نعمت‌الله فاضلی استاد دانشگاه علامه طباطبایی امروز در نشست تخصصی ایدئولوژی و برنامه درسی که با حضور برخی کارشناسان از جمله محمود مهرمحمدی استاد دانشگاه تربیت مدرس و عضو شورای عالی آموزش و پرورش در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برگزار شد، اظهار کرد: این پرسش مطرح است، ایدئولوژی چرا و چگونه مخل یادگیری است؟ در همه جای دنیا وقتی مسئله یادگیری را عمیق بررسی کنیم چه در چین، آمریکا یا ایران، یادگیری شیوه اعمال ایدئولوژی است.
وی افزود: جان تامسون در کتاب ایدئولوژی و فرهنگ مدرن می‌گوید، ایدئولوژی شیوه‌های به خدمت گرفتن صور نمادین برای تولید و بازتولید سلطه است، بنده با این تعریف موافقم و در اینجا ایدئولوژی مسئله می‌شود، آن بخش از ایدئولوژی برای ما مهم است که منجر به درگیری و کنش در حوزه آموزش و پرورش که مسئولیت اصلی آن یادگیری است، می‌شود.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: قطعاً انسان با اخلاق، ارزش‌ها، سیاست و قدرت درگیر است، به همین دلیل نمی‌تواند از هنجارها، ارزش‌ها و باورها پاک شود اما ما کجا مجازیم که بحث کنیم، آنجا که ایدئولوژی مخل یادگیری می‌شود. ایدئولوژی از نظر بنده شیوه و روش به کارگیری صور نمادین است، اینکه نظام آموزشی قدرت تولید کند هیچ اشکالی ندارد و اساساً نظام آموزشی برای این است که جامعه توانمند و ثروتمند تولید کند حتی اینکه روابط بین انسانها و گروه‌ها در مسیر قدرت باشد اجتناب‌ناپذیر است اما آن چیزی که مشکل‌زا است این است که قدرت به سلطه تعبیر شود.
فاضلی ادامه داد: نظام آموزشی جاهایی قدرت تولید نمی‌کند و فقط سلطه تولید می‌کند، قدرت اجتناب‌ناپذیر است اما آنجایی مشکل است که اعمال قدرت یک سویه شده و پاسخگو و سازنده نیست و فقط برای بازتولید سلطه گروه و منافع خاصی است؛ جایی که آموزش ایدئولوژیک می‌شود، نه ایدئولوژی و آموزش، آنجایی است که برآیند برنامه درسی سلطه است نه قدرت و اتفاقاً این سلطه باعث می‌شود هزینه تولید قدرت بالا برود و منجر به کارکردهای نظام آموزشی نمی‌شود و بیشتر مقاومت تولید می‌کند.
ایدئولوژی‌زدگی برنامه درسی ایران چه تبعاتی دارد؟
وی بیان کرد: ایدئولوژی‌زدگی برنامه درسی در ایران باعث اختلال در یادگیری، بالا رفتن مقاومت در نظام آموزشی و پرهزینه شدن تولید قدرت شده است؛ نظام‌های آموزشی به مرض ایدئولوژیک ابتلای ذاتی دارند و ای کاش این گونه نبود، این مرض‌ها انواعی دارد که برخی حاد و کشنده است به عنوان مثال در انگلیس هم نظام آموزشی ایدئولوژیک است اما اجازه تنوع، تکثر و آزادی را هم می‌دهند و معلم می‌تواند سیستم خود را نقد کند.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: هم‌اکنون 40 سال از انقلاب اسلامی گذشته و ما برای نخستین بار در آموزش و پرورش نشسته ایم و درباره ایدئولوژی صحبت می‌کنیم؛ عمده ترین مرض نظام آموزشی ما ایدئولوژیک بودن است که تمام امراض با آن در ارتباط است با گفتن اینکه همه نظام‌های آموزشی ایدئولوژیک است نمی‌توانیم نظام آموزشی کشور را غسل تعمید دهیم! ایدئولوژی در کشورهایی همچون فنلاند و دانمارک است اما بررسی کنید آنها چه کار می‌کنند و ما چکار می‌کنیم.
فاضلی افزود: اگر جنسیت، سرکوب، تبعیض قومیتی و تبعیض جنسیتی تشدید و یادگیری مختل شود این مرض بدخیم است و ما داریم از ایدئولوژی‌زدگی صحبت می‌کنیم؛ اگر در مدرسه و کلاس درس سرکوب باشد و نظام آموزشی جامعه را خوانا و نویسا نکند این هیچ ارزشی ندارد.
تفاوت ایدئولوژی در نوع اعمال قدرت پنهان و آشکار است
وی بیان کرد: تفاوت آشکار بین نوع ایدئولوژی‌ها در نظام آموزشی این است که قدرت را آشکار اعمال می‌کنند یا پنهان، در فنلاند قدرت پنهان اعمال می‌شود و لازمه آن توجه به عزت و کرامت انسانها، حقوق بشر و کارآمدی نظام آموزشی است، سازوکارهایی باید در نظام آموزشی ایجاد شود تا قدرت در آن عریان نباشد اینکه نیروی آموزشی احساس کند نیروی امنیتی و سیاسی همه جا ایستاده و دولت پاسبان است، صحیح نیست.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: اگر ایدئولوژی به شکل عریان، اعمال قدرت کند بدخیم بوده و مخل یادگیری است هم‌اکنون با چشم غیرمسلح به مدرسه بروید پاسبان‌ها را می‌بینید هیچ محققی نمی‌گوید همه جای دنیا ایدئولوژی است پس همه جا، سیستم‌ها مثل کشور ما است؛ آنتولوژی آموزش سلطه را ایجاب نمی‌کند، همه جای دنیا نظام های آموزشی بخشی از سامان سیاسی جامعه هستند سیاست اجتناب‌ناپذیر است و مطلوب است اگر به شیوه‌ای صورت گیرد که انسانی و کم‌هزینه باشد.
سایه نظام ارزشی بر نظام آموزشی گریزناپذیر است
محمود مهرمحمدی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در این نشست گفت: ابتدا باید تفاوت بین استقرار و حاکمیت یک ایدئولوژی بر برنامه درسی با ایدئولوژیک زدگی یک برنامه درسی یا نظام آموزشی را متوجه شد تا اینکه بدانیم چگونه یک نظام آموزشی از داشتن ایدئولوژی گریزی ندارد یا اینکه چگونه آن ایدئولوژی را با چه متر و معیاری بسنجیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: زمانی ایدئولوژی به معنای انتقادی از کارآیی ساقط می‌شود که ما بگوییم آن را قابل نقد و ارزیابی نمی‌دانیم، ما نیاز به ملاک‌ها و معیارهایی برای نقد ایدئولوژی‌ها و چشم‌اندازهای تربیتی داریم ما نیاز به متاایدئولوژی داریم تا امکان نقد ایدئولوژی را به ما بدهد تا بدانیم که آیا ایدئولوژی در صحنه نظام آموزشی کارکرد مثبت داشته است تا نه؟
وی گفت: از پذیرفتن سایه یک نظام ارزشی برنظام تربیتی و درسی گریزی نیست و اگر به متر فراایدئولوژیک دست پیدا نکنیم، نمی‌توانیم حضور یک نظام ارزشی در نظام آموزشی را مورد نقد قرار دهیم هیچ سیستم آموزشی برای تبعیت از سنت تربیتی و نظام ارزشی گریزی ندارد.
مهرمحمدی یادآور شد: یک ایدئولوژی باید برای نظام آموزشی انتخاب شود، تا ماتریس ارزشی تعریف نشود برای اینکه بدانیم در تعلیم و تربیت به دنبال چه هستیم، برنامه درسی مبنایی پیدا نمی‌کند. آنچه پیشران نظام آموزشی است شامل فرهنگ، ایدئولوژی، سنت برنامه درسی خاص در قالب چارچوب ارزشی بوده و لازم است برای اینکه برنامه درسی برخوردار از ایدئولوژی را ایدئولوژیک نکنیم به متر فراایدئولوژی برسیم که به ما بگوید حقیقت تربیت چیست و ما را از شبه تربیت دور کند تا بتوانیم بگوییم کدام برنامه درسی ایدئولوژیک یا ایدئولوژی‌زده است.
۲۳۵۲۱۲
نظر شما