آنچه بین تهران و پکن اتفاق افتاده است

مهسا مژدهی: بعد از اما و اگر های بسیار، بالاخره سندهمکاری بیست و پنج ساله ایران و چین به امضای مقامات تهران و پکن رسید. روز شنبه با ورود وزیرخارجه چین به کشورمان و در پنجاهمین سالگرد آغاز روابط میان دو کشور، سند همکاری به امضای وزرای خارجه رسید. این سند با هدف ترسیم برنامه روابط اقتصادی، سیاسی و تجاری تنظیم شده است. همکاری های بین دو کشور در حالی در آینده نزدیک گسترش می یابد که هر دو تحت تحریم های غرب قرار دارند.

آنچه به عنوان سند راهبردی به تازگی امضا شده است حاصل شش سال تلاش مقامات دو کشور است. تهران و پکن از سال 1394 روابط خود را راهبردی توصیف کرده بودند و برنامه ریزی برای امضای این سند از همان زمان اغاز شده بود.

سند همکاری تهران و پکن حاوی چیست؟

 سند امضا شده در تهران میان دو کشور نقشه راهی برای همکاری های بیشتر بین ایران و چین به حساب می آید.

 سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه درباره محتوای سند جامع همکاری ایران و چین سندی را منتشر کرده است. برخی از اجزای این سند به شرح زیر است:

این سند به منظور عملیاتی کردن بند ششم بیانیه روسای جمهور دو کشور با هدف ارتقای عملی روابط در سطح مشارکت جامع راهبردی (منتشر شده در در بهمن ماه 1394) و  به منظور فراهم ساختن بستری مناسب برای توسعه همه جانبه همکاری‌ها تدوین گردیده است.  سند حاضر یک برنامه جامع در بازه زمانی بلندمدت (25 ساله) رویکردی مبتنی بر احترام متقابل و منافع برد- برد  در زمینه روابط دو جانبه، منطقه‌ای و بین المللی را مدنظر قرار داده است.این سند برنامه‌ای است سیاسی، راهبردی، اقتصادی و فرهنگی که عرصه‌های مختلف همکاری دو کشور ایران و چین را مدنظر قرار داده است.

ابعاد این برنامه بر اساس آنچه سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرده به شرح زیر است:

- طرفین ضمن ارتقای تبادلات، رایزنی و همکاری‌های نزدیک خود در موضوعات مورد نظر و در نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی را افزایش می‌دهند.

- طرفین زیرساخت‌های دفاعی، مقابله با تروریسم و همکاری در عرصه‌های مختلف دفاعی را تقویت خواهند کرد.

- با توجه به اتفاق نظر دو کشور بر اینکه ظرفیت‌های بالقوه برای همکاری‌ها فراتر از وضعیت کنونی است، ایران و چین همکاری‌های اقتصادی خود را به ویژه در پیوند دادن ایران به زنجیره ارزش محور از طریق تکمیل زنجیره‌های مکمل فرآوری داخلی و تولید مشترک به منظور  تامین بازارهای داخلی دو کشور و کشورهای ثالث و در نهایت بهره برداری از ظرفیت‌های ایران از جمله نیروی کار جوان و ماهر تاکید می نمایند.

- همکاری در حوزه‌های نفت، صنعت و معدن و حوزه‌های مرتبط با انرژی (نیرو، انرژی‌های تجدیدپذیر و ...) مبتنی بر دغدغه‌های توسعه ملی پایدار و زیست محیطی در سند مورد تاکید قرار دارند.

- با هدف بهره‌برداری از مزایای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیک، بر مشارکت موثر ایران در ابتکار کمربند-راه طرف چینی تاکید شد.

- همکاری در زمینه‌های زیرساختی، ارتباطی (ریلی، جاده‌ای، بندری و هوایی)، مخابراتی، علمی-فناوری، آموزشی و سلامت مورد تاکید قرار گرفت.

- تسهیل همکاری‌های بخش خصوصی از طریق رفع موانع همکاری مورد توجه بوده است.

- تسهیل همکاری‌های مالی-بانکی، گمرکی، مقررات‌زدایی،  و همکاری در توسعه مناطق ویژه و آزاآزاد تجاری و صنعتی از جمله در سواحل مکران و تقویت همکاری‌های غیرنفتی با تمرکز بر حوزه کشاورزی و دانش بنیان مورد تاکید قرار گرفت.

تسهیل همکاری‌ها در زمینه سرمایه‌گذاری و تامین مالی پروژه‌ها و همکاری‌های اقتصادی؛

- در سند مذکور بر افزایش شناخت متقابل از طریق ارتقاء تبادلات مردمی (گردشگری)، رسانه‌ای، سازمان‌های مردم‌نهاد، انجمن‌های دوستی و همکاری دانشگاهی تاکید شده است.

- طرفین در این رابطه سرمایه‌گذاری و کمک به تکمیل زیرساخت‌های لازم برای ارتقاء همکاری‌های فرهنگی در حوزه‌های مختلف از جمله صنعت گردشگری را مدنظر قرار داده‌اند.

این سند در راستای صلح، ثبات و توسعه منطقه ای و بین المللی تدوین شده و لذا در مخالفت با هیچ طرف ثالثی و یا برای مداخله در امور هیج کشوری نیست.

این سند یک نقشه راه برای همکاری های جامع دو کشور ایران و چین بوده و لذا حاوی هیچ قراردادی نمیباشد.

در هیچ کجای سند کمی سازی در خصوص چشم انداز همکاریها اعم از اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و یا راهبردی نشده است و لذا حاوی هیچ رقم و عدد خاصی از جمله در خصوص سرمایه گذاری و یا منابع مالی و پولی نمی‌باشد.

این سند 25 ساله نامگذاری شده است تا کلیت برنامه همکاری جامع دو کشور در این بازه زمانی بلندمدت دیده و پیگیری شود. بدیهی است بازه زمانی اجرای هر قرارداد دوجانبه ای بر اساس پیش بینی مندرج در خود قرارداد تعیین می شود.

در این سند، واگذاری هیچ منطقه و یا هیچ انحصار متقابل و یا یکجانبه ای مطرح نبوده و لذا فاقد اعطاء هرگونه حق انحصاری است.

در این سند مدیریت، اداره و یا بهره برداری از هیج منطقه و یا حوزه ای واگذار نشده است.

واکنش ها در داخل و خارج از کشور چه بود؟

رییس جمهور کشورمان در دیدار با هیات چینی روابط با چین را برای جمهوری اسلامی ایران راهبردی و مهم خواند و با اشاره به اراده دو کشور برای همکاری های بلندمدت ، بر توسعه و تعمیق روابط در همه زمینه‌ها اعم از سیاسی، اقتصادی تاکید کرد.  حسن روحانی روز شنبه در دیدار با " وانگ ایی" وزیر خارجه چین گفت: تهران و پکن از روابط بسیار خوبی برخوردارند و مواضع مشترک دو کشور در موضوعات بین المللی شاهدی بر سطح مطلوب این روابط است . رییس جمهوری با اشاره به پنجاهمین سالگرد روابط نوین دیپلماتیک بین دوکشور و همچنین همکاری های دو جانبه، منطقه ای و بین المللی ایران و چین بر ضرورت تسریع در اجرایی و عملیاتی شدن توافقات درزمینه پروژه های مهم  زیرساختی و توسعه‌ای تاکید کرد.

جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان هم  گفت: با امضای نقشه راه برنامه همکاری‌های جامع جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین روابط دو کشور بیش از پیش مستحکم‌تر خواهد شد.

. حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس جمهوری ایران این سند را نمونه دیپلماسی موفق خوانده است. سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران آن را نقشه راهی برای توسعه همکاری‌های تجاری، اقتصادی و ترابری خوانده که « محوریت خاصی برای توجه به بخش‌های خصوصی دو کشور در نظر گرفته شده است.»

رویترز در گزارشی در مورد این سند نوشت: چین به‌عنوان یکی از بزرگترین شرکای تجاری و متحد سنتی ایران در سال ۲۰۱۶ توافق کرد تا روابط تجاری دو جانبه را طی 25 سال آینده بطور قابل توجهی افزایش دهد. در همین حال وزارت تجارت چین روز پنجشنبه اعلام کرد که که پکن تلاش خواهد کرد تا توافق هسته ای ۲۰۱۵ ایران را حفظ و از منافع مشروع مناسبات دو کشور دفاع کند.

رویترز بدون اشاره به خروج غیر قانونی آمریکا از برجام نوشته است که ایالات متحده و سایر قدرت‌های غربی عضو برجام درباره اینکه کدام طرف باید نخستین گام بازگشت به برجام را بردارد اختلاف نظر دارند. توافقی که به گزارش رویترز دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد.

نیویورک تایمز هم در گزارشی سند همکاری ایران و چین را بستری برای «سرمایه گذاری سنگین» پکن در ایران توصیف کرده است. در این گزارش آمده است که چین در سند همکاری با ایران توافق کرده که ظرف ۲۵ سال آینده در ازای دریافت بدون وقفه نفت از ایران، سرمایه گذاری قابل توجهی در ایران انجام دهد.

نیویورک تایمز عنوان کرد این سند در حالی امضاء شده که رئیس جمهوری آمریکا برای بازگشت به توافقی که سلفش از آن خارج شده پیشنهاد مذاکره داده است. او اما می‌گوید که ایران باید به تعهداتش در توافق برجام بازگردد. این گزارش می‌افزاید: ایران، پیشنهاد آمریکا را رد کرده و گفته که این کشور باید نخستین گام برای فعال شدن توافق را که با اعمال تحریم نقض کرده بردارد. چین نیز به عنوان یکی از طرف‌های امضاء کننده برجام از موضع ایران حمایت می‌کند.

بلومبرگ هم نوشت: پکن قصد دارد همزمان با خرید نفت از جمهوری اسلامی ایران، در این کشور سرمایه گذاری کند و بیش از پیش روابط خود با آمریکا را تحت فشار قرار دهد. روابط  آمریکا و چین تاکنون به دلیل واردات مخفیانه نفت خام  از ایران تخریب شده است.روابط نزدیک تر ایران با چین می تواند اقتصاد این کشور را در مقابل تاثیر تحریم های آمریکا تقویت  و پیامی روشن به کاخ سفید درباره مقاصد تهران ارسال کند. وانگ یی که روز جمعه وارد تهران شد همچین با حسن روحانی درباره توافق هسته ای مذاکره کرد.

روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال آن را تقویت کننده سرمایه گذاری چین در زیرساختارهای ایران و باعث تعمیق همکاری دفاعی دو کشور توصیف کرد و در گزارشی نوشت: این سند تلاش های آمریکا برای منزوی کردن ایران را به چالش می کشد و به تلاش های بلندمدت تهران برای تعمیق روابط دیپلماتیک در خارج از حیطه قدرت های غربی کمک می کند.

مزایای امضای سند راهبردی بین ایران و چین چیست؟

نوذر شفیعی کارشناس سیاست خارجی دراینباره به خبرآنلاین گفت:نکته اول در توصیف مزایای این سند راهبردی این است که ایران کشوری در معرض تحریم هاست که این تحریم ها محدودیت های جدی را در حوزه توسعه فراهم کرده اند. این توافق نامه اساسا می تواند در حوزه اقتصادی کارآمد باشد.

موضوع بعدی این است که با توجه به اینکه تحریم ها باعث محدودیت های عمده در فروش نفت شده، چین وادار می شود که در حوزه انرژی هم وارد همکاری هایی با ایران شود و از این طریق به کمک ما بیاید. از طرف دیگر با توجه به فشار حداکثری امریکا و همپیمانان این کشور یعنی اروپایی ها و برخی کشورها در خاورمیانهُ ورود ایران و چین به مرحله تازه ای از همکاری ها می تواند فشارها را بر روی ایران کاهش دهد.

همچنین از این پس چین برای مقابله با بسیاری از تهدیدهایی که علیه ایران وجود دارد، شریک است. با توجه به اینکه تحریم ها باعث شده که موقعیت راهبردی ایران در منطقه کاهش یافته و به حاشیه برود،‌ این همکاری ها وضعیت راهبردی ایران را تقویت خواهد کرد.

در حوزه سرمایه گذاری ها هم باید توجه داشت که چین می تواند در زمینه تقویت زیرساخت ها به ایران کمک کند. با توجه به اینکه محدودیت های زیادی از این بابت برای ایران وجود داشته، تقویت همکاری ها با چین به این نگرانی تهران هم پایان می دهد.

در مجموع می توانم بگویم که این سند راهبردی بین تهران و پکن، می تواند ازادی عمل ایران را در زمینه هایی که گفته شد، بالا ببرد.

شفیعی در مورد اثر این قرارداد بر روی ائتلاف های اینده توضیح داد: تاثیری که این سند در اینده ایران در نظام بین الملل خواهد داشت این است که رابط بین دو کشور را منظم می کند. پیش از این امضا، چین همواره نگران نوسان ها در تصمیم گیری های تهران بود و چنین نگرانی هم به صورت متقابل از سوی کشورمان وجود داشت. با این حساب ایران و چین به صورت کشورهایی در خواهد امد که همکاری راهبردی دارند و ثبات هم در روابط و موضع گیری های آنها برقرار است.

در فرهنگ راهبردی چین، اتحاد تنها با برخی از کشورهای خاص وجود دارد. در مورد بقیه کشورها تنها شراکت های راهبردی است که شامل بیش از صد کشور می شود. و بیست و پنج نوع شراکت راهبردی در سیاست خارجی این کشور تعریف شده است. آنچه بین تهران و پکن اتفاق افتاده شراکتی است که از عدم تعهد بیشتر و از اتحاد کم تر است.

>>>این مطالب را هم بخوانید:
مساله مهم مناسبات راهبردی ایران و چین نباید قربانی برجام شود
بازتاب گسترده توافق ایران و چین در رسانه‌های شرق آسیا
تأملاتی درباره سند همکاری جامع ایران و چین
 

312 310