در آذر ماه سال 1388 خدمت استاد دکتر ابوالقاسم گرجی رسیدیم و با وی به گفت‌وگو نشستیم تا در بخش وبلاگ خبرآنلاین برای ایشان وبلاگ ایجاد کنیم. این مطلبی بود که آن مرحوم در پی آن گفت‌وگو و درخواست، برای ما نوشت و در اختیار گروه اندیشه خبرآنلاین گذاشت. روحش شاد و یادش گرامی باد.
«نوشتن از خود سخت است. اما زحمت شما دوستان که برای این حقیر وبلاگ ایجاد کرده‌اید، مرا بر آن داشته که کوتاه از زندگی خود بنویسم. اگرچه با دوستانی پیش از این بارها گفته‌ام.
حقیر در تهران متولد شدم، 1300 شمسی. از دوران ابتدایی جذب دروس حوزه شدم. صرف، نحو، معانی و بیان، منطق، فقه و اصول و مقداری هم فلسفه خواندم. آرام‌آرام استادان بسیاری یافتم. اساتید معروف من در ادبیات متعدند و از جمله معروفترین آنان مرحوم آقا سیدمحمد قصیر، مرحوم آقا شیخ محمدحسین بروجردی و در فلسفه: مرحوم آیت‌الله شاه‌آبادی، مرحوم آیت‌الله آقای شیخ ابراهیم امامزاده زیدی و در فقه و اصول (در مقطع سطح و ابتدای درس خارج): شخصیت‌های متعددی بودند که معروفترین و برجسته‌ترین آنان: مرحوم آیت‌الله آقای شیخ محمدرضا تنکابنی بود.
در زمان نوجوانی اینجانب، مرحوم آیت‌الله تنکابنی که در تهران سطح مکاسب و کفایه و درس خارج می‌فرمودند به علت دوستی زیاد اینجانب با جناب حجت‌الاسلام و المسلمین آقای حاج میرزا‌علی آقا فلسفی تنکابنی، آقازاده آن مرحوم، برای ما کتاب قوانین، رسائل را هم تدریس فرمودند. خلاصه در قسمت سطوح بیش از هر کس از آن مرحوم استفاده کردم. قوانین، رسائل، مکاسب و کفایه حتی مدتی هم در درس خارج ایشان شرکت می‌کردم. مناسب است این را هم یادآور شوم که بنده نه تنها حدود هفت، هشت سال از آن مرحوم استفاده علمی کرده‌ام، بلکه از همان اوان تا پایان عمر ایشان از لطف و محبت سرشارشان بهره‌مند بوده‌ام رضی‌الله تعالی عنه.
در مدت تحصیل در تهران بنا به روش حوزه‌های علمیه که علاوه بر تحصیل، تدریس هم می‌کنند به تدریس ادبیات عرب، منطق و کتب مقدماتی فقه و اصول نیز اشتغال داشتم و تقریباً همه کتب ادبی متداول کتاب منطق و فقه و اصول تا حدود شرح لمعه و قوانین را تدریس می‌کردم.
حدود سال 1322 به تشویق مرحوم آیت‌الله تنکابنی برای ادامه تحصیل به اتفاق آقازاده ایشان عازم نجف اشرف شدیم. حوزه آن روز نجف، حوزه‌ای بسیار پر شور و گرم بود. در آن حوزه حداقل 10 نفر یا بیشتر از علمای بسیار مبرز که همه صلاحیت کامل برای مرجعیت عمومی داشتند مشغول تدریس بودند.
بنده در آن حوزه از محضر پر فیض اساتید و مراجع بزرگواری همچون آیت‌الله العظمی خوئی، مرحوم آیت‌الله آقای شیخ محمدعلی کاظمینی، احیاناً مرحوم آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی، مرحوم آیت‌الله آقای شیخ محمد‌کاظم شیرازی و دیگران بهره بردم. در این میان، بیشترین بهره را از محضر درس آیت‌الله العظمی خوئی بردم.
بیش از یک دوره خارج اصول و به موازات آن خارج فقه: متاجر، طهارت، صلوه، خمس و غیره در محضر درس ایشان شرکت داشتم. شکر خدای را که اینجانب از الطاف خاصه ایشان نیز برخوردار بوده‌ام. ادام‌الله‌ظله.
در نجف اشرف نیز به موازات تحصیل، به تدریس کتاب‌های رسائل، مکاسب و کفایه اشتغال داشتم. در سال 1330 بااخذ گواهی اجتهاد از برخی مراجع بزرگ به تهران مراجعت کردم.
در آغاز ورود به تهران به درخواست تعدادی از فضلا به تدریس رسائل و مکاسب شیخ و کفایه مرحوم آخوند خراسانی و بعد به تدریس خارج در مدرسه‌های: حاج ابوالفتح، فیروزآبادی و مدرسه مروی پرداختم.
در سال 1332 پس از کسب مدارک مقدماتی به تحصیل در دانشکده الهیات و معارف اسلامی وارد شدم. در سال 1335 دوره لیسانس منقول و در سال 1338 دوره دکترای فلسفه و حکمت اسلامی را به پایان رساندم و بالاخره در سال 1342, پایان‌نامه دکترا را با درجه ممتاز گذراندم.
در سال 1332 به تدریس در دبیرستان‌ها و در سال 1338 به تدریس ادبیات عرب و بالاخره اصول و فقه در دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشغول شدم. در آغاز به عنان دبیری و از سال 1342 به عناوین دانشگاهی و در حال حاضر چند سالی است که در رتبه اخیراً ستادی می‌باشم.
بین سال‌های 1347-1343 در دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه تهران به تدریس ادبیات عرب و از سال 48 تاکنون دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به تدریس حقوق اسلامی مشغول هستم و سالیانی است که رسماً به دانشکده حقوق و علوم سیاسی منتقل شده‌ام.
در این سال‌ها به این رسیده‌ام که منابع فقه اسلام، یک اقیانوسی است عظیم با پهنه‌های بسیار گسترده و مختلف به گونه‌ای که می‌توان همه چیز اسلام را از آن استنباط کرد: حقوق، سیاست و اقتصاد و غیره. بنابراین فقه اسلام می‌تواند جوابگوی کلیه این مسائل باشد.
در بخش حقوق عقیده دارم که منابع فقه اسلام می‌تواند یک سیستم حقوقی کامل غنی، وسیع و دارای عناصر زنده و فعال حقوقی را به دنیای امروز عرضه کند. این عقیده را من، جدا و صرفنظر از این که یک مسلمان هستیم ابراز می‌کنم.
به راستی فقه ما با همین اسکلت و استخوان‌بندی موجود، قسمت عمده مسائل حقوقی دنیای اسلام را در بر دارد و از منابع آن می‌توان کلیه مسائل حقوقی را به دست آورد. حیف که نادانان چه جفا‌ها کرده‌اند بر این فقه و چه جفا‌ها می‌کنند و خواهند کرد آنان که در جهل مرکب فرو رفته‌اند.
منابع فقه اسلامی منابعی است محکم و استوار و دارای عناصری زنده و فعال که در آن کلیه وظایف و حقوق فردی و اجتماعی، عمومی، خصوصی، جزایی و سیاسی چه برای شخصیت‌های حقیقی و چه برای شخصیت‌های حقوقی بلکه حتی قسمت‌های حقوقی جدیدی را که امروزه به وجود آمده همه در آن وجود دارد و همه را می‌توان از آن استنباط کرد. حتی مسائلی مانند حقوق دریایی، حقوق فضایی، حقوق انسانی، حقوق حیوانی، حقوق گیاهی و غیره که در گذشته به این صورت مطرح نبوده است.
همه و همه از منابع فقه به خوبی قابل استفاده و بهره‌برداری است. قسمت‌های مختلف حقوقی که در فقه اسلام و منابع آن آمده حتی آن قسمت‌هایی که به صرف تئوری می‌ماند و چه بسا آن‌را به صرف دید تاریخی می‌نگرند، همه به گونه‌ای است که چه در صحنه عمل و چه در جهان حقوق امروز قابل عرضه است.
این مطلب را بنده، بدون هیچ‌گونه تردیدی برای شما جوانان نوجوی مسلمان می‌نویسم و یادآور می‌شوم که این مسئله به شرط این است که ما با یک دید واقع‌بینانه و برگرفته از مسائل و مشکلات زمان خودمان به آن بنگریم و به سراغ آن برویم و نه به آن دید که گذشتگان و پیشینیان ما بدان نگریسته‌اند. آنچه آن بزرگان انجام داده‌اند به‌جای خود بسیار خوب و زیبا و کامل و دقیق و نزدیک به واقع بوده است، اما این مربوط به زمان خود آنان می‌شود. آنچه آنان انجام داده‌اند در زمان خودش بهترین بوده است چراکه برگرفته از شرایط زمان خود آنان و ناظر به مشکلات و مسائل مردم همان عصر بوده است.
اما ما که در عصر دیگری زندگی می‌کنیم و با مسائل دیگری روبه‌رو هستیم باتوجه به شناخت مسائل و مشکلات خودمان باید سراغ منابع فقه اسلام یعنی کتاب و سنت و عقل و اجماع برویم همان کاری که بزرگان ما کرده‌اند.
اگر چنانچه همانان امروز به جای ما می‌بودند به یقین همین کار را می‌کردند. منابع فقه همان منابع گذشته است و خواهد بود. شیوه و متد بهره‌برداری از آن هم می‌تواند همان شیوه و متد بزرگان ما باشد اما توجه به مسائل و مشکلات جدید و نیازهای انسان و جامعه انسانی اکنون میزان توقع و بهره‌برداری ما را از آن منابع افزون کرده و افزونتر می‌سازد. والسلام. ابوالقاسم گرجی
/62
نظر شما