أَللّـهُمَّ اجْعَلْ سَعْیی فیهِ مَشْکُورا وَ ذَنْـبی فیـهِ مَغْـفُـوراً
وَ عَمَـلی فیـهِ مَقْـبُـولاً وَ عَیْـبی فیـهِ مَسْتُـوراً یا أَسْـمَعَ السّـامِعـینَ.
تلاشهای ثمربخش و مورد سپاس
قرآن کریم می گوید:
«ای پیامبر! بگو: آیا به شما خبر دهم که زیانکارترین افراد چه کسانی اند؟ آنانکه در زندگی دنیا، تلاششان گُم و نابود می شود و در عین حال، خیال می کنند که نیکو عمل می کنند...»[۱]
گاهی انسان می رود، ولی نمی رسد، می جوید، لیکن نمی یابد،
عمل می کند، ولی بی نتیجه می ماند،
می دود، ولی دوندگیش بی اثر است.
زحمتِ بی پاداش، تلاش بی فایده، رنج بی گنج، و «سعی» بدون «شکر».
این، خسران است. زیانکار کسی است که در «بیراهه» حرکت کند، ولی فکر کند در «راه» است. رو به «تباهی» برود، ولی خیال کند رو به «رشد» است. «زیان» کند، ولی پندارد در حال «سود» بردن است. اینان، «اَخسرین»اند: زیانکارترین افراد...
ولی اگر عمل انسان، نتیجه بخش و مفید بود، و به هدف مورد نظر نزدیک می کرد، آنگاه، عمل از «خسران» بیرون آمده و «فایده» خواهد داشت.
«سعی مشکور» چیست؟
نیازمان این است که خدایا سعی ما را مشکور قرار بده.
«سعی» چیست؟
سعی، تلاش و فعالیّت پرشتاب و جدّی است.
همچنانکه رفت و آمد بین دو کوه صفا و مروه را در اعمال حجّ، «سعی» گویند. حاجی، سعی بین صفا و مروه می کند.
در قرآن کریم می خوانیم:
«ای مؤمنان! هرگاه که در روز جمعه، به نماز جمعه ندا دهند، پس بشتابید به سوی ذکر خدا و خرید و فروش را رها کنید.»[۲]
می بینیم که به این حرکت پرشتاب به سوی میعادگاه نماز جمعه، و حضور در این مراسم سیاسی ـ عبادی، تعبیر «سعی» اطلاق شده است...
«فَاسعَوا اِلی ذِکرِاللّه ».
پس، تلاشی که از طرف خداوند، مورد پذیرش و قبول واقع شود و پروردگار به آن توجّه کند، و از ضایع شدن آن مانع گردد و نوعی سپاس، از تلاشگر به عمل آورده، پاداش نیکو بدهد چنین عملی «سعی مشکور» است.
امّا تلاش و سعی چه کسانی مورد «شُکران» و سپاس قرار می گیرد؟
«سعی» چه کسانی «مشکور» است؟
تلاش و عمل، خود به خود، برانگیزاننده پاداش و جزا و شکر و سپاس نیست. باید آمیزه هایی داشته باشد، از «خیر»، «خلوص»، «صدق» تا به عمل، رنگ خدایی بزند... ـ « صبغه اللّه »!...
قرآن، سعی چه کسانی را مشکور می داند؟
یک جا می گوید:
«هر کس «آخرت» را بجوید و بطلبد و برای آن تلاش و «سعی» شایسته کند و دارای «ایمان» هم باشد، چنین کسانی سعیشان «مشکور» است...»[۳]
در جای دیگر، پس از بیان عملکرد «ابرار» و پاداش های مفصّل آنان در بهشت و نعمتهای گسترده آن جایگاه جاودانه، می گوید:
«تمام اینها «جزا»ی عمل است و «سعی» شما «مشکور» است!»[۴]
و در جای دیگری:
«هرکه دارای «ایمان» باشد و «عمل صالح» کند، سعی او «کفران» نمی شود.»[۵]
از مجموع این آیات، به دست می آید که سعی کسانی مشکور و مورد سپاس خداوند و قدردانی مردم قرار می گیرد که:
۱ ـ «ایمان» داشته باشند.
۲ ـ «عمل صالح» کنند.
۳ ـ «آخرت طلب» باشند.
۴ ـ از نیکان و «ابرار» به حساب آیند.
در نتیجه، دعا و طلب از خدا، مبنی بر مشکور بودن «سعی» در این روز و این ماه، ایمان و عمل صالح و آخرت گرایی و نیکوکاری می طلبد.
در مقابل این مشکور بودن سعی، گم شدن نتیجه تلاش و بی اثر بودن زحمات است و این، کیفر و فرجام زیانکارانی است که کوشش آنان در باتلاقی از «ریا» و مردابی از «کبر» و گردابی از «غرور» فرو می رود و منجرّ به بی نتیجه شدن عملها در دنیا و آخرت، نزد خالق و خلق می گردد.
«عمل مقبول» کدام است؟
گفتیم صِرف عمل، ملاک نیست، بلکه پذیرفته شدن در پیشگاه خداوند، میزان است. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
در دعای امروز هم خواسته ایم خداوند، عملمان را «مقبول» قرار دهد.
باز از قرآن کریم استمداد بجوییم، در فهم معنا و مورد «عمل مقبول»:
یک جا از کار زن عمران یاد نیکو می کند که وقتی «مریم» را به دنیا آورد و آن را به خدا سپرد و برای محافظت از گزند شیطان، در پناه پروردگار قرار داد، خداوند هم «قبول» کرد و به بهترین وجهی این فرزند را در مسیر رویش و رشد و تعالی قرار داد و سرپرستی همچون «زکریّا» برای آن مقرّر فرمود.[۶]
در آیه ای دیگر، سخن از کسانی است که طبق سفارش و توصیه خداوند، به پدر و مادر خویش، نیکی می کنند و در سنّ چهل سالگی، از خداوند توفیق شکرگزاری نسبت به نعمتهای الهی می طلبند و از خداوند می خواهند که عملی انجام دهند که رضایت حق در آن است و به صلاح و اصلاح نسل و ذرّیه خود می انجامد و چنین کسانی اهل «توبه» و «تسلیم»اند.
پس از ذکر این مطالب، خداوند می فرماید:
«اینانند کسانی که بهترین اعمالشان را می پذیریم و از خطاها و سیّئات آنان در می گذریم و طبق وعده راست خود، در بهشت جایشان می دهیم»[۷]
آیه ای دیگر:
در مورد قربانی کردن دو پسر آدم در پیشگاه خداوند که قربانی یکی پذیرفته درگاه خداوند قرار گرفت و دیگری نه، آنکه قربانی اش قبول نشده بود، برادر را تهـدید به قتل کرد، آنـگاه برادرش هابیل، در مقابل این تهـدید گفت:
«فقط و فقط، خداوند از متّقین قبول می کند»[۸]
در آیه دیگری هم در مورد قبول نشدن انفاق ها و کمکهای مالی منافقین به جبهه و جهاد سخن گفته، آنگاه رمز عدم قبول انفاقشان را در پیشگاه خدا، «فسق»، «کفر» به خدا و رسول، «سستی و کسالت در نماز»، «اکراه و بی میلی در انفاق» بیان کرده است.[۹]
باز هم یک جمع بندی از آیات:
عملهای صالح و انفاقها و خیرات کسانی مورد قبول قرار می گیرد که:
۱ ـ توکّل و پناه بردن به خدا داشته باشند.
۲ ـ به پدر و مادر خود نیکی کنند.
۳ ـ کارهای «خداپسند» انجام دهند.
۴ ـ خواهان ذرّیه ای پاک و صالح باشند.
۵ ـ اهل توبه و تسلیم باشند.
۶ ـ متّقی و پرواپیشه باشند.
۷ ـ از فسق و کفر و اکراه و کسالت، دوری کنند.
پس شرط قبول عمل، توکّل و اخلاص و نیّت پاک و جلب رضای خداست.
غیر از مسائل یاد شده، نیازهای درخواستی دیگر در دعای امروز، عبارت است از:
ـ بخشوده شدن گناه و پوشیده ماندن عیب،
خداوند هم کریم و خطاپوش است، آمرزنده گناه و بخشنده خطاست.
خواسته ما را نیز می داند و دعایمان را هم می شنود. چرا که «اسمع السّامعین» است، شنواترین شنوندگان.
امید است که لبّیک اجابتی گفته و عملمان را بپذیرد و گناهمان را ببخشاید و عیبمان را بپوشد.
ـ آمین ـ
منابع:
[۱] ـ کهف، آیه ۱۰۴.
[۲] ـ جمعه، آیه ۹ فاسعوا الی ذکراللّه .
[۳] ـ اسراء، آیه ۱۹.
[۴] ـ انسان، آیه ۲۲.
[۵] ـ انبیاء، آیه ۹۴.
[۶] ـ آل عمران، آیه ۳۷ (فتقبّلها ربّها بقبولٍ حسن...».
[۷] ـ احقاف، آیه ۱۶ (اولئک الذّین نتقبّل عنهم احسن ماعملوا...).
[۸] ـ مائده، آیه ۲۷ (انما یتقبلّ اللّه ُ من المتقین).
[۹] ـ سوره توبه، آیه های ۵۳ و ۵۴.
* برگرفته از کتاب «سینای نیاز؛ شرح دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان» به قلم نویسنده
نظر شما