«تهدید خطرناک» برای اروپا

از طرفی ترکیه نیز با یونان مشکلاتی دارد که در سازمان ناتو نیز اثر می گذارد. در این راستا یونانی ها خواستار حمایت ناتو در برابر ترکیه شده اند که چنین چیزی با توجه به عضویت این دو کشور در ناتو امکان پذیر نیست. همانطور که می دانیم روسیه عضو ناتو نیست اما در چارچوب شورای ناتو همکاری هایی داشته است که بعد از موضوع روسیه و سیاستش در قبال اوکراین و تحولاتی که در رابطه با شبه جزیره کریمه رخ داد این شورا تشکیل نشد.

از طرفی کشورهای عضو ناتو دارای دیدگاه های متفاوتی نسبت به روسیه هستند؛ برخی موافق همکاری و عده ای مخالف آن هستند. در قضیه عملیات چشمه صلح ترکیه در شمال سوریه نیز اعضای ناتو دارای دیدگاه های متفاوتی بودند، در همین راستا دبیرکل ناتو حمیات کرد ولی اعضای این سازمان مواضع متفاوتی را نسبت به این موضوع اتخاذ کردند.

در مهمترین و جنجالی ترین اظهارات نیز امانوئل مکرون عنوان کرد که ناتو دچار مرگ مغزی شده که با واکنش هایی روبرو شد و رجب طیب اردوغان در آستانه برگزاری اجلاس در لندن موضع گیری کرد و در پاسخی تند اعلام کرد که شخص مکرون دچار مرگ مغزی شده است.

نکته ای که باید بدان توجه داشت این است که پس از فروپاشی شوروی و بلوک شرق و همچنین نظام دو قطبی کارکرد ناتو دچار تغییر شده است. این ائتلاف در زمان نظام دو قطبی، جنگ سرد و دو بلوک شرق و غرب شکل گرفت. پیمان ورشو نیز  در برابر ناتو شکل گرفته بود که بلوک شرقی ها در پیمان شرق و غربی ها نیز در ناتو عضو بودند. ناتو تنها پیمان نظامی بود که فعالیتش را ادامه داد که در ادامه تعدادی از کشورهای عضو بلوک شرق به این ائتلاف پیوستند.

اگر عملکرد ناتو را بررسی کنیم مشاهده می کنیم که این سازمان جز اقداماتی که در برابر تحولات یوگسلاوی، صربستان و دیگر موارد محدود داشته نتواسته نقش موثری را در برابر دیگر تحولات مهم بین المللی داشته باشد. با توجه به اینکه آمریکا به عنوان سرفرماندهی ناتو عمل می کند این ائتلاف نیز تحت تاثیر اقدامات این کشور قرار گرفته است. در همین راستا اعضای ناتو که بیشتر آنها عضو اتحادیه اروپا هستند همواره سعی کرده اند تا به نوعی از سیطره ایالات متحده آمریکا خارج شوند اما تا کنون موفق به تحقق آن نشده اند. از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ کشورهای مهم ناتو مانند آلمان و فرانسه بحث هایی را در جهت ایجاد پیمان نظامی مستقل و اروپایی مطرح کرده اند تا با برخورداری از استقلال بتوانند تصمیمات خود را اجرایی کنند. در گذشته نیز بحث هایی چون تشکیل نیروهای واکنش سریع ناتو مطرح بوده که این ایده نیز راه به جایی نبرده  و نهایتا تحت تاثیر آمریکا قرار گرفت.

طبق بند 5 منشور ناتو اگر کشوری تحت حمله یک نیروی غیر عضو ناتو قرار گیرد این تهاجم به نوعی تهاجم به کل ناتو تلقی می شود و از آن عضو ناتو که مورد تجاوز قرار گرفته حمایت خواهد شد. اما تا کنون چنین اتفاقی نیفتاده و نمود عینی پیدا نکرده است. به طور کلی می توان گفت که پیمان آتلانتیک شمالی یا همان ناتوبه جای کارکرد نظامی بیشتر کارکرد سیاسی داشته است. این سازمان در برابر روسیه تلاش هایی کرده است و نیروهایی را در حوزه بالتیک مستقر کرده و سیستم های پدافندی را در نقاطی مستقر کرده است اما چنین اقداماتی منجر به درگیری نشده است با توجه به اینکه روسیه به تحرکات ناتو حساس است و آنها را به خوبی زیر نظر دارد. روسیه همواره با دخالت در امور کشورهای مرزی خود و ایجاد بحران سعی کرده تا به نوعی مانع عضویت آنها در ناتو شود چرا که آنها به هیچ وجه خواستار این نیستند تا به یک عضو ناتو همسایه باشند. در همین حال برخی از همسایگاه روسیه به عنوان منطقه حائل ناتو و روسیه مطرح هستند. مانند لهستان که با اوکراین هم مرز است که لهستان عضو ناتو بوده و اوکراین نیز بین روسیه و لهستان قرار دارد. علی رغم تلاش اوکراین برای پیوستن به ناتو و اتحادیه آنها در این زمینه موفق نبوده اند به طور طبیعی اگر اوکراین در ناتو عضویت داشت روسیه هیچگاه به خود اجازه اشغال شبه جزیره کریمه را نمی داد و در شرق این کشور یعنی منطقه دامباس برای ایجاد خودمختاری به روس تبارهای آنجا کمک نمی کرد.

در مثال های دیگر گرجستان نیز یکی دیگر از کشورهایی بود که تلاشش را برای عضویت در ناتو کرد ولی ماجرای سال 2008 و حمله روسیه به وجود آمد که مشکلاتی در همین راستا پدید آمد و از همان زمان  تا کنون روابط این دو کشور قطع شده است. در دیگر کشورهای مشترک المنافع که از پیوستگی ارضی برخوردار هستند و در حوزه ژئوپولتیک روسیه قرار دارند هیچ کشوری برای عضویت در ناتو گام برنداشته است. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که کشورهایی چون جمهوری آذربایجان و ترکمنستان در چارچوب همکاری برای صلح و قراردادهای انفرادی با ناتو همکاری هایی دارند.

به طور کلی نمی توان چشم انداز خاصی را برای ناتو متصور بود. در تحولات اخیر در رابطه با شمال سوریه شاهد بودیم که این سازمان دخالت چندانی نکرد. پررنگ ترین نقش آنها شاید کمک به تامین امنیت در افغانستان و همچنین آموزش های نظامی به ادعای خودشان بوده است.

امروز یکی ازموضوعات مهم بحث توازن در نظام بین الملل است. بعد از فروپاشی شوروی، پایان نظام دوقطبی و جنگ سرد اساسا توازن از بین رفته است و شاهد ساختاری منظم از نظام بین الملل نیستیم. بدین معنا که نظام بین الملل کنونی نه تک قطبی، نه دوقطبی و نه چند قطبی است. در چنین شرایطی وقتی ما شاهد عدم توازن هستیم، هر کشوری که قدرتمندتر است طبیعتا نقش بیشتری را ایفا می کند. بدین معنا که شرایطی مانند قبل از نظامی دو قطبی پدید می آید.

در همین حال وقتی که سازمان ملل نیز نمی تواند نقش مهمی ایفا کند و دیگر پیمان های منطقه ای نیز هم وزن نیستند پیمان های دیگری نیز قادر به شکل گیری و فعالیت نیستند. البته پیمان های دیگری مانند شانگهای شکل گرفته که در ابتدا موضوع اصلی همکاری های نظامی بود که در ادامه مسیر عوض شد و فعالیت های اقتصادی جایگزین آن شد. شاید اگر ما در این برهه شاهد نظامی چند قطبی بودیم پیمان های متفاوتی با حضور کشورهای مختلف شکل می گرفت. اما از آنجایی که امروزه بیشتر بحث رقابت های دوجانبه ای مانند چین و روسیه، چین و آمریکا، روسیه و آمریکا مطرح است. در همین حال مناسبات آمریکا با دنیا و کشورهای روسیه و چین سبب شده تا این دو کشور بیش از اینکه رقیب یا دشمن آمریکا باشند با یکدیگر همکار باشند.

از طرف دیگر اروپا نیز روسیه را تهدیدی بزرگ می داند و به جرات می توان گفت که یکی از عوامل پابرجا بودن ناتو این است که روسیه تهدید خطرناک علیه اروپا به شمار می آید. از طرف دیگر کره جنوبی و ژاپن نیز عضو ناتو نیستند اما با داشتن پیمان نظامی با آمریکا به نوعی روسیه و کره شمالی را تهدید بزرگ قلمداد می کنند. وجود چنین عواملی باعث شکل گیری همکاری های گسترده کشورها با آمریکا می شود. این کشورها خلا وجود آمریکا و پیمان ناتو را خطری بزرگ و زمینه ساز ایجاد طیف بزرگی از بحران ها می دانند و به همین دلیل است که ناتو همچنان تداوم یافته و علی رغم اختلافات گسترده در بین اعضای این سازمان همچنان ناتو به کار خود ادامه خواهد داد. باید در نظر داشت که مواضع ترامپ باعث دامن زدن به مشکلات و اختلافات در ناتو شده است و اگر در آینده رئیس جمهوری دمکرات روی کار بیاید روندهای قبلی برقرار و از اختلافات نیز کاسته خواسته شد بنابراین به نظر نمی رسد که اتفاق خاصی رخ دهد.

310311