انتخابات خردادماه چیزی را تغییر نخواهد داد

ابوالفضل خدائی: نزدیک به 40 روز از ورود جو بایدن به کاخ سفید گذشته است و علی رغم وعده های انتخاباتی او همچنان خبری از بازگشت به برجام و لغو تحریم های ایران نیست. روزنامه وال استریت جورنال روز یکشنبه ۱۰ اسفند از قول دو «مقام آگاه» گزارش داده که ایران پیشنهاد آمریکا و اتحادیه اروپا برای مذاکره مستقیم با ایالات متحده بر سر برجام در هفته‌های آینده را رد کرده است. موضوعی که سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه نیز بدان اشاره کرد و گفت اجرای تعهدات همه طرف ها در برجام موضوع مذاکره و بده بستان نیست و همه بده بستانها ۵ سال پیش انجام شده است. مسیر پیش رو بسیار روشن است: آمریکا باید به تحریم های غیرقانونی و یکجانبه خود خاتمه دهد و به تعهدات برجامی بازگردد. این امر نه به مذاکره احتیاج دارد نه به قطعنامه در شورای حکام.

محسن پاک‌آیین دیپلمات پیشکسوت کشورمان و کارشناس مسائل بین‌الملل معتقد است بازگشت آمریکا به توافق هسته ای و رفع تحریم ها به این زودی ها اتفاق نخواهد افتاد و کاخ سفید به دنبال سرپوش گذاشتن به روی بدعهدی های خود است.در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانیم:

چرا با وجود وعده های بایدن او هنوز سیاست مشخصی برای ورود آمریکا به برجام و لغو تحریم های ایران ندارد؟

جو بایدن رئیس جمهور منتخب آمریکا از زمان ورود به کاخ سفید سیاست دقیقی را نسبت به بازگشت آمریکا به توافق هسته ای اعلام نکرد. اگرچه او صحبت ها و مواضع کلی را در خصوص احیای برجام عنوان کرد اما این به معنای بازگشت آمریکا به برجام و لغو تمام تحریم ها علیه ایران نیست. در همان برهه اعلام شد که بازگشت ایالات متحده آمریکا به توافق هسته ای با ایران، همزمان با دیگر پیمان هایی که دونالد ترامپ از آن خارج شده بود مشکل تر است.

دلیل آن نیز مشخص است؛ چرا که آمریکا می بایست برای لغو تحریم های ایران لابی صهیونیسم را قانع کند که در این راستا فشارهای رژیم صهیونیستی به طور کاملا محسوس علیه آمریکا اعمال می شود. در این بین شاهد لفاظی و تهدید از سوی مقامات این رژیم هستیم.

موضوع بعدی به ساختار آمریکا بر می گردد؛ صرفنظر از هر حزبی که در قدرت باشد این کشور ایران را دشمن خود می داند. این حتی به دوره پس از انقلاب و جمهوری اسلامی مربوط نمی شود چرا که در پیش از انقلاب هم آمریکایی ها خصومت خود را به مردم ایران نشان دادند. در آن دوره با تاراج منابع نفت و گازی ایران و در این دوره با انواع توطئه ها و تحریم ها در حال اثبات دشمنی خود هستند.

با توجه به این موارد می توان دریافت که آمریکا علاقه ای به قدرتمند شدن ایران ندارد. بر این اساس یک ایران مقتدر و قوی در منطقه غرب آسیا نمی تواند در راستای منافع واشنگتن باشد. به همین دلیل است که کاخ سفید سعی بر این دارد تا با فشار و تهدید، ایران را از دستیابی به آرمان های بلند خود منصرف کند. بنابراین نباید این خوش بینی ایجاد شود که چون بایدن با ترامپ مخالف بود به سرعت تحریم های ایران را لغو خواهد کرد. نباید انتظار داشت که دولت جدید آمریکا فضا را در اختیار ایران قرار دهد تا ما به یک الگوی اقتصادی برای منطقه تبدیل شویم.

موضوع بعدی به نوع رابطه آمریکا با برخی از دشمنان منطقه ای ایران مانند عربستان سعودی بر می گردد؛ در روزهای اخیر شاهد علاقمندی بایدن برای استفاده از اهرم های حقوق بشری علیه ریاض بودیم که با انتشار گزارش محرمانه درباره قتل جمال خاشقچی محمد بن سلمان ولیعهد عربستان، مسئول این قتل شناخته شد. به نظر می رسد که بایدن درصدد آن است تا عربستان را مانند ترامپ بدوشد و از منابع مالی آن بهره ببرد. با توجه به رویکرد ریاض و مخالفت با ایران برای حضور در منطقه، بالطبع آنها نیز در کنار رژیم صهیونیستی بر واشنگتن اعمال فشار می کنند تا مانع از احیای برجام و لغو تحریم های ایران شود.

آیا مسائل مهم دیگر و داخلی آمریکا نیز باعث کُندی در روند برجام شده است؟

علاوه بر این مسائل باید در نظر داشت که در سیاست داخلی و در سیاست خارجی اولویت های مهمی برای دولت بایدن وجود دارد که برای آمریکا مهمتر از مسائلی چون بازگشت به برجام هستند. حل مشکلات داخلی آمریکا و تأمین امنیت پس از قتل جرج فلوید، بی اعتمادی مردم نسبت به ساختار حاکم بر آمریکا، نژاد پرستی و از همه مهمتر مبارزه با همه گیری بیماری کووید19 از جمله این موارد هستند که با توجه به گستردگی آن انرژی زیادی از دولت و شخص بایدن خواهد گرفت.

در عرصه سیاست خارجی نیز حتی تمرکز جو بایدن بر ترمیم و بازسازی روابط آمریکا با متحدانش است. مساله نحوه روابط با دو قدرت بزرگ یعنی چین و روسیه از دیگر مسائل اولویت دار برای دولت جدید آمریکا است که در روزهای اخیر شاهد افزایش تقابل بوده ایم. چنین مساله ای نشان می دهد که علی رغم تاکید بایدن بر دیپلماسی چنین رویکردی در قبال این دو قدرت چندان جدی نیست و سیاست های یکجانبه گرایانه آمریکا کماکان تداوم خواهد داشت و سلطه طلبی همچنان در دستور کار کاخ سفید خواهد بود.

به نظر شما آیا کاخ سفید برنامه دیگری در خصوص برجام دارد؟

با توجه به مواردی که عنوان شد، عدم بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم ها یک موضوع کاملا قابل پیش بینی بود و از همین رو نمی توان گفت که چنین موضوعی برای کارشناسان و ناظران امری غیرمنتظره بود. جو بایدن نیز برای اینکه بتواند موضوع ورود سریع آمریکا به توافق هسته‌ای را توجیه کند، تلاش بر آن دارد تا موضوعیت آن را از بین ببرد. موضوعی که بر دو مساله مهم استوار بود: یعنی رفع نگرانی جامعه جهانی، آمریکا و متحدانش از تبدیل شدن ایران به یک قدرت اتمی و از سوی دیگر رفع تحریم هایی که علیه ایران اعمال شده بود. به عبارت ساده تر توافق هسته ای بر پایه دو موضوع بود که یکی از آنها منافع ایران را تأمین می کرد و دیگری منافع غرب را. منافع آمریکا در این بود که از ایران تضمین بگیرند که به سمت تسلیحات اتمی نخواهد رفت که جمهوری اسلامی ایران نیز در این راستا با حسن نیت به خوبی آن را نشان داد و فتوای مقام معظم رهبری در این زمینه همه چیز را مشخص ساخت. موضوعی که برگرفته از آموزه های دینی ایران بوده و به خاطر ترس از قدرت های حاکم بر دنیا نیست.

 بر همین اساس ایران محدودیت های هسته ای خود را پذیرفت و آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز پایبندی ایران به تعهداتش را نیز اعلام کرد. در آن سو غرب و آمریکا نیز وظایفی بر عهده داشت که آن لغو تحریم های ظالمانه علیه ایران بود. در این راستا نه تنها تحریم ها لغو نشد بلکه پس از خروج آمریکا از برجام دولت ترامپ تحریم های شدیدتری علیه ایران اعمال کرد. باتوجه به این شرایط بایدن به دنبال برنامه ای است تا موضوعیت برجام را تغییر دهد؛ بدین معنا که موارد دیگری هم به آن اضافه شود. سطح نفوذ منطقه ای، توانایی ها نظامی و دفاعی ایران از جمله موضوعاتی است که بایدن آنها را قابل مذاکره می داند. همانطور که می دانیم این موارد در توافق هسته ای با 1+5 نبود و از همه مهمتر موضوعیتی نیز برای طرح مجدد ندارد. اما آمریکا برای اینکه بدعهدی خود را توجیه کند و سیاست عدم لغو تحریم های ظالمانه علیه ایران را منطقی جلوه دهند درصدد آن هستند تا موضوعیت برجام تغییر یابد.

با این اوصاف نمی توان چشم اندازی برای احیای برجام و لغو تحریم ها متصور بود؟

با اجرای مصوبه مجلس شورای اسلامی و نشان دادن حسن نیت از سوی ایران و همچنین اجازه فعال ماندن دوربین های آژانس، بعید به نظر می رسد که شاهد تحولی باشیم و در سه ماه آینده دولت بایدن به برجام بازگردد و تحریم های ایران را لغو کند.

به جز تغییر موضوعیت برجام انگیزه های دیگر بایدن برای عدم بازگشت به برجام چیست؟ آیا انتخابات ایران در آن دخیل است؟

معتقدم که مطرح کردن بحث انتخابات ایران و مشخص شدن نتایج آن در اینجا موضوعیت ندارد. به این دلیل که هر جناحی در ایران به قدرت برسد نمی تواند از اصول غیرقابل تغییر جمهوری اسلامی ایران تخطی کند. بحث توافق هسته ای و لغو تحریم ها در چارچوب منافع ملی کشور است. از همین رو مردم ایران نیز نمی توانند رئیس جمهوری را در قدرت ببینند که نسبت به لغو تحریم ها بی اعتنا باشد و در عین حال محدودیت های هسته ای را نیز بپذیرد. اگر آمریکایی ها به دنبال نتایج انتخابات در ایران هستند باید گفت که آنها دچار خطای محاسباتی شده اند. در نتیجه باید گفت هر رئیس جمهوری در ایران سرکار بیاید قطعا از حق مسلم ایران برای داشتن انرژی صلح آمیز هسته ای دفاع خواهد کرد و همچنین تلاش ها برای لغو تحریم ها را نیز در دستور کار قرار خواهد داد. با انتخاب رئیس جمهور جدید ایران حاضر به کاهش نفوذ منطقه ای خود نخواهد بود، حضور قانونی و مستشاری که به دعوت کشورهای میزبان انجام شده است. از همین رو ایران هیچگاه حاضر به کاهش توان دفاعی نظامی و موشکی خود نخواهد شد. بنابراین باید در نظر داشت که انتخابات خردادماه چیزی را تغییر نخواهد داد. بحث حمایت از آرمان فلسطین، حمایت از مردم مظلوم یمن، بحث نگاه به شرق و غیره... مسائلی نیستند که در دولت آینده مورد توجه قرار نگیرند.

به گفته مقام معظم رهبری، فارغ از هر سیاستی که آمریکا در آینده خواهد داشت، کشور باید به دنبال مقاوم سازی اقتصاد و استفاده از توان داخلی باشد. همچنین نگاه به دوستان متعددی که ایران در خارج از کشور دارد، به خصوص در کشورهای بزرگی مانند چین و روسیه در اوراسیا، همکاری با کشورهای شرق اروپا، آمریکای لاتین و همچنین آفریقا. بنابراین در سیاست خارجی ضروی است که این ظرفیت ها را به منظور بهره گیری از فرصت ها و مقاوم سازی اقتصاد در نظر داشته باشیم. ایران در طول تحریم ها نیز دستاوردهای خوبی کسب کرده که این راه می تواند ادامه یابد، طبق اظهارات رهبر انقلاب ایران باید مستغنی شود. بدین معنا که هر گاه آمریکا و اروپا خواستند تحریمی علیه ایران اعمال کنند از قبل به این نتیجه برسند که تاثیری بر ایران نخواهد داشت.

همانطور که اشاره کردم نباید به لغو تحریم های آمریکا خوش بین بود چرا که این خوش بینی می تواند کشور را معطل نگه دارد و مانع فعال شدن حوزه های اقتصادی در داخل شود. همچنین خوش بینی به آمریکا موجب آن خواهد شد که از نگاه به شرق دچار غفلت شویم و دوستانی مانند چین و روسیه را از خود آزرده خاطر کنیم. ایران باید مسیر استقلال را از برجام دنبال کند، بدین معنا که اینگونه فرض کنیم از اول برجامی وجود نداشته و تحریم ها آمریکا نیز لغو نخواهد شد. این موضوع مهم آن چیزی است که مدنظر مردم است و به خوبی می دانند که دیگر نباید معطل آمریکا بمانند؛ مساله بدعهدی آمریکا و زیر پا گذاشتن تعهداتش چیزی نیست که بر کسی پوشیده باشد. با ترسیم این چشم انداز و حل مشکلات معیشتی مردم می توان آینده روشنی را برای کشور متصور بود.

ارزیابی شما از انصراف اروپایی ها در انصراف از ارائه قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام چیست؟ آیا با این اتفاق شاهد فضای بهتری خواهیم بود؟

در ادامه فشارها به جمهوری اسلامی ایران به منظور انصراف از حق خود مبنی بر لغو تحریم ها، تروئیکای اروپایی اعلام کرد که در شورای حکام آژانس بین المللی به دنبال صدور قطعنامه ای علیه ایران است و از آژانس نیز برای تصویب آن حمایت می کند. در این راستا ایران نیز اعلام کرد که در صورت این اتفاق معادلات جدیدی رقم خواهد خورد و تصمیم مناسب نیز در همین حال گرفته می شود.

تلاش اروپایی ها برای صدور قطعنامه فاقد منطق بود و به جای این کار باید با ایفای تعهداتشان احقاق حقوق ملت ایران را با لغو تحریم ها پیگیری می کردند. پس از موضع گیری ایران تروئیکای اروپایی اعلام کرد که از ارائه این قطعنامه منصرف شده است، تصمیمی که با استقبال وزیر امور خارجه آمریکا نیز روبرو شد. اقدام اروپا در صرفنظر کردن از ارائه این قطعنامه عقلانی بود چرا که از پیچیده تر شدن موضوع و روند جلوگیری کرد. طرفین برجام باید در نظر داشته باشند که ایران چیزی فراتر از تعهدات را نمی خواهد و آن هم لغو تحریم ها است که حق اصلی است. برای تحقق صلح و امنیت اروپا و آمریکا باید بداند راهی جز بازگشت به تعهدات و لغو تحریم ها برای آنان وجود ندارد؛ در این صورت است که پس از راستی آزمایی جمهوری اسلامی ایران نیز می تواند به سرعت به تعهدات برجامی خود بازگردد. با چنین اقداماتی وضعیت 1+5 نیز به حالت عادی خود بر می گردد و از این شرایط پیچیده و بغرنج نیز عبور خواهیم کرد.

امیدوار هستیم که اروپا و آمریکا از این فرصت به وجود آمده در انصراف از ارائه قطعنامه بهره لازم را ببرند و در خصوص بازگشت به برجام و لغو تحریم های ایران جدی تر عمل کنند. ایران معتقد است که پایبندی همه طرف های برجام مسیری برای اقدامات دیپلماتیک آینده خواهد بود؛ اقدامی که موجب به وجود آمدن شرایط بهتر در آینده خواهد شد.

>>> این مطالب را هم بخوانید:

قدم‌های نمادین یا عقب‌نشینی آمریکا؛ بایدن کی قدم نهایی را بر می دارد؟
دوره ترامپ چهارسال صبر کردیم،در دولت بایدن سه‌ماه را تحمل نداریم؟!
آیا پنجره‌های دیپلماسی در حال بسته شدن هستند؟
دولت جدید آمریکا به مسیر دیپلماسی با ایران بازگشته؟
آمریکا با فرستادن پیام‌های گوناگون به تهران به دنبال چیست؟

310311/23