سید محمد علی جمال زاده در زمینه ادبیات و داستان نویسی صاحب آثار بی مانندی است به گونه ای که بسیاری از نویسندگان، جمال زاده را پدر داستان‌نویسی نو و آغازگر سبک واقع‌گرایی در ادبیات معاصر می‌دانند و از او به عنوان یکی از بنیانگذاران اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی یاد می کنند زیرا وی توانست ادبیات را به میان مردم آورد و زندگی و دغدغه آنان را موضوع نوشته‌های خود کند اما این داستان نویس برجسته علاوه بر ادبیات و داستان نویسی در حوزه های دیگر به ویژه اقتصادی، تاریخی و سیاسی خالق آثار متفاوتی است. وی تمام این آثار را به زبان فارسی و درباره ایران و به قصد گسترش فرهنگ ایرانی نوشته است. به گونه ای که علاوه بر کتاب هایش، تعداد ۳۰۰ مقاله در مجلات مختلف به چاپ رساند که بیشتر آنها در حوزه ایران و گسترش فرهنگ ایرانی بوده است. این مقالات موضوعاتی چون ایران پیش از اسلام، نخستین لشکرکشی اروپا به ایران، نوروز، بلشویسم در ایران، مزدک و … را دربرمی گیرد.
گنج شایگان
یکی از نخستین آثار محمد علی جمال زاده گنج شایان بود که در ۱۹۱۸ میلادی در برلین به چاپ رسید. این کتاب که در زمینه اقتصاد ایران است، دارای اهمیت بسیار زیادی بود به گونه ای که مجله کاوه از آن به عنوان بهترین اثرهایی که تا آن روز در زبان فارسی در حوزه اقتصاد نوشته شده است، نام می برد. در این اثر، گزارشی از وضعیت اقتصادی ایران و به تعبیری نخستین تاریخ اقتصادی ایران در دوره قاجاریه به تصویر کشیده می شود که اطلاعاتی چون تجارت، واردات، صادرات، گمرک و راه‌های مواصلاتی، وسایل حمل مال التجاره از اروپا به ایران، اصلاحات، بودجه دولت، اوزان و مقادیر و مسکوکات، پست و تلگراف و تلفن و زندگانی در تهران را شامل می شود.
تاریخ روابط روس با ایران
این نویسنده صاحب‌نام در سال‌هایی که با سردبیر مجله کاوه یعنی حسن تقی زاده همکاری می کرد، بنابر تمایل وی، درباره روابط تاریخی میان ایران و روسیه به نگارش کتابی پرداخت که بخش‌بخش به همراه هر شماره از مجله کاوه منتشر می شد و به مناسبت آن‌که مبتنی بر ماخذ و مدارک اساسی بود به زودی شهرت یافت. اهمیت این کتاب در این است زوایای تاریک روابط ۲ کشور به ویژه روابط اولیه آنها را روشن می کند. همچنین این کتاب نمونه‌ای از وسعت اطلاعات و قوّه انتقادی جمال زاده را به سبک اروپاییان نشان می دهد. این کتاب در ایران به وسیله انتشارات سخن به چاپ رسید.
آزادی و حیثیت انسانی
یکی دیگر از آثار این نویسنده معاصر آزادی و حیثیت انسانی است. در این کتاب ضمن بررسی معنا، مفهوم، مقام و جایگاه آزادی به فلسفه آن اشاره می شود. آزادی تفکر، عقیده، مذهب و سیاسی معرفی شده و پیش‌زمینه‌های این نوع آزادی و موانع آن، همچنین فلسفه، آفات و عوامل تهدیدکننده آن مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. این کتاب را انتشارات سخن در ۱۳۸۴ خورشیدی به چاپ رساند.
تصویر زن در فرهنگ ایرانی
مهم ترین مضامین مطرح شده در داستان های جمالزاده، مضامین اجتماعی و سیاسی محسوب می شود. یکی از این موضوع ها، مسأله زنان است. از آنجا که جمالزاده در دوره کودکی محیط و فرهنگ ایران عصر مشروطه را از نزدیک دیده و با خاطره آن از ایران خارج شده و پس از چندی تقریباً تا پایان عمر به میهنش بازنگشته است، زنان قصه های او عموماً زنان دوره قاجارند. این کتاب در ۱۳۵۷خورشیدی به وسیله انتشارات امیر کبیر به چاپ رسید.
پندنامه سعدی یا گلستان نیکبختی
یکی از آثار ادبی جمال زاده، کتاب گلستان نیکبختی یا پندنامه سعدی است؛ این کتاب در واقع گزیده وی از نصایح سعدی را شامل می شود. در این رساله جمال زاده نصایح و اندرزهای سعدی را جمع آوری کرده و به فرزندش پند می دهد که در حقیقت خطاب به تمام فرزندان ایران است. وی در این کتاب کوچک، راه دستیابی به سعادت و نیکبختی را کسب فضل و دانش، تقوا و هنرمندی دانسته و یکی از راه های حق شناسی این نعمت را مطالعه در آثار بزرگان دین و خردمندان بیان می کند. به همین منظور مجموعه کوچکی از دانشمند و سخنگوی شیرین زبان فارسی، سعدی شیرازی ساخته و پرداخته و به مناسبت هفتصدمین سال تألیف گلستان به فرزندان ایران زمین هدیه کرده و نکات اخلاقی ناب هر باب جداگانه آورده است. این گزیده در ۱۳۱۷ خورشیدی به وسیله انتشارات شرکت مطبوعات به چاپ رسید.
خلقیات ما ایرانیان
یکی از مشهورترین آثار جمال زاده کتاب خلقیات ما ایرانیان است که در ۱۳۴۵خورشیدی منتشر شد. این اثر راجع به خلقیات، اندیشه و افکار مردم ایران است که به بررسی و واکاوی خصوصیات مردم ایران در آن دوران به دید انتقادی می پردازد. باید اذعان کرد در این کتاب در بحث خلقیات ما ایرانیان، بیشتر درباره صفات بد ایرانیان صحبت می شود که این صفات بر خصلت های خوب فزونی دارد.
زمین و ارباب و دهقان
کتاب زمین و ارباب و دهقان یکی دیگر از آثار جمال زاده به شمار می رود که انتشارات علمی و فرهنگی آن را منتشر کرد. این اثر چهار مقاله از جمال زاده را شامل می شود که درباره نسخ و الغای اصول رعیت و اربابی که به شکل معمول قرون وسطا در ایران جاری بوده نگاشته شده و سید حسن تقی زاده نیز مقدمه ای بر اثر نوشته و در آن به شدت از نظام فئودالی انتقاد کرده است.
خاک و آدم
مجموعه خاک و آدم در ۱۳۸۳ به وسیله انتشارات بهار علم چاپ شده و این مجموعه مشتمل بر آثاری از محمد علی جمالزاده است که در آغاز ترجمه داستان کوتاهی از تولستوی با عنوان یک نفر آدم چقدر خاک لازم دارد، آورده شده است. این داستان، توصیفی از اوضاع روسیه در دوره فئودالی است که در آن، دهقانان تحت ستم شدید اربابان قرار داشتند. مقاله دوم از جمالزاده وینو با پیامبر اصلاح ارضی در هندوستان نام دارد در ابتدای کتاب، مقدمه‌ای از سید حسن تقی‌زاده و در انتها، زندگی نامه کوتاه جمال زاده به چاپ رسیده است.
اندک آشنایی با حافظ
در این کتاب جمال زاده به بررسی زندگی حافظ شاعر بزرگ ایران می پردازد. جمال زاده در دیباچه این اثر آورده است: خواجه حافظ عمری شاهد و ناظر تبدلات و تحولات سیاسی و اجتماعی گوناگون بوده و ملاحظه کرده که هر روز یک دسته مردم ستمگر و بی‌قابلیت جانشین یک دسته مردم دیگر شبیه به خود می‌شوند و یک بدبختی تازه پیش آورده همشهریان او را دچار فقر، بینوایی و بدبختی ساخته‌اند. وی در این سال‌ها که به مرحله پیری و فرسودگی رسیده بود، دیگر از اوضاع و احوال ناگوار به ستوه آمده و از تحمل آن‌همه مصائب و مناظر دلخراش بی‌طاقت شده تمنای حکومت قادر و قاهری می‌کرده است. این کتاب در ۱۱ باب تدوین شده و انتشارات سخن آن را منتشر کرد.
فرهنگ لغات عامیانه
جمال زاده، نخستین فردی بود که اقدام به گردآوری اصطلاحات عامیانه کرد، وی در ۱۳۴۱ خورشیدی این اثر را در ۵۸۶ صفحه به رشته تحریر در آورد. در این کتاب هزاران اصطلاح و واژه های عامیانه را جمع آوری و معانی آنها را توضیح داد. وی معتقد است که باید نویسندگان فارسی، دیگر سبک پیچیده و درباری مرسوم را کنار بگذارند و توجه بیشتری به کلمات عوامانه کنند و اظهار داشت که نوشته های ادبا به گونه ای باشد که عوام بفهمند و خواص بپسندند و او این امر را دموکراسی ادبی نامید. مجموعه لغات این فرهنگ عبارت از لغت هایی است که در زبان رایج فارسی زبانان جنبه عامیانه دارد و در نواحی مختلف ایران استعمال می شود و به نحوی است که نمی توان برای هر یک از آن لغات سرزمین معین و مسلمی را نام برد و گوینده مشخصی برای آن مشخص ساخت. این اثر به وسیله انتشارات سخن به چاپ رسید.
۲۴۱۲۴۱
نظر شما