ذوالفقار دانشی: در چهلمین سالگرد فرود آپولو 11 بر سطح ماه و گام نهادن نخستین انسان بر سطح تنها قمر زمین، ماه هدیه‌ای درخور تدارک دیده است. بامداد فردا به وقت ایران، سایه ماه برای مدتی نسبتا طولانی، بخش‌هایی از زمین را فرا خواهد گرفت و طولانی‌ترین خورشیدگرفتگی قرن بیست‌ویکم اتفاق خواهد افتاد.
خورشیدگرفتگی چیست؟
ساکنان چند میلیون سال اخیر در زمین در شرایطی بسیار استثنایی به‌سر می‌برند. ماه، تنها قمر زمین در آسمان به اندازه خورشید دیده می‌شود و همین سبب می‌شود که وقتی ماه در برابر خورشید قرار بگیرد، قرص خورشید را کامل بپوشاند و منظره‌ای بدیع در آسمان پدید آورد. این درحالی است که ماه حدود چهار و نیم میلیارد سال پیش از زمین جدا شده و از آن زمان تاکنون به آرامی از سیاره مادری خود دور و دورتر شده است. بدین ترتیب، اندازه ظاهری ماه تنها تا چند میلیون سال دیگر با خورشید برابر است و پس از آن، دیگر خبری از خورشیدگرفتگی کامل نخواهد بود.
اگر صفحه مداری ماه به دور زمین بر صفحه مدار زمین به دور خورشید منطبق بود، در هر ماه قمری یک بار ماه از برابر خورشید عبور می‌کرد و چهارده روز بعد، ماه در سایه زمین فرو می‌رفت؛ اما انحراف اندک این دو صفحه سبب شده است تقریبا هر 173 روز یک‌بار چنین شرایطی پیش بیاید و بتوان یکی از پدیده‌های خورشیدگرفتگی یا ماه‌گرفتگی را مشاهده کرد.
بسیاری از مردم فکر می‌کنند که تعداد ماه‌گرفتگی‌ها باید بیشتر از خورشیدگرفتگی‌ها باشد، اما واقعیت این است که در هر سال، حداکثر 7 خورشیدگرفتگی و حداکثر 5 ماه‌گرفتگی روی می‌دهد؛ اما تفاوت مهم این دو پدیده در این است که ماه‌گرفتگی کامل در بسیاری از نقاط زمین دیده می‌شود، درحالی‌که خورشیدگرفتگی کامل در نواری بسیار باریک به پهنای چند ده کیلومتر اتفاق می‌افتد.
خورشیدگرفتگی فردا
پیش‌بینی خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی از دیرباز مورد توجه مردم و دانشمندان بوده؛ به‌طوری‌که از چهارهزار سال پیش، دانشمندان تمدن با شناسایی دوره ساروس، می‌توانستند پدیده‌های گرفت ماه و خورشید را به دقت پیش‌بینی کنند. حرکت‌های زمین و ماه کاملا شناخته شده است و می‌توان این رویدادها را تا سال‌ها بعد نیز پیش‌بینی کرد.
به همین دلیل است که خورشیدگرفتگی بامداد فردا اهمیت فراوانی دارد. محاسبات نشان می‌دهد که این خورشیدگرفتگی به دلیل موقعیت ماه و زمین در مدار، یکی از طولانی‌ترین گرفت‌ها خواهد بود و با بیشترین زمان 6 دقیقه و 39 ثانیه، تا خرداد 1511 شمسی / 2132 میلادی تکرار نخواهد شد. برای مشاهده نقشه کامل مسیر و زمان خورشیدگرفتگی، اینجا را کلیک کنید.
نوار باریک خورشیدگرفتگی کلی از آسیای مرکزی، شرقی و اقیانوس آرام عبور می‌کند. هند، نپال، بنگلادش، بوتان، میانمار، چین و جزایر ریوکیو، مارشال و کیریباتی در اقیانوس آرام، کشورهایی است که ماه بر آنها سایه خواهد انداخت و مردم شهرهای فراوانی چون سورات، واراناشی، پاتنا، تیمفو، چنگجو، چونگ‌کینگ، ووهان، هانگ جو و از همه مشهورتر، شانگ‌های در چین به تماشای این منظره خواهند شتافت. بسیاری از توریست‌ها و علاقمندان آسمان شهر شانگ‌های را برای رصد این پدیده انتخاب کرده‌اند؛ هرچند که اخترشناسان و رصدگران حرفه‌ای سوار بر کشتی به اقیانوس آرام سفر کرده‌اند، جایی در 100 کیلومتری جنوب جزایر بانین در جنوب ژاپن که ماه برای 6 دقیقه و 39 ثانیه بر آنجا سایه می‌اندازد. . اوج این خورشیدگرفتگی در ساعت 2:35:21 به وقت جهانی (7:05:21 به وقت تابستانی ایران) روی خواهد داد.
هرچند گرفت کامل خورشید در این نواحی دیده می‌شود، اما گرفت ناقص که نیم‌سایه ماه روی زمین حرکت می‌کند، نواحی بسیار گسترده‌تری را شامل می‌شود، به‌طوری که حتی نواحی شرقی ایران نیز می‌توانند خورشیدگرفتگی جزئی را به‌هنگام طلوع خورشید مشاهده کنند. تصویربرداری از خورشید هلالی شکل و رنگ سرخ آسمان به‌هنگام طلوع، تنها چشم‌انداز زیبای این خورشیدگرفتگی برای ساکنان ایران است.
چرا خورشیدگرفتگی مهم است
خورشیدگرفتگی تنها زمانی است که سایه ماه بر زمین می‌افتد و شما می‌توانید از این تاریکی به‌هنگام روز بهره ببرید. اولین ثمر علمی این پدیده، این است که می‌توان بخش‌هایی از خورشید را که معمولا در نور قرص خورشید محو می‌شوند، با استفاده از تلسکوپ و حتی چشم غیرمسلح دید. این بخش‌ها شامل فام‌سپهر و تاج خورشیدی است.
فایده دیگر، یافتن دنباله‌دارهای جدیدی است که معمولا به دلیل موقعیت نزدیکی که از دید زمین نسبت به خورشید دارند، در نور خورشید محو می‌شوند و هیچ‌گاه نمی‌توان آنها را در شرایط معمولی رصد کرد.
نظر شما