سالها از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ تحمیلی گذشته است اما همچنان پرسش هایی درباره علت و چرایی جنگ، تعویق پذیرش قطعنامه های بین المللی و... باقی مانده است که در این مجال به مناسبت فرا رسیدن چهلمین سال دفاع مقدس برآنیم تا به برخی از این پرسش ها، پاسخی درخور دهیم. پرسش دیگری که شاید برای بسیاری از مخاطبان بارها مطرح شده باشد این است که "دلایل و زمینه‌های برتری ارتش عراق در ماه‌های پایانی جنگ چه بود؟".
با مروری بر کتاب "پرسشها و پاسخها (جنگ ایران و عراق)" این پرسش را اینگونه پاسخ می دهیم:
مهم‌ترین عوامل این برتری چنین بود:
1ـ اتفاق نظر بین‌المللی به ویژه شوروی و امریکا برای پایان دادن به جنگ.
2ـ استفاده وسیع عراق از سلاح‌های شیمیایی و سکوت مجامع جهانی در برابر این اقدام عراق.
3ـ بسته شدن راه‌کارهای عملیاتی و ضرورت یافتن راه‌کارهای جدید که نیاز به تجهیزات پیشرفته داشت و فن‍آوری آن در اختیار جمهوری اسلامی نبود.
4ـ عدم تمرکز تجهیزات نظامی موجود در کشور در سازمانی که عمل کننده اصلی در جنگ بود (سپاه).
5 ـ مهم‌تر از همه، عقب‌ماندگی اساسی ایران از نظر تجهیزات نظامی پیشرفته بود. به ویژه بعد از سال 1363 به دو علت توازن ابزارهای پیشرفته به نفع عراق سنگینی میکرد: 1ـ تحریم همه‌جانبه کشورهای جهان در واگذاری تجهیزات هر چند عمومی نظامی به ایران. 2ـ کاهش توان اقتصادی کشور برای خرید اقلام نظامی.
البته افزایش روزافزون توان نظامی عراق امر مبهمی نبود که ایران در ارزیابی‌های نظامی خود از آن غافل شده باشد، ولی توجه به یک امر مهم ضروری است و آن اینکه همزمان با تحولاتی که با پیروزی‌های ایران در جبهه‌های جنگ حاصل شد ـ و بیشتر از خسارتی که ایران به ارتش عراق وارد کرد ـ نظام جهانی به تجهیز و تقویت عراق پرداخت. به عنوان مثال، پس از آنکه آشکار شد عراق توان پیشروی در خاک ایران را ندارد، فرانسه در بهمن 1359 اقدام به فروش هواپیماهای میراژ به عراق کرد. همچنین پس از آنکه توان نظامی ایران در طرح‌ریزی عملیات خیبر مشخص شد، سلاح‌های شیمیایی به طور گسترده به عراق فروخته شد و برای فشار بیشتر به ایران و تهدید جریان فروش نفت و محدود ساختن منابع ارزی ایران، فرانسه هواپیماهای سوپر اتاندارد و موشک‌های اگزوسه را به عراق فروخت.
این روند پس از عملیات بدر با فروش میگ 25 روسی ادامه یافت و پس از عملیات کربلای 5 سلاح‌های شیمیایی موثرتر و کشنده‌تر همچون سیانور، به عراق داده شد. در سال 1366 نیز با تغییراتی در بُرد موشک‌های اسکاد ـ بی، عراق توانست تهران و شهرهای دورتر را هدف قرار دهد. در حقیقت تحولات نظامی عراق از توان داخلی آن کشور ناشی نمی‌شد بلکه قدرت‌های بزرگ اصلی‌ترین عامل در تجهیز و تقویت عراق بودند.
عراق، کشور توسعه نیافته ای که در آغاز جنگ فاقد فن‍آوری پیشرفته نظامی بود، در طول جنگ از انواع سلاح‌ها و ادوات نظامی پیشرفته که دارای جدیدترین فن‍آوری‌ها بودند، بهره‌مند شد. این سلاح‌ها درپی هر پیروزی نیروهای ایران در اختیار عراق قرار می‌گرفت. همچنین، امریکا همزمان با تحریم اقتصادی ایران در 3 آبان 1366، قطعات رایانه‌ای پیشرفته که عراق را قادر میکرد بُرد موشک‌های اسکاد ـ بی را به 1200 کیلومتر برساند، در اختیار این کشور قرار داد. علاوه بر آن، سایر کشورها نیز در مقاطع مختلف انواع مهمات، خودرو، تجهیزات مخابراتی و ... را در اختیار عراق قرار دادند. این در حالی بود که چند دفتر وزارتی و شرکت‌های دولتی ایران در کشورهای غربی به ویژه انگلستان به بهانه خرید سلاح برای ایران بسته شد. از سوی دیگر، ایران به طور کامل در تحریم تسلیحاتی، تجهیزاتی و اقتصادی غرب و امریکا بود؛ حتی دولت سوئد برای جلوگیری از فروش قایق موتوری با ظرفیت پایین به جمهوری اسلامی، فشار زیادی به شرکت‌های سوئدی و مراکز ایرانی در سوئد وارد آورد. همچنین هر بازرگان غربی که احتمال داده میشد واسطه خرید برای ایران است، دستگیر میشد و تحت فشار قرارمی‌گرفت.
برشی از کتاب پرسشها و پاسخها (جنگ ایران و عراق)؛ ص ۷۹-۸۱؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ؛ فرهاد درویشی
2323
نظر شما