بایدن چه سیاستی را میان ریاض و تهران اعمال می‌کند؟

مهسا مژدهی: عربستان از روی کار آمدن جو بایدن نگران  است. سعودی ها این روزها در تب و تاب این هستند که ساکن جدید کاخ سفید، چه طرح و نقشه ای برای آنها دارد. بایدن پیش از اینکه در انتخابات آمریکا برنده اعلام شود، گفته بود که در رابطه با ریاض تجدیدنظر خواهد کرد. برای ملک سلمان و پسرش حضور ترامپ در قدرت غنیمت بزرگی بود که باعث می شد تا ریاض خود را قدرتی مهم در منطقه بپندارد.

ترامپ در دوره ریاست جمهوری خود هیچ فرصتی را برای حمایت از رهبران عربستان از دست نداد. ریاض نخستین جایی بود که ترامپ به آن سفر کرد و از همان موقع هرچند در صحبت هایی عربستان را گاو شیرده می نامید اما نگذاشت کدورتی بین دو طرف ایجاد شود.  

به نظر می رسد سیاستمداران سعودی از عاقبت خود نگرانند. آنها همه سرمایه خود را بر روی برد ترامپ گذاشته بودند و حالا تصوراتشان خراب شده و نیاز دارند تا سیاست خارجی خود را از این پس طور دیگری تنظیم کنند. آنها با سابقه ای که از آخرین رئیس جمهور دموکرات آمریکا، یعنی اوباما دارند چندان خوب نبوده و مایل نیستند که آن تجربه سراسر از ناکامی را بار دیگر تکرار کنند.

در عین حال نمایندگان کنگره در آمریکا به دنبال ایجاد یک دردسر برای شخص بن سلمان بر سر پرونده خاشقچی هستند. آنها همچنین مایلند تا قانونی تصویب شود که فروش سلاح به سعودی ها کاهش پیدا کند. هر دو این موارد می تواند دلیل موجهی برای ولیعهد عربستان، برای نگرانی باشد.

در خبرآنلاین با صباح زنگنه کارشناس خاورمیانه به گفتگو نشسته ایم:

با برد بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، تصویری برای برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به وجود آمده که نشان از آینده ای نا معلوم دارد و آنها از این بابت بسیار نگران به نظر می رسند. وضعیت منطقه خاورمیانه در دوران بایدن چگونه خواهد بود؟

سیاست های ایالات متحده نسبت به کشورهای منطقه خاورمیانه و به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس، تابع متغیرهای بزرگ تری از عوض شدن روسای جمهور است. یعنی سیاست کلی قدرت های بزرگ است که تعیین کننده رفتار آنها در منطقه است. مساله این است که آیا آنها در شرایط فعلی مایل به ایفای نقش بزرگ تر در خاورمیانه هستند یا به خاطر خطری که در شرق آسیا آنها را تهدید می کند، ترجیح می دهند عمده نگاهشان را به آن سمت متمرکز کنند.

در صورتی که برای دولت بایدن هم همچنان چین و شرق آسیا مانند یک تهدید عمل کند، سیاست خارجه آمریکا هم تحت تاثیر قرار می گیرد و توجه این کشور به جای اینکه بر روی خاورمیانه و درگیری های آن باشد به سمت آنها معطوف می شود.

چرا چنین اتفاقی ممکن است بیافتد؟ در دهه های اخیر ایالات متحده توجه ویژه ای به خاورمیانه از خود نشان داده و کماکان به دلایل مختلف این منطقه برای آنها اهمیت دارد. این تغییر تاکتیک به چه علت ممکن است روی دهد؟

در دهه ها اخیر هر چقدر که ایالات متحده در این منطقه سرمایه گذاری کرد، نیروهای تندرو را در افغانستان تا عراق و سوریه و ... تامین کرد و همچنین هزینه هایی که پرداخت، چیز زیادی به دست نیاورده است. لذا در واشنگتن یک گرایش عمیقی دارد تا از حضور در این منطقه به سمت مناطق دیگر حرکت کنند. بعید نیست که ما در آینده شاهد کاهش نیروها و حضور مستقیم و دخالت مستقیم ایالات متحده در خاورمیانه باشیم و آنها جای این روش های قدیمی را با فروش تسلیحات و استفاده از برخی قدرت های منطقه به عنوان نیروهای نیابتی عوض کنند، تا بتوانند منویات سیاسی خود را هم تامین کنند.

طبق محاسباتی که در اندیشکده ها صورت گرفته هم می شود این موضوع را تایید کرد که ایالات متحده به دنبال کاهش حضور و درگیری مستقیم در خاورمیانه است.

با توجه به این مواردی که ذکر کردید، عربستان چه سیاستی را در قبال بایدن و دولت او اتخاذ خواهد کرد؟

به نظر می رسد که رفتار بایدن در عربستان شامل دو مرحله باشد. اولی همین کاهش حضور و فروش بیشتر تسلیحات با بهانه اینکه عربستان بتواند امنیتش را تامین کند و دیگری تاکید دولت بایدن بر مسائل حقوق بشری و آزادی عقیده و آزادی زندانیان معارض با دولت سعودی. 

عربستان و اغلب کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به عنوان کشورهایی که دارای حاکمیت های مستبد و دیکتاتوری و موروثی هستند، کم تر به نقش مردم توجه دارند و آنها با دولت جدید آمریکا به واسطه این شیوه از مملکت داری احتمالا به مشکل می خورند. بعید است که این کشورها بخواهند تغییر عمده ای را در این نوع سیاست ورزی از خود نشان دهند. اما به نظر می رسد که به طور طبیعی عربستان نگرانی های خود را با تغییر بخشی از سیاست خارجی خود نشان دهد. 

موضوع رژیم صهیونیستی هم مطرح است. آنها به تازگی تلاش کرده اند تا با نزدیک شدن به برخی کشورهای عربی رابطه برقرار کنند و از این طریق در خاورمیانه جایگاهی برای خود پیدا کنند. به نظر شما با آمدن بایدن، تغییر در سیاست های آمریکا در مورد این مساله ایجاد خواهد شد؟

یک اصل کلی در سیاست همه روسای جمهور آمریکا وجود دارد و آن حفظ امنیت اسراییل و حفاظت ازموجودیت آن است. در دوران بایدن هم همین سیاست در مورد خاورمیانه اعمال خواهد شد. اما احتمالا او از استفاده تاکتیک های تنش زا دست خواهد برداشت. مثلا بعید است که موضوع انتقال سفارت به قدس را جدی دنبال کند یا مانند ترامپ از اهمیت قدس برای صهیونیست ها حرف بزند یا شهرک سازی ها را حق اسراییل بداند و بخواهد خیلی روی موضوع عادی سازی روابط بین کشورهای عربی با اسراییل مانور بدهد. 

با تاکتیک هایی که ترامپ داشته، منطقه به شدت دچار تنش شده و این تنش ها تا حدی بالا رفته که احتمال انفجار آن دور از ذهن نیست. بایدن احتمالا امکان تنفس به منطقه می دهد و سوپاپ اطمینانی ایجاد خواهد کرد.

احتمالا دولت بایدن به مذاکرات بین صهیونیست ها و فلسطینی ها برخواهد گشت و آن گسستی که ترامپ با فلسطینیان ایجاد کرده بود را جبران می کند.

ما شاهد بودیم که ملک سلمان در نامه ای به بایدن از ایران شکایت کرده و بار دیگر ادعاهای عربستان علیه کشورمان را تکرار کرد. با روی کار آمدن دولت او چه تغییری در روابط میان تهران و ریاض ایجاد خواهد شد؟ 

عربستان تلاش دارد تا ذهن بایدن را با ایران هراسی پر کند. این اتفاق عجیبی نیست و ملک سلمان و پسرش نشان داده اند که چندان میلی به آشتی ندارند و از اختلافات بیشتر استقبال می کنند. اما اهمیت ایران و نقشی که در منطقه ایفا می کند و کمکی که به آرامش و توسعه منطقه خواهد کرد را نمی توان نادیده گرفت. اما ممکن است بایدن به سیاست مهاردوگانه برگردد و بخواهد چنین سیاستی را میان تهران و ریاض اعمال کند. این تصمیمات بستگی به این دارد که تیم سیاست خارجی او و مشاورانش را چه کسانی تشکیل دهند.

>>> در همین رابطه بیشتر بخوانید:
چرا پیروزی بایدن برای بن‌سلمان کابوس است؟
آیا ریاست جمهوری بایدن، تاثیری در روابط تهران و ریاض خواهد داشت؟
چرا دیکتاتوری‌های منطقه اخبار انتخابات آمریکا را عصبی دنبال می‌کنند؟

312 310