ایرانداک را تنها گذاشته‌ایم

روز یک‌شنبه جاری ششم خرداد ماه، عصر ساعت یک دو نیم برای بازدید به ایرانداک یا همان پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات رفتم. این بازدید با حضور جناب دکتر علیدوستی و همکاران محترمشان تا ساعت ۵ بطول انجامید. سامانه‌های مختلف از جمله سامانه همانندجو را صبورانه نشان دادند. سامانه‌هایی هم برای کمک به پژوهشگران دارند که متنوع و قابل استفاده است.

کار اصلی این مرکز، در حال حاضر، بر محور پایان نامه ها و گردآوری آن‌هاست که در سامانه گنج فراهم آمده است. متاسفانه تمام دارایی پایان‌نامه‌ای آن‌ها ۴۴۰ هزار عدد است. فکر می‌کنم این ۱۰ درصد پایان‌نامه‌های کشور هم نیست. دلیلش، عدم همکاری دانشگاه‌ها با این مرکز است. جالب است که هم قانون مجلس و هم بخشنامه‌های وزارت علوم این همکاری را برای دادن پایان‌نامه الزامی کرده اما گویی مقرر است که کسی به حرف قانون و وزیر علوم گوش ندهد. بسیاری از دانشگاه‌ها نگران دادن پایان‌نامه‌های خود هستند یا به دانشگاه‌های بزرگ‌تر نگاه می‌کنند. برخی از دادن اطلاعات استادان خود مثلا ایمیل یا مطالب دیگر واهمه دارند. البته تعداد اندکی از دانشگاه‌ها در باره ثبت پایان‌نامه برای اعمال همانند جویی همکاری می‌کنند.

جالب است که برخی از دانشگاه‌های بزرگ در عدم همکاری اصرار دارند، چیزی که دلیل آن روشن نیست. دو مشکل هست: یکی سرقت علمی که فقط یک همانند جویی دقیق می‌تواند جلوی آن را بگیرد. گفتند در سال گذشته، نردیک به چهار هزار مورد فقط از مقالات مجلات دانشگاه تهران سرقت علمی صورت گرفته است. این عدد بزرگی است که سامانه همانندجو موفق به کنترل آن شده است. دیگر حبس پایان‌نامه‌هاست که از کارهای شگفتی است که در کشور انجام می‌شود. مشکل ما این است که مع‌الاسف بخش بخش قابل توجهی از پایان‌نامه‌ها، مفید نیستند و با عرض معذرت به‌درد سطل آشغال می‌خورند. بخش دیگری هم که سودمند هستند با این رفتارها، عملا حبس شده و پژوهشگران بعدی از داشتن آنها محروم هستند.

و اما قم، به جز جامعه‌المصطفی، بقیه مراکز اصلا و ابدا ارتباطی با ایرانداک ندارند. فکر می‌کنم مثلا در حوزه علمیه خواهران یا جامعه‌الزهرا هزاران پایان‌نامه هست که در اختیار ایرانداک نیست. البته شاید در خود کتابخانه‌های آنجاها، استفاده می‌شود اما به صورت عمومی استفاده نمی‌شود.

در قم، در حوزه حقوق و فقه و فلسفه، پایان‌نامه‌های زیادی هست که عملا در چرخه علم در کشور که باید به صورت منطقی از کانال ایرانداک باشد، وارد نمی‌شود. حالا کار همانندجویی را مرکز نور هم انجام می‌دهد، اما این امر بر اساس ذخیره نورمگز و تعدادی پایان‌نامه است که به صورت غیررسمی و گاه با قرارداد در اختیار آن‌ها قرار گرفته است. برای من جالب بود که از بنده، حتی یک پایان‌نامه هم در ایرانداک نبود که راهنمایی کرده باشم، در حالی که در نورمگز بیش از ۳۰۰ مقاله هست!

به هر حال یک مشکل پژوهش در کشور ما همین است که ذخیره علمی کمی داریم و مشکل بزرگ‌تر این که همین را هم درست استفاده نمی‌کنیم. بیشتر به این دلیل که به همدیگر اعتماد نداریم. یا برای این که اصلا مصوبات دولتی برای ما بی‌ارزش است. در کل از این که می‌دیدم مرکزی درست کرده‌ایم ولی آن را به امان خدا رها کرده‌ایم، ناراحت شدم. شاید این یکی از صدها برنامه‌ای باشد که ما ناقص اجرا می‌کنیم و تازه انتظار داریم کارهایمان پیش برود و آبروی کشورمان در امر پژوهش هم حفظ شود. به نظرم نیروهای خوبی در آنجا مشغول هستند، اما اشکال این است که آن‌ها که باید آن را جدی بگیرند، چنین کاری را نمی‌کنند.