وی افزود:باید به این مسئله پرداخت که مختصات جامعه ایران در چهار دهه گذشته چگونه بوده و در دهه چهارم چگونه خواهد شد.
در دهه اول، ما دوران انطباق ارزش های رسمی و غیر رسمی را داشتیم. در فضای جنگ، حیات امام، فضای انقلابی، بین حاکمیت و متن اجتماعی، هیچ گونه شکافی وجود نداشت. یک انطباق و هماهنگی، همگرایی و همنوایی و همدلی در همه اجزای نظام سیاسی با جامعه وجود داشت. آن دوران را دوران پرافتخار انقلاب اسلامی تعریف می کنیم. عمدتا ناظر بر دوره جنگ است، فداکاری است، شهادت ها و جانبازی هاست و همه آن چیزی که ملت می تواند در مسیر تاریخ خودش تجربه کند، ملت ایران در آن دوره به نمایش گذاشت.
عنوان دوره دوم را ظهور جامعه باز گذاشتم. در این دوره، دهه دوم است، اینترنت وارد میدان می شود . در ظهور جامعه باز، روابط جدیدی شکل می گیرد. نوعی دسترسی به اطلاعات گسترده شکل می گیرد. در گذشه با فقر اطلاعاتی مواجه بودیم. در این دوره با نوعی غرق شدگی اطلاعاتی مواجه می شویم. عنصر زمان و مکان در دسترسی حذف می شود. دیگر نمی شود پدیده ای به نام سانسور و ندانستن را با نوعی صف بندی و سد بندی میان جامعه و ساختار تعریف کرد. مردم نسبت به واقعیت ها از طریق پدیده ای به نام اینترنت اطلاع پیدا می کنند. در این مقطع موبایل وارد زندگی مردم می شود. روابط با سرعت خیلی بیشتر، ارتباط های جدیدی شکل می گیرد.
ما بلافاصله وارد دهه سوم می شویم که در آن، اتفاق جدیدی شکل می گیرد که تغییر در زیست فرهنگی جامعه است. جامعه با نوعی از ادبیات جدید آشنا می شود. روابط با دنیای مدرن شکل می گیرد. شبکه های اجتماعی خلق می شوند. سایت ها می آیند. ماهواره گسترش پیدا می کند. نسل جوان در بستر جدیدی زیست می کند. سلسله مراتب قدرت در خانواده شکسته می شود. در گذشته پدر خانواده، قدرت برتر بود، بعد مادر، بعد فرزند پسر و دختر. این روابط شکسته می شود و روابط قدرت جدیدی شکل می گیرد که از آن به عنوان قدرت مشارکتی نام می برم. مناسبات حقوقی جدیدی در خانواده شکل می گیرد. آموزش، مهارت آموزی و ارتباطات اجتماعی تغییر می کند. در فضای اجتماعی، نوع روابط پسر و دختر تغییر می کند. نوع انتخاب زن و ازدواج و مناسبات تغییر می کند. نوع آرایش و لباس و پوشاک و مد و آن چیزی که از آن به عنوان سیاست بدن نام می بریم، تغییرات جدی را تجربه می کند. جامعه، میل به تغییر گسترده تر دارد. ما در دهه سوم، با تغییر سبک زندگی مواجه می شویم. در همین دوره متاسفانه آسیب های اجتماعی هم افزایش پیدا می کند. پدیده طلاق، خشونت، پدیده حاشیه نشینی گسترش پیدا می کند. در همین دهه سوم با اتفاق های جدیدی مانند شکاف طبقاتی، فقر، حاشیه نشینی و بیکاری مواجه می شویم. جامعه فضای جدیدی را متفاوت از دهه دوم و اول، تجربه می کند.
نهایتا وارد دهه چهارم می شویم که عنوانش را زندگی دیجیتالی گذاشتم. یعنی اپلیکیشن ها، نرم افزارها و زندگی موبایلی در جامعه گسترش پیدا می کند. الان در حال پژوهش و آینده پژوهی برای دهه پنجم هستم. این که در دهه پنجم یعنی 1400 تا 1410 چه جامعه ای با چه مختصات فرهنگی اجتماعی خواهیم داشت. وقتی از تغییر صحبت می کنیم، یک معنا دارد. وقتی از تحول صحبت می کنیم، معنای دوم دارد. در دهه چهارم، زندگی دیجیتالی را تجربه خواهیم کرد. در این زندگی دیجیتالی، ارزش های جدیدی در جامعه شکل گرفته، مناسبات جدید شکل می گیرد. اقتصاد، ماهیتش تغییر می کند. اقتصاد دیجیتالی در فضا می آید. یک اپلیکیشن در قالب یک شرکت می آید، بخش بزرگی از بازار را تحت تاثیر قرار می دهد. یک شرکت از طریق یک اپلیکیشن، کل حمل و نقل را تحت تاثیر خودش قرار می دهد. اصلا روابط اجتماعی دستخوش تغییر می شود. مفهوم جدیدی در تجارت شکل می گیرد. همین مفهوم در حوزه فرهنگی شکل می گیرد. امروز دیگر دسترسی به کتابخانه ها، کار سختی نیست. حتما نیاز نیست به یک کتابخانه مراجعه کنید. شما با یک گوشی موبایل می توانید به همه کتابخانه های دنیا رجوع کنید. 2020 آغاز دوره کتابخانه های موبایلی است. شما می توانید از طریق یک نرم افزار به هر کتابخانه و کتابی که متن آن را خواستید، مراجعه کنید.
در مناسبات فرهنگی، ارزش ها، هنجارها، رفتارها، حتا زبان گفت وگو تغییر می کند. زبان گفت وگو، انیمیشن و فیلم و تیزر و سایر زبان هاست. امروز تاثیر یک انیمیشن از صدها کلاس شاید بیشتر باشد. زبان تغییر می کند. دیگر بحث ها، چهره به چهره نیست. هر کسی می تواند در هر فضایی که زیست می کند با همه دنیای خارج از خودش ارتباط برقرار کند. اعضای خانواده زیر یک سقف جمع هستند. اما در فضای مجازی، مصرف فرهنگی آنها خارج از خانه است. الگوهای مصرف تغییر پیدا می کند. در گذشته مصرف به مفهوم سیری بوده است. امروز الگوهای مصرف تغییر کرده است. مصرف غذا، پوشاک، خوراک، حمل و نقل، آموزش، بهداشت و سایر حوزه ها تحت تاثیر قرار گرفته. تغییر عناصر کوچکی است که ما در هر مقطع آن را مشاهده می کنیم. اما تحول فراتر است. مجموعه تغییرات در یک پروسه تاریخی، تحول را شکل می دهند. به عنوان مثال، طلاق همیشه بوده است. در سال 1335 در ایران، طلاق یک درصد بوده است. بعد افزایش پیدا کرده به سه درصد. در دهه 50 به هفت درصد، در دهه 60 به 13 درصد، دهه 70 به 17 درصد، دهه 80 به 27 و دهه 90 به مرز 38 در تهران و در سطح کشور به حدود 33 درصد. اما وقتی بخواهیم این مجموعه را مطالعه کنیم، می گوییم خانواده ایرانی طی 50 سال گذشته، دچار تحول شده است، از ساخت سنتی به ساخت مدرن. از ساخت خانواده بزرگ به ساخت خانواده هسته ای. یعنی خانواده، تغییراتی را تحمل می کند. نتیجه تغییرات، یک تحول است. این بحث در حوزه های مختلف قابل تعمیم است. زندگی دیجیتالی در دهه چهارم، هم فرصت های طلایی دارد، هم مخاطرات بسیار نگران کننده دارد.
23302
نظر شما