فاکتور اول مربوط به شکست دونالد ترامپ و پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است. دولت جدید این کشور در استراتژی ملی، دیپلماسی را مبنای کار خود قرار داده است. سیاستی متفاوت از دولت ترامپ که باور داشت کشورهای عربی برای تأمین امنیت خود توسط آمریکا باید هزینه های گزافی را بپردازند. اما هم اکنون دولت جدید ایالات متحده در قبال کشورهای عربی سیاست دیگری را دنبال می کند. به ویژه عربستان که در سالهای اخیر برخی از حامیان نزدیکش در منطقه مقداری فاصله از آن گرفته اند.
وقتی وزیر امور خارجه ایران به کشورهای قطر، عراق و عمان سفر می کند به نحو دیگری به آن نگاه می شود؛ به ویژه آنکه بر اساس استراتژی دیپلماسی محور تحولات جدیدی رقم خورده و شاهد انجام مذاکرات برجامی در وین هستیم که تلاش های برای رسیدن به نتیجه در آن ادامه دارد. از همین رو کشورهای منطقه نیز با دقت مسائل جاری را رصد کرده و درمی یابند که دیپلماسی مهمترین محور دولت جدید آمریکا است و از همه مهمتر ایران در حال خروج از بن بست است که در این صورت وزن ژئوپلیتیکی ایران در منطقه تغییر خواهد کرد.
بر همین اساس اگر در مذاکرات شاهد پیشرفت باشیم بر معادلات کشورهای عربی تأثیر خواهد گذاشت و از میزان تخاصم بین ایران و آمریکا کاسته خواهد شد و در همین حین واشنگتن با خیال آسوده تر می تواند نیروهایش را از عراق خارج کند. البته واشنگتن برای تداوم نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در عراق تلاش خواهد کرد و به طور طبیعی مانند دوره های قبل وقتی موعد انتخابات در عراق فرا می رسد، بالطبع تهران و واشنگتن قادر خواهند بود برای برقراری آرامش در عراق برای برگزاری انتخابات به طور مستقیم و یا غیرمستقیم همکاری های لازم را به عمل بیاورند.
عراق نیز درحال حاضر رویکرد دقیق تر و سنجیده تری نسبت به گذشته دارد، از همین رو الکاظمی نخست وزیر این کشور در سفر ظریف دیگر ایران و آمریکا را دشمن تند و تیز یکدیگر نمی داند چرا که سفر وزیرخارجه ایران به عراق در حالی انجام می گیرد که دو کشور ایران و آمریکا در اوج تنش ها با یکدیگر نبوده و در حال حل و فصل مسائل برجامی هستند.
فاکتور دوم به کشورهای جنوب خلیج فارس بر می گردد که در تحولی با روی کار آمدن دولت بایدن وزن ژئوپلیتیکی قطر افزایش و وزن ژئوپلیتیکی عربستان کاهش یافت. عربستان سعودی که در برهه ای به همراه متحدانش از جمله امارات متحده عربی و بحرین برای همراه کردن قطر به دنبال تنبیه کردن این کشور بود دیگر نمی تواند این رویه را دنبال کند. با وجود تلاش ها برای بهبود سطح روابط دوحه و ریاض، این طور به نظر می رسد که قطری های خواستار آن نیستند که مانند گذشته به عربستان نزدیک شوند. اگرچه به دنبال روابط خوب هستند اما نمی خواهند مانند گذشته تحت سلطه سعودی ها باشند.
در رابطه با عمان نیز این کشور همواره سعی داشته تا سیاستی را در قبال ایران اتخاذ کند اما در حال حاضر متوجه شده اند که وزن ژئوپلیتیکی ایران در حال افزایش است. سعودی ها که زمانی حاضر به انجام مذاکره با ایران نبودند هم اکنون از طریق عراق با ایران وارد گفتگو شده اند. در هفته ها و ماه های اول دولت بایدن تلاش خود را به کار بستند تا به نحوی به آمریکا نزدیک شوند، اما وقتی از مصمم بودن و عزم آمریکا برای به نتیجه رسیدن مذاکرات وین آگاه شدند چاره ای جز تغییر رویه پیدا نکردند. آمریکا هنوز تصمیم جدی در رابطه با عربستان اتخاذ نکرده و تنها این مساله را عنوان مطرح کرده که طرف صحبتشان در عربستان پادشاه این کشور است؛ پادشاهی که قادر به سخن گفت نیست و از طرفی تا کنون از گفتگو با محمد بن سلمان ولیعهد این کشور امتناع ورزیده اند.
بنابراین این نگرانی در عربستان وجود دارد که آینده حاکمیت در آن کشور متعلق به چه کسی خواهد شد. عربستان که بزرگترین دشمن خود را ایران می داند و در سالهای اخیر شیطنت هایی نیز داشته و همچنین باعث باز شدن پای رژیم صهیونیستی به خلیج فارس شده هم اکنون سرش به سنگ خورده و تصمیم به گفتگو با ایران گرفته است. اظهارنظر اخیر بن سلمان نیز نشان داد که سعودیها مانند مذاکرات وین حاضرند در روابط خود با ایران تجدیدنظر کنند. در این مسیر میزان پیشرفت مذاکرات تهران و ریاض بستگی به میزان پیشرفت مذاکرات در وین دارد. در نتیجه حضور آقای ظریف به عنوان وزیرامور خارجه ایران در کشورهای عربی در زمانی صورت می گیرد که شرایط بین المللی و منطقه ای در رابطه با ایران در شرف تغییر است. تغییراتی که در آینده می تواند با رفع تحریم ها همراه با دستاوردهایی تازه باشد.
*کارشناس مسائل ژئوپلیتیک
310311
نظر شما