. «حادثه» منا تا حد زیاری عربستان سعودی را در کانون توجه منطقه ای قرار داد.

از تهران به مکه


درست در زمانی که این رژیم مشغول به نسل کشی در یمن و استان های شیعه نشین خود بود، کشورهای عزادار در حادثه منا را متهم به سیاسی کاری کرد و کشته شدن صد ها حاجی از ده ها کشور مسلمان در جهان را در حادثه منا تقدیر الهی خواند. پس از آن نیز، بی نظمی شدید در تحویل اجساد شهدای حادثه منا، عدم پذیرش کم کاری ها و اشتباهات در حادثه منا که خارج از عرف دیپلماتیک و مناسبات بین کشورهای اسلامی در موسم حج بود، بیش از پیش سیاست های عربستان سعودی را به چالش کشید.


در ادامه تندروی ها طرف سعودی در مواجه با شیعیان این کشور زمینه ساز، اعدام شیخ نمر، روحانی پرنفوذ شیعه در این کشور شد. اقدامی که موجی از اعتراض های مسلمانان در ایران و سایر کشور های اسلامی را رقم زد و برخی از این اعتراضات نیز، بهانه های سیاسی را دست عربستان داد، تا موج مطالبات افکار عمومی نسبت به اعدام شیخ نمر را منحرف کند. 
تجمع برخی معترضان اعدام شیخ نمر در مقابل سفارت این کشور در تهران و مشهد، گرچه با مخالفت ها وانتقاد های مقامات دولتی و سیاسی ایران مواجه شد، اما این بهانه را دست سعودی ها داد تا پس از سه گانه حادثه جرثقیل، حادثه منا و اعدام شیخ نمر روحانی پر نفوذ شیعی بتواند دستاویزی برای فرار از فشار افکار عمومی پس از این سه گانه پیدا کنند.

آنها پس از تجمع برخی گروه های خودسر در سفارت شان در تهران و مشهد، تصمیم به قطع روابط دیپلماتیک خود با ایران گرفتند و برخی کشورهای عربی و منطقه ای را نیز تحت فشار برای قطع روابط با ایران گذاشتند. این سه گانه ای که عربستان ظرف یک سال ایجاد کرد، بیش از سایر کشورهای منطقه می توانست از سوی ایران به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای اسلامی پیگیری شود و احقاق حقوق شود، اما با دستاویز سعودی ها منجر به قطع روابط سیاسی شد.

از مکه به تهران


پس از آن در دی ماه سال ۱۳۹۴ برخی نمایندگان مجلس و برخی ناظران سیاسی در ایران پیشنهاد عدم برگزاری حج ۹۵ را دادند. در آن مقطع درست در ۱۴ دی ماه مسئولان سازمان حج و زیارت عدم برگزاری حج ۹۵ را تکذیب کردند و استدلال آنها این بود که حج فارغ از روابط سیاسی جز مناسکی است که باید اجرا شود و ایران به حج را فارغ از مسایل سیاسی بین دو کشور نگاه می کند.
همزمان هم مسئولان سازمان حج و زیارت نیز از دریافت دعوت نامه ای از سوی مسئولان سازمان حج عربستان برای شرکت در مذاکرات حج ۹۵ خبر دادند. خبری که امید ها را برای حج ۹۵ را تا حد زیادی افزایش داد اما این امید دیری نپاید.

وزارت خارجه عربستان در اقدامی متناقض با وزارت حج عربستان ویزای کارگزاران حج ایران برای حضور در مذاکرات حج را صادر نمی کرد و در آخر هم نکرد. پس از آن هیات ایرانی خود را به دوبی رساندند و از آنجا ویزای عربستان را دریافت کردند و خود را به میز مذاکره رساندند. مذاکرات تا آنجایی پیش رفت که همه موارد برای اجرای حج ۹۵ فراهم بود به جز دو مورد اصلی و حیاتی .

نخست اینکه طرف عربستانی عنوان کرد هیچ هواپیمای ایرانی نباید در موعد حج وارد عربستان شود و ایران باید برای حضور زائران اش در حج با شرکت های تحت قرار داد عربستان سعودی وارد مذاکره شود. مورد دوم نیز که از اهمیت بالایی برخوردار بود این بود که مذاکره کنندگان عربستان عنوان کردند ویزای زائران ایرانی باید در کشور ثالث(امارات متحده عربی) یا در خاک عربستان سعودی صادر شود و عربستان هیچ همکاری برای صدور ويزا در خاک ایران انجام نمی دهد. این دو مورد علاوه بر هزینه هایی که برای ایران و حاجیان تحمیل می کرد، خارج از عرف دیپلماتیک بود و شان حاجیان ایرانی را زیر سوال می برد. علاوه بر آن عدم ورود هواپیماهای ایرانی به خاک عربستان دیگر مورد بود که هیچ منطق فنی و اقتصادی ای نداشت.


در این میان بحث های سیاسی ای نیز شکل گرفته بود براین اساس که ایران و حاجیان ایرانی حق برگزاری مراسم های دست جمعی و یا سردادن شعار و... را ندارند.
با این حال مذاکره کنندگان ایرانی در فروردین ماه سال جاری، این پیشنهاد های طرف سعودی را پای میز مذاکره رد کردند. پس از آن مذاکره کنندگان حج عربستان، از هیات ایرانی فرصت خواستند تا با مشورت با وزارت خارجه این کشور، جواب قطعی خود را اعلام کنند. در همان زمان اعلام پاسخ از سوی سعودی ها طول کشید. هیات ایرانی قصد بازگشت به ایران را داشت اما سعودی ها از هیات ایرانی خواستند سفر خود را به تعویق بیاندازند تا فرصت بیشتری برای اعلام نظر داشته باشند.
اما این فرصت هم تمام شد و سازمان حج عربستان به هیات ایرانی اعلام کرد هنوز تصمیمی از وزارت خارجه عربستان اخذ نشده و اگر تصمیم قطعی اخذ شد، طی یک نامه رسمی به سازمان حج و زیارت ایران اعلام خواهد شد.


حالا یک ماه و نیم از این اعلام وعده سعودی ها گذشته و هیچ تصمیم و نظری به طرف ایرانی اعلام نشده. همه این تلاش ها از سوی ایران را شاید می توان در یکی از اظهارات رییس سازمان حج و زیارت یافت. جایی که او عنوان کرد اقامه حج حق هر زائر ایرانی است و به اقامه حج ۹۵ اصرار داریم. اما آنچه امروز رخ داد را می توان پایانی بر حج ۹۵ دانست. تا به امروز دلایل ایران برای اقامه حج دلایلی غیر سیاسی و عمدتا اعتقادی بود.
اما وقتی مراجع تقلید متفق القول عنوان می کنند با این شرایط باید فکر حج را از سر بیرون کرد، بار سنگین وظایف اعتقادی کارگزاران حج طی ۵ ماه اخیر را سبک تر می شود.

توضیحات بی خاصیت وزارت حج عربستان

اما درحالی که رییس سازمان حج و زیارت می‌گوید امکان حج ۹۵ کم شده است، وزارت حج عربستان در بیانیه ای بی‌خاصیت تلاش کرده فقط روایتی ناقص از مذاکرات هیات ایرانی و سعودی ارائه دهد. هرچند که گفته شده هیات ایرانی حاضر به توافق با عربستان نشده است.

دراین بیانیه که امروز از سوی وزارت حج عربستان در خبرگزاری رسمی عربستان منتشر شده است، آمده: از «سعید اوحدی» رئیس سازمان حج ایران خواسته شد برای بررسی هماهنگی‌ها و موارد مربوط به درخواست‌های حجاج ایرانی برای حج سال 1395، به عربستان سفر کند. این ارگان سعودی با مقامات مربوطه، اقدام به بررسی راهکار سفر هیأت ایرانی کرده و این هیأت از طریق نمایندگی عربستان سعودی در دبی امارات، ویزای ورود به عربستان را دریافت کرد.

وزارت حج و عمره عربستان با هیأت امور حج جمهوری اسلامی ایران به ریاست سعید اوحدی دیدار کرده و دو طرف طی این دیدار، در مورد همه امور مربوط به سفر حجاج ایرانی به بحث و تبادل آرا پرداخته‌اند.

۴۲۴۲