فاطمه پاقلعه‌نژاد: سال‌ها قبل وقتی اولین سریالهای شبکه نمایش خانگی در سوپرمارکت‌ها و مراکز مجاز عرضه فیلم و سریال توزیع شدند، تلاش تلویزیون برای سنگ انداختن در راه سریال‌سازی خارج از سازمان آغاز شد. تلاشی که در همان ابتدا کار را به مراجع عالی امنیتی کشور هم کشاند اما در نهایت این وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که برنده این میدان بود.
این روزها اما بار دیگر این موضوع به چالشی میان سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبدیل شده است. چالشی که هرچند طرفین ترجیح می‌دهند درباره‌اش اظهارنظری نداشته باشند اما به نظر می‌رسد این‌بار به نفع صداوسیما تمام شود و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی میدان را به رقیب دیرین خود واگذارد.
اما عرصه شبکه نمایش خانگی چه زیانی برای تلویزیون دارد و به دست آوردن مالکیت آن چه سودی برای صداوسیما دارد که در تمام این سال‌ها تا این حد برای به دست آوردن آن تلاش کرده است؟
انحصار از دست رفته
اولین سریالهای نمایش خانگی سال۸۹ تولید و توزیع شدند. درست زمانی که تلویزیون تا حدی در میان بخشی از جامعه جایگاه خود را از دست داده بود. مدیران تلویزیون که آن روزها با گروهی از هنرمندان روبه‌رو بودند که قصد داشتند دیگر با تلویزیون و برای تلویزیون کار نکنند، با مشاهده استقبال از سریال‌هایی که در سوپرمارکت‌ها عرضه می‌شد موقعیت خود را بیش از پیش در خطر دیدند. سریال‌هایی که دیگر برای ساخت نیازی به مجوز و عبور از هفت‌خوان خط قرمزهای عریض و طویل تلویزیون نداشتند و مردم حاضر بودند برای تماشایشان به صورت هفتگی مبلغی بپردازند.
جنجال اول از همان روزها شروع شد. یک رقیب تازه به میدان آمده بود و انحصار تلویزیون در حال از دست رفتن بود. سریالهای اولیه عرضه شده در شبکه نمایش خانگی اما نیمه‌کاره باقی ماندند و همین موضوع باعث شد تا این مدیوم تازه‌نفس، از راه نرسیده زمین بخورد و چندسالی هم خبری از سریال تازه نباشد.
چندسال بعد اما این حسن فتحی و «شهرزاد»ش بودند که بار دیگر رونق را به شبکه نمایش خانگی برگرداندند تا جایی که این روزها به طور همزمان چند سریال در چند روز هفته به بازار نمایش خانگی عرضه می‌شود و هر کدام از این سریال‌ها هم مشتریان خاص خود را دارند که حالا با شیوع کرونا و محدود شدن فعالیت‌های اغلب مردم، تعدادشان بیشتر از قبل هم شده است.
همین موضوع بار دیگر تلویزیون را به تکاپو انداخته است. با وارد شدن تلویزیون‌های اینترنتی یا همان وی‌اودی‌ها و حضور آنها در عرصه سریال‌سازی و ساخت سریالهای موفقی مثل «هم‌گناه»، حالا تلویزیون حضور رقیب را خیلی نزدیک‌تر از پیش احساس می‌کند. برای همین هم یک بار دیگر و این‌بار در جنگی رودررو به مصاف شبکه نمایش خانگی رفته تا این عرصه را هم در دست بگیرد. این تکاپو موجب شده است که این روزها انحصارطلبی پرتکرارترین کلیدواژه منتقدان تلویزیون در این زمینه باشد. بسیاری از اهالی رسانه در صفحات شخصی‌شان به خاطر این زیاده‌طلبی تلویزیون به جام‌جم‌نشینان تاخته‌اند و برای از دست رفتن این عرصه فرهنگی هم فریاد سر داده‌اند. برخی هم از این نوشته‌اند که تلویزیون که حالا سالهاست سریال موفق و ماندگاری تولید نکرده چطور می‌خواهد شبکه نمایش خانگی را هم در دست بگیرد.
فرید مدرسی (فعال رسانه‌ای) یکی از این افراد است که چندی پیش در واکنش تند به تلاش‌های صداوسیما برای در دست گرفتن انحصار سریال‌سازی نوشته بود: «نهاد صداوسیما بدون پاسخگویی نسبت به محتوای تولیدی خود در جنگ نرم، همچون اختاپوس دستانش را به سوی پروژه‌های پول‌ساز دراز می‌کند. امروز به سراغ وزارت ارشاد آمده تا مجوز سریالهای خانگی را به دست گیرد و پولی به جیب زند.این نهاد فرهنگی نیست؛ کارتل اقتصادی است که حق‌حساب می‌گیرد.»
این توئیت با واکنش عجیب حمید خواجه‌نژاد روبه‌رو شد. روابط عمومی معاونت سیما که گویا از انتقادات در شبکه‌های اجتماعی به زیاده‌خواهی صداوسیما برای در دست گرفتن انحصار سریال‌سازی حسابی شاکی شده است، نوشت: «اساسا وزارت ارشاد در حوزه سینما وظیفه دارد و تعهدی در حوزه سریال‌سازی نداشته، همان‌طور که تلویزیون در ساخت سینمایی ورود نکرده است. خوب است قبل از افاضات شاذ کمی تحقیق کنید و مطلع باشید!»
این توئیت و گزاره‌های غلط موجود در آن، خیلی زود با واکنش اهالی رسانه برای معرفی فیلم‌های مختلفی که صداوسیما در طول سال‌های اخیر تولید کرده است روبه‌رو شد. از «مهمان مامان»، «هر شب تنهایی» و «یک خانواده محترم» تا «اتوبوس شب» و «ده رقمی» و ....
گزاره دیگری که در توئیت خواجه‌نژاد مورد توجه قرار گرفت، این جمله بود: «اساسا وزارت ارشاد در حوزه سینما وظیفه دارد و تعهدی در حوزه سریال‌سازی نداشته». جمله‌ای که به نظر می‌رسد از ناآگاهی نویسنده آن نسبت به قانون تاسیس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سرچشمه می‌گیرد. چه اینکه این وزارتخانه مطابق آیین‌نامه‌ای که در سال ۱۳۷۲ با امضای علی لاریجانی وزیر فرهنگ و ارشاد وقت به آن ابلاغ شده است، وظیفه تولید و تامین برنامه‌های ویدئویی را برعهده دارد. آیین‌نامه‌ای که در ماده یک آن به صراحت عنوان شده است: «تولید هر برنامه ویدئویی باید با مجوز ساخت از جانب اداره کل نظارت و ارزشیابی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گیرد.»
در ابتدای این آیین‌نامه هم در توضیح گونه‌های مختلف برنامه‌های ویدئویی از «داستانی، سریال، مستند در زمینه‌های هنری، علمی، آموزشی و همچنین ضبط برنامه‌های نمایشی و تئاتر، انیمیشن و عروسکی» نام برده شده است.
اگر برنده نیستی، رقیب را حذف کن
در اینکه مدت‌هاست تلویزیون حداقل در ساخت سریالهای مخاطب‌پسند کارنامه قابل قبولی نداشته اغلب منتقدان این رسانه متفق‌القول هستند. اما نکته‌ای که شاید این روزها بیش از همه به چشم بیاید جدا شدن اغلب کارگردان‌هایی است که سال‌ها قبل سریالهای ماندگار و پرمخاطب تلویزیون را در کارنامه داشتند اما این روزها ترجیح می‌دهند برای شبکه نمایش خانگی سریال بسازند. از سیروس مقدم که «پایتخت»ش چند سالی برگ برنده تلویزیون در میزان مخاطب و رضایتمندی آنها بود و گویا برایش مهم نیست آخرین فصل سریالش را نیمه‌تمام گذاشته تا حسن فتحی که با وجود تلاش‌های تلویزیون برای بازگرداندنش بار دیگر با سریال «جیران» سودای شبکه نمایش خانگی در سر دارد. از سوی دیگر شبکه سه سیما که همیشه سریالهای پرمخاطبی در بهترین ساعت روی آنتن می‌برد چندماهی است که حتی با وجود بهره‌گیری از نویسنده سیمرغ‌دار جشنواره فیلم فجر یا استفاده از یک شاخ فضای مجازی برای سریال کمدی جدیدش هم نتوانسته دل مخاطب را به دست آورد و عملا بهترین باکس سریال تلویزیون مدتی است کارکرد خود را از دست داده است.
در همین شب‌های گذشته تلویزیون سه سریال «دخترم نرگس»، «شاهرگ» و «آخر خط» را روی آنتن داشته که نگاهی به بازخوردهای این سریالهای در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد هیچ‌کدام در جذب مخاطب موفق عمل نکرده‌اند و این درحالی‌است که در شبکه نمایش خانگی رقابت سختی میان «آقازاده» و «هم‌گناه» برای جذب مخاطب وجود دارد و این رقابت در شبکه‌های اجتماعی به خوبی خود را نشان داده است.
همه این دلایل در کنار آنچه درباره رونق گرفتن شبکه نمایش خانگی و تلویزیون‌های اینترنتی پس از شیوع کرونا نوشتیم، شاید دلایلی باشد که تلویزیون را بر آن داشته که اگر توان رقابت ندارد، به حذف رقیب دست بزند. حتی اگر این کار در کلیت عرصه فرهنگ کشور خساراتی هم به بار بیاورد و با تک‌صدایی و انحصاری کردن سریالهای تولید داخل بار دیگر موجب شود بازار شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان رونق بگیرد.
۲۵۸۲۵۸
نظر شما