بارش‌ها مرهمی برزخم تازیانه‌های خشکسالی

اگرچه هنوز برآورد مجموع میزان خسارت های ناشی از سیلاب های سال آبی جاری در کشور اعلام نشده است اما به احتمال زیاد درمقایسه با زیان های غیر قابل جبران ناشی از خشکسالی های 15 ساله و آثار مخرب آن بر بخش های مختلف کشور، قابل تحمل به نظر برسد. 
هر چند وقوع همین سیلاب ها نیز ناشی از فرسایش خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی ناشی ازخشکسالی های پی درپی سال های اخیر در کشور است و تنها بخشی هایی از چند استان و2.5 درصد جمعیت ایران را تحت تاثیر قرار داده ولی آثار مخرب خشکسالی همه نقاط کشور حتی مناطق پرباران وآب شمال را نیز بشدت با مشکل روبرو کرد. 
احیای دریاچه ها، تالاب ها، قنات ها، چشمه ها، پرآب شدن روخانه ها، پرشدن مخازن سدها، بندها و سازه های آبخیزداری، پوشیده شدن مناطق مرتفع از برف و رویش گیاهان و سبز شدن دوباره مناطق مختلف ایران و آثار مثبت بارش ها بر کاهش گرد وخاک هایی که در سال های اخیر نفس مردم شمار زیادی از استان های کشور را بریده بود و افزایش تولید محصولات کشاورزی بویژه گندم همه از آثار مثبت بارش ها و ترسالی است. 
شاید اگر مقایسه ای میان آثار مثبت و منفی و خسارت ها و تولید درآمدی که بارش های سال آبی جاری برای کشور داشته انجام شود، مزایای آن بر مضراتش بچربد، زیرا براساس برآوردها امسال تولید 14 میلیون تن 
گندم در کشور پیش بینی شده که بخش عمده آن از اراضی دیم برداشت می شود که بر اثر بارندگی های مناسب حاصل شده است. 
نباید فراموش کرد که با سیل مهربانی و نوع دوستی که درسراسر کشور برای کمک به سیل زدگان توسط مردم و مسئولان انجام شده وهمچنان ادامه دارد، بسیاری از رنج های آسیب دیدگان کاهش یافته و امیدواریم با تداوم کمک های مردمی و دولت همه خسارت های سیل در کشور جبران شود و ساکنان مناطق سیل زده از طراوت و شادابی و مزیت هایی که ترسالی درمناطق مختلف ایران زمین بوجود آورده بهره مند شوند. 
اگر خسارت های سیل اخیر در برخی استان ها را به حساب قهر طبیعت و برخی دخالت های انسانی در طبیعت بگذاریم اما روی دیگربارش های سال آبی جاری در بیشتر نقاط ایران همراه با نعمت های فراوانی بوده که خداوند پس از سال ها خشکسالی به مردم و این سرزمین ارزانی داشته است. 
خشکسالی های مداوم بیش از یک دهه اخیر سرزمین ایران را پژمرده کرده بود، طوریکه کارشناسان پیش بینی کرده بودند بخش های وسیعی از کشور تا چند سال آینده غیر قابل سکونت می شود اما بارندگی های سال آبی جاری که امیدواریم تداوم داشته باشد، اکنون باعث امیدواری، سرزندگی و رونق این مناطق شده است. 
یکی از استان هایی که از آثار مثبت این بارندگی ها برخوردار شده استان گرم و خشک بوشهر است که تا پیش از سال آبی جاری به علت خشکسالی های پیاپی بیشتر دشت های آبی آن غیر قابل برداشت وممنوعه شد و میزان آب دهی رودخانه های های دائمی آن بشدت و ذخیره مخازن سدها کاهش یافت، چشمه ها و قنات ها خشک و سفره های آب زیرزمینی موجود در برخی نقاط شور و غیر قابل استفاده شد. 
همچنین در بخش آب آشامیدنی نیز بیشتر مناطق شهری و روستایی استان با کمبود و قطعی آب و نوبت بندی حتی گاهی قطعی آب به یک هفته و بیش از آن نیز می رسید، طوریکه زندگی را بر مردم سخت کرده بود، اما بارش های بیش از حد معمول سال آبی جاری، افزایش آب رودخانه ها و سدها، احیای دوباره قنات ها و چشمه ها و محصول دادن زمین های دیم باعث نشاط و شادابی در میان کشاورزان و مردم این منطقه شده است. 
میانگین بارندگی های استان بوشهرسالانه 250 میلی متر است این درحالی است که براساس گزارش های رسیده از اداره کل هواشناسی و شرکت آب منطقه ای استان بوشهر در سال آبی جاری تاکنون 300 میلی متر بارندگی در این استان ثبت شده است. 
اگرچه این میزان بارندگی باعث پربارشدن گندمزارها، زنده شدن تالاب حله و پرآب شدن رودخانه ها شده است اما به علت آثار عمیق منفی خشکسالی های پی در پی سال های گذشته بر منابع آبی این استان هنوز سفره های زیرزمینی از حالت بحرانی خارج نشده است. 
این بارندگی ها کمتر از نیمی از کسری مخازن آب های زیرزمینی را تامین کرده به همین دلیل استانبوشهر باید همچنان روی اجرای طرح های احیا و تعادل بخشی وجلوگیری از اضافه برداشت از چاه های مجاز و توقف برداشت آب از چاه های غیرمجاز تمرکز داشته باشد. 

** میزان بارش ها در استان بوشهر 
کارشناس اداره کل هواشناسی استان بوشهر گفت: از ابتدای سال آبی جاری ( ازیک مهرماه سال 1397 تا 2 اردیبهشت ماه جاری)، 378.6 میلی متر بارندگی دراین استان ثبت شده است این درحالی است که میزان بارندگی بلند مدت استان 249 میلی متر بوده است. 
پیام مساعدی افزود: بیشترین بارش ها به میزان 483.5 میلی متر مربوط به شهرستان دیلم و کمترین بارش با 212میلی متر مربوط به عسلویه است. 
وی اضافه کرد: در این مدت برای شهرستان بوشهر مرکز استان نیز 378.6میلی متر بارندگی ثبت شده است. 
مساعدی افزود: میزان بارندگی سال آبی 97-98 نسبت به سال 96-97که 105.4 میلی متر بود رشد بیش از سه برابری داشته است. 

** زنده شدن تالاب ها 
معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان بوشهر گفت: بارش های مطلوب سال جاری تاثیر بسزایی روی محیط زیست استان داشته است به نحوی که منجر به احیای تالاب حله و مند شده است. 
غلامرضا فقیه افزود: تالاب حله که آب آن از رودخانه های شاپور و دالکی تامین می شود چندین سال بود به دلیل خشکسالی های پی در پی از اسفند ماه خشک می شد ولی اکنون بیش از نیمی از تالاب آبگیری و پیش بینی می شود از حالت بحران خارج شود. 
وی بیان کرد: با توجه به نزدیکی تالاب حله به بوشهر و دشتستان خشک شدن آن کانونی برای ایجاد گرد و غبار شده بود اما امروز با توجه به بارش های مناسب سال آبی جاری این تالاب نه تنها خشک نیست بلکه پوشش گیاهی مناسب و جنگل ها و نیزارها نیز شرایط مناسب تری دارند. 
فقیه اضافه کرد: شرایط مناسب آب و هوایی در زمستان گذشته باعث شده پرندگان بیشتری وارد استان شوند و ماندگاری بیشتری داشته باشند. 
وی ادامه داد: شرایط جوی و بارش مناسب باعث شده پوشش گیاهی زیستگاه های کوهستانی، چشمه ها و رودخانه های استان از شرایط مناسبت تری برخوردارشود. 
معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان بوشهر گفت: با توجه به پوشش مناسب گیاهی و بهتر شدن وضعیت تغذیه چهارپایان از جمله آهو، کل و بز، قوچ و میش ها براساس گزارش های رسیده از محیط بانان امسال دوقلوزایی این جانداران بیشتر شده است. 
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بوشهر گفت: بارش های مناسب باعث پرآب شدن تالاب حله در استان شده است. 
محمود مقیمی افزود: سال گذشته تنها 10 درصد از تالاب حله زنده بود که امسال به دلیل بارش های مناسب این تالاب به دریا متصل شد و چرخه زیست در این تالاب حیاتی دوباره به جریان افتاد. 
مقیمی اضافه کرد: ماموران پاسگاه محیط بانی حله برای ایجاد محیطی امن برای پرندگان به صورت مستمر در حال گشت زنی هستند. 
وی یادآور شد: احیای دوباره تالاب حله فرصتی را برای علاقمندان به طبیعت و پرنده نگران فراهم می کند تا از زیبایی های آن استفاده و از نزدیک شاهد طبیعت خاص این منطقه باشند. 
مقیمی افزود: احیای تالاب حله در نتیجه انجام اقدامات حفاظتی در زمان خشکسالی بود که از نابودی کامل آن جلوگیری کرد و با بارندگی ها این تالاب به آبگیری و احیای کامل رسیده است. 
وی گفت: در زمان حاضر 70 تا 80 درصد تالاب حله پرآب شده و سال آینده می توانیم میزبان خوبی برای پرندگان مهاجر و زمستان گذر باشیم. 
وی یادآور شد: تالاب حله از جمله مناطق حفاظت شده ای است که پناهگاه مناسب و امنی برای پرندگان مهاجر و زمستان گذری همچون مرغابی، غاز و پرستوی دریایی است. 

** تاثیر مثبت بارش ها بر کشاورزی 
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر گفت: با توجه به میزان بارش ها در زمان حاضر آبگیری سد رئیسعلی دلواری افزایش یافته و با توجه به این میزان آبگیری برای آبیاری نخیلات موجود در این منطقه نگرانی وجود ندارد. 
خسرو عمرانی افزود: تامین آب مناسب برای نخیلات بر کمیت و کیفیت محصول خرمای تولیدی نیز تاثیر بسزایی دارد. 
وی بیان کرد: با توجه به شرایط مناسب جوی و میزان بارش 300 میلی متری در سال زراعی جاری محصول غلات، گندم و جو در استان بوشهر برخلاف سال گذشته شرایط مناسبی دارند. 
عمرانی اضافه کرد: به نحوی که امسال میزان تولید محصول گندم بیش از 4.5 برابر سال گذشته است این درحالی است که در سال زراعی گذشته از 75هزار و 500 هکتار شامل 15هزار و 500 هکتار آبی و 60 هزار هکتار دیم 50 هزار هکتار به دلیل خشکسالی ها و کاهش بارندگی موثر از بین رفت و تنها 24هزار و 500 هکتار به مرحله برداشت رسید. 
وی بیان کرد: با توجه به اینکه بارش های امسال سیل آسا نبود در تغذیه آبهای زیرزمینی نقش موثری داشته ولی این بارش ها آسیب های وارد شده به سفره های زیرزمینی در سال های گذشته را جبران نمی کند. 

** لزوم توجه به مدیریت مصرف آب 
عمرانی گفت: با توجه به میزان بارش ها و تاثیر آنها روی محصولات ولی همچنان توجه به مدیریت مصرف به عنوان یک دغدغه برای کشاورزان و بهره برداران باید مطرح باشد. 
وی بر ضرورت توجه به طرح الگوی کشت، اجرای طرح های آبیاری تحت فشار، جلوگیری از توسعه باغ ها و محصولات آب بر، توقف کشت تابستانه و محصولات جالیزی تاکید کرد. 
عمرانی افزود: توسعه کشت های گلخانه ای و تبدیل کشت های رو باز سبزی و صیفی جات به فضای گلخانه ای و داربستی از جمله سیاست های سازمان جهاد کشاورزی است. 

** آبگیری سازه های آبخیزداری و آبخوان داری 
مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری استان بوشهرگفت: با توجه به میزان بارش ها در سال آبی جاری سازه های آبخیزداری و آبخوان داری دراین استان 100 درصد آبگیری شد. 
غلامرضا منتظری افزود: این میزان آبگیری نسبت به آبگیری سال آبی گذشته (96-97)، 68 درصد افزایش نشان می دهد. 
وی اظهار داشت: درسال آبی 98- 97میانگین بارندگی استان بوشهربیش از300 میلی متر بود که پیشتر این میزان بارندگی در نقاط مختلف استان منجر به وقوع سیلاب می شد اما با توجه به انجام اقدامات آبخیزداری، آبخوان داری و عملیات‌های بیولوژیک و بیومکانیک ضمن کنترل رسوب و ذخیره روان آب ها از وقوع سیلاب‌های مهیب دراین استان جلوگیری شد. 
وی اظهارداشت: براین اساس کل حوزه های آبخیز استان بوشهر با وجود انواع سازه های سنگی ملاتی، خاکی و آبخوان داری به میزان 38 میلیون و 138هزار و 614 مترمکعب آبگیری شد. 
منتظری گفت: مساحت حوزه‌های آبخیز استان بوشهر شامل حوزه های داخلی و ساحلی2میلیون و559 هزار و 523 هکتار است. 
وی افزود: تعداد حوزه‌های آبخیز استان بوشهر براساس سیستم کدینگ سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری 276 عدد است. 
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهر گفت: حوزه‌های آبخیز این استان دارای 2 میلیون هکتار فرسایش آبی و 331 هزار هکتار فرسایش بادی است. 
وی افزود: میانگین فرسایش آبی استان در سال معادل 17تن خاک در هکتار ومیانگین تولید رسوب 6.3 تن در هکتار برآورد شده است. 
منتظری اضافه کرد: ورود حدود 2 میلیون مترمکعب رسوب به مخزن سد رئیسعلی دلواری و ازدست رفتن سالانه حدود سه دهم درصد از حجم مخزن این سد، از نتایج ناخوشایند این تولید رسوب است. 
وی اضافه کرد: کل مساحت حوزه‌های آبخیزمطالعه شده در استان بوشهر یک میلیون و 74هزار و 999 هکتار است که این میزان معادل 42 درصد از کل مساحت حوزه‌های آبخیز این استان است. 
منتظری یادآور شد: درزمان حاضرهفت حوزه آبخیز در دست مطالعه است و2 حوزه آبخیز نیز در سال 1398مطالعه آنها انجام می شود. 
وی اضافه کرد: 25 حوزه آبخیز در دست بازنگری و 15 حوزه نیز برای مطالعه پیشنهاد شده است. 
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهر گفت: تعداد کل سازه‌های سنگی ملاتی و خاکی که تا کنون در این استان با استفاده از اعتبارات ملی، استانی واعتبارات صندوق توسعه ملی اجرا شده است،707 مورد با حجم آبگیری 32میلیون و 138 هزار و 414 مترمکعب است. 
وی ادامه داد: در سال گذشته با استفاده از اعتبارات صندوق توسعه ملی 27 سازه بند سنگی ملاتی و بند خاکی با حجم بیش از 110 هزار مترمکعب و عملیات بیولوژیکی و بیومکانیکی شامل هلالی‌های آبگیر، جنگلکاری، مراقبت و آبیاری در سطح 2هزار و 299 هکتار از حوزه های آبخیز دراستان بوشهر اجرا شده است. 
وی یادآور شد: همچنین در سطح 2هزارو 500 هکتار از حوزه‌های آبخیز استان بوشهر که عملیات پخش سیلاب بر آبخوان با گنجایش بیش از6 میلیون مترمکعب آبگیری در هر مرحله به طور کامل آبگیری شده است. 
منتظری گفت: انجام این اقدامات علاوه بر کنترل رسوب و سیلاب، احیا پوشش گیاهی و تقویت سفره‌های آب‌های زیرزمینی باعث می شود تا زمین های کشاورزی، راه‌ها و مناطق مسکونی پایین دست نیزاز گزند اثرات تخریبی سیلاب ایمن باشند. 

**جاری شدن 833 میلیون مترمکعب سیلاب 
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر گفت: در سال آبی جاری 833 میلیون مترمکعب روان آب از استان های بالادست در این استان جاری شده است. 
شاپور رجایی افزود: ازاین میزان 281 میلیون متر مکعب روان آب در سد رئیسعلی دلواری ذخیره سازی و در این شرایط 44 درصد حجم سد معادل 307 میلیون مترمکعب آبگیری شده است. 
وی بیان کرد: ظرفیت سد رئیسعلی دلواری 695 میلیون مترمکعب است که از این میزان 56 درصد آن هنوز خالی است. 
رجایی اضافه کرد: بیشترین حجم آبگیری سد رئیسعلی دلواری با 355 میلیون مترمکعب در سال 91- 92 انجام و پس از آن در سال آبی 97-98 با میانگین ورودی 214 میلیون مترمکعب دومین حجم آبگیری با 281میلیون مترمکعب مربوط به سال جاری است. 
وی یادآورشد: با توجه به حجم آب ذخیره شده حقابه های شرب، محیط زیست و کشاورزی امسال تامین و نگرانی در تامین حقابه های پائین دست وجود ندارد. 
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر گفت: هرچند در این استان بارندگی بیش از میانگین سالانه بوده و باتوجه به نوع بارندگی و حجم ذخیره سازی کمتر از نیمی از کسری مخزن سد رئیسعلی دلواری جبران شده اما کماکان بر ضرورت اجرای طرح های احیا و تعادل بخشی باید تمرکز داشته باشیم. 
وی همچنین برضرورت توقف از اضافه برداشت ها از چاه های مجاز و غیرمجاز تاکید کرد. 
رجایی گفت: هرچند در سال آبی جاری بارندگی شدید و سیل آسا نداشتیم و بارش ها با فاصله کم اتفاق افتاد اما حجم تعداد دفعه های بارندگی ها قابل توجه است. 
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر افزود: بارش های سال آبی جاری تاثیر بسزایی در تزریق آب زیرزمینی، تولید روان آب، مراتع و پوشش گیاهی داشته است. 
وی گفت: نزدیک به 60 میلیون مترمکعب سیلاب در ایستگاه شور چار روستایی و40 میلیون مترمکعب در دره گپ گناوه ثبت شده است اما تاکنون طرح های توسعه ای منابع آب برای این ایستگاه ها تعریف نشده و سیلاب قابل توجه و خطر زیادی برای مناطق پائین دست به دنبال دارد. 
رجایی اضافه کرد: سیلاب رود شور چارروستایی باعث بسته شدن جاده ساحلی بوشهر – گناوه، آبگرفتگی روستاهای پائین دست و سیلاب دره گپ با وجود اجرای طرح ساماندهی در مواقع سیلابی آسیب هایی را وارد می کند. 
وی بیان کرد: امسال 200 میلیون مترمکعب سیلاب از رودخانه دالکی عبور کرده و کمتر از 20میلیون مترمکعب آن وارد کانال های آبیاری زه کشی دالکی و سعد آباد شده و مابقی به رودخانه و تالاب حله و دریا وارد شده است. 
رجایی گفت: با توجه به وجود این حجم از روان آب ضرورت سرعت بخشی در ساخت سد دالکی، مهار سیلاب های مخرب و فراهم سازی امکان به موقع استفاده از آبها را دوچندان می کند. 

** تاثیر بارش ها بر آبهای زیرزمینی 
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهرگفت: از 16 محدوده مطالعاتی موجود در این استان چهار محدوده از نظر آبی ممنوعه بحرانی، هشت محدوده ممنوعه و چهار محدوده آزاد و فاقد پتانسیل است. 
رجایی گفت: درنیمه اول سال آبی جاری میانگین سطح تراز آب های زیرزمینی 15 سانتی متر افزایش یافت. 
وی یادآور شد: بیشترین کاهش سطح ایستابی در دشت های لاور، لمبدان، بوشکان، دهرود و تنگ ارم 50 سانتی متر، ریز 81 و جم 23 سانتی متر، دشتستان 45 سانتی متر، تنگستان 11و دشتی 15 سانتی متر افزایش سطح ایستابی دارند. 
وی یادآور شد: بارندگی سال آبی جاری به هیچ وجه نتواسته است تغییری در ترازآبهای زیرزمینی سال قبل انجام دهد. 
رجایی گفت: میانگین در سال آبی قبل 43 سانتی متر افت سطح ایستابی در دشت های استان ثبت شد این درحالی است که 20 سانتی متر امسال جبران و همچنان 21 متر تراز منفی داریم ودراین شرایط تنها 50 سانتی متر از آبی که برداشته بودیم جبران شده است. 
وی تاکید کرد: با وجود بارش های سال آبی جاری ولی همچنان سفره های زیرزمینی استان بوشهر با بیلان منفی آبهای زیرزمینی روبرو است. 
رجایی افزود: نوع بارندگی ها در سال آبی جاری کمک جدی به آبهای زیرزمینی نکرده اما در تقویت دیم کاری ها و پوشش گیاهی مناسب بوده است. 

** وضعیت آب آشامیدنی استان بوشهر 
وی گفت: با توجه به وجود منابع تامین آب استان در استان های فارس و کهگیلویه و بویراحمد که با توجه به بارندگی های مناسب تقویت شده برای تابستان سال 98 شرایط بهتری نسبت به سال گذشته خواهیم داشت. 
رجایی یادآور شد: تلاش می شود با اجرای طرح های کوچک افزایش ظرفیت تولید، مدیریت مصرف، مرمت و بازسازی شبکه توزیع و کاهش هدر رفت و تلفات در شبکه های شهری و روستایی با اطمینان بیشتری آب آشامیدنی مردم تامین شود. 
وی اضافه کرد: در استانی قرار داریم که روان آب های آن به عنوان حقابه های تاریخی و ناشی از بارندگی های داخل استان و مازاد بر ظرفیت پذیرنده های زیست محیطی با حداقل فاصله و بدون استفاده وارد دریا و از دسترس خارجی می شود. 
رجایی گفت: برای امکان استفاده به هنگام از سیلاب های فصلی و کاهش اثرات زیانبار بروز خسارت به تاسیسات زیربنایی ساخت سد برای مهار سیلاب ها از راه سازه های آبخیزداری، آبخوان داری و تغذیه مصنوعی ضرورت دارد. 
وی تاکید کرد: ساخت سد نباید به منزله غفلت از اجرای طرح های آبخیزداری باشد بلکه این طرح ها بیشترین نقش را در تکمیل، افزایش و بهبود کیفیت آب سدها، تغذیه سفره های آب زیرزمینی، پوشش گیاهی و کاهش فرسایش و رسوب دارد. 
وی گفت: براین اساس فارغ از جنجال های غیرکارشناسی احداث سد و اجرای طرح های آبخیزداری ضروری است. 
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر بیان کرد: اگربا استفاده از دانش روز پیش بینی ها با قاطعیت همراه باشد مدیریت منابع آب راحت تر انجام می شود. 
وی تاکید کرد: امروز به جای مدیریت بحران در منابع آب باید مدیریت ریسک و با توجه به بارندگی ها باید به سمت مدیریت سیلاب انجام شود. 
وی برضرورت ایجاد سامانه یکپارچه ملی از تولید، جمع آوری و پردازش اطلاعات بارندگی تاکید کرد. 

5656