لبخندی نثار آقای معاون

اول: در یکی‌، دو هفته اخیر، دیدگاه‌های مختلفی درباره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ایراد شد که سوء‌تفاهمات چندی را سبب شد. کبریت اولیه این شعله را معاون فرهنگی وزیر ارشاد زد که در اظهارنظری گفت اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران خواستار تعطیلی این نمایشگاه شد. اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران هم در نامه‌ای به یکی از مدیران کل ارشاد پاسخی به آقای معاون داد که مضمون آن درک ناصحیح از گفته‌های دست‌اندرکاران اتحادیه بود.
در میان این داد و دهش اما، ‌آقای پرویز سخنی را بر زبان آوردند که محل تأمل و بحث این یادداشت است. آنجا که گفتند «اگر ما این موضوع را مطرح می‌کردیم، دنیا بر سرمان خراب می‌شد؛ اما چون بعضی از رسانه‌ها محبت ویژه‌ای به بعضی از جریانات دارند، از کنار این پیشنهاد به سادگی عبور کرده و آن را نقد و بررسی نکرده‌اند.»

دوم: نخستین پرسشی که از سخنان آقای پرویز به ذهن می‌رسد این است که مسئولیت برگزاری نمایشگاه کتاب با چه کسی است؟ با اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و یا وزارت ارشاد و معاونت فرهنگی ارشاد؟ اگر این مسئولیت با اتحادیه بود، طبیعی است که مطبوعات و اهل فرهنگ همان واکنشی را نشان می‌دادند که آقای پرویز انتظار داشت، یعنی از دست‌اندرکاران اتحادیه دلایل این کار را می‌پرسیدند، اما طبیعی است وقتی مسئولیت برگزاری یک برنامه یا نمایشگاهی با یک نهاد دولتی است، هر گونه رخدادی که در متن یا حواشی آن رخ دهد، پرسش‌ها نخست متوجه آن نهاد می‌شود، ‌و‌آن نهاد است که باید پاسخگو باشد. برای نمونه اگر خدای نکرده، ‌آن هشدارهایی که اداره آتش‌نشانی شهرداری درباره نبود ایمنی در نمایشگاه (مصلّی) داد و اتحادیه بر آن تأکید ورزید، در یکی از موارد صورت و صبغه عملی به خود پیدا می‌کرد و یا در آینده چنین شود، کسی گریبان اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران را نخواهد گرفت. بلکه نگاه‌ها معطوف خواهد شد به سمت آقای معاون و وزارت ارشاد به عنوان مسئول اصلی و نهایی نمایشگاه.

همچنان که چند سال قبل وقتی آقای پرویز در تصمیمی غیرکارشناسانه می‌خواست اراده‌اش را بر جدایی بخش خارجی نمایشگاه از بخش داخلی بر افکار عمومی وناشران تحمیل کند، این رسانه‌ها و افکار عمومی و ناشران بودند که با پرسش و طرح مباحث کارشناسانه در نهایت وی را وادار به پذیرش نظر درست کردند. همچنان‌که وقتی همین اتحادیه در سال‌های ابتدایی دهه هشتاد، ‌مسئولیت بخش ناشران داخلی نمایشگاه را عهده‌دار بود، همین پرسش‌ها متوجه اتحادیه و دست‌اندرکاران آن شد، چرا؟ چون مسئول بخش داخلی نمایشگاه اتحادیه بود ونه وزارت ارشاد.

و یا سال گذشته وقتی آقای پرویز اعلام کردند بودجه معاونت فرهنگی 43 درصد کمتر از دوره‌های گذشته است، نخستین پرسشی که در ذهن برخی‌ها جوانه زد و جامعه فرهنگی به آن حساس شد، همین بود که چگونه مدیریتی بر این اداره حاکم بوده است، که بودجه آن تا به این اندازه کاهش پیدا کرده است؟ مگر آنها قدرت جذب بودجه سال قبل را نداشتند؟ و یا در چانه‌زنی برای بودجه آن اندازه اقتدار و صلاحیت را دارا نبودند که بودجه‌شان را اگر زیاد نمی‌کنند، حداقل تا به این اندازه کم نکنند؟

مورد دیگر؛ به دلیل آنکه بودجه وامکانات و اختیارات و حتی تصمیمات درباره نحوه خرید کتاب در اختیار ایشان و اداره زیر نظرشان است، طبیعی است هر از چند گاهی پرسش‌هایی در میان اهل فرهنگ ونشر درباره ضوابط خرید کتاب وهیأتی که این تصمیمات را اتخاذ می‌کنند، در بگیرد که متأسفانه به دلیل بی‌اعتنایی آقای معاون به این پرسش‌ها وندادن پاسخ، ابهامات همچنان درباره خرید کتاب ارشاد باقی است، در حالی که به تازگی بنا به مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام، این‌گونه موارد قانون هم شده است و نهاد قدرت قانوناً باید پاسخ دهد. البته شاید اگر همین فشارها نبود، تا کنون فهرست خرید کتاب هم انتشار نمی‌یافت. اگرچه بقیه پرسش‌ها، ‌از جمله چرایی عدم انتشار آیین‌نامه‌ خرید کتاب و یا نام هیأتی که کتاب‌ها را انتخاب می‌کنند، هنوز بی‌پاسخ مانده است؟

درباره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هم، اگر هر اتفاقی برای آن بیفتد به دلیل آنکه مسئولیت آن با معاونت فرهنگی‌است، طبیعی است پرسش‌ها به آن سو متوجه خواهد شد و نه کسان یا ارگان‌ها و نهادهای دیگر.

سوم: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران چه با آن موافق باشیم و چه نباشیم، مهمترین رخداد فرهنگی و اقتصادی در حوزه فرهنگ و هنر به شمار می‌رود. این نمایشگاه زیست‌بومی فرهنگی‌است که علاوه بر تزریق مستقیم فرهنگ کتابخوانی بر پیکره جامعه و جا افتادن آن در سطح بین‌المللی، بر اقتصاد در حال احتضار نشر کشور تأثیری مستقیم دارد. بنابر محاسبات تقریبی، تقریباً یک‌ششم گردش مالی و اقتصادی نشر داخلی کشور در ایام نمایشگاه رخ می‌دهد. این رقم کمی نیست و طبیعی است که تأثیرات فراوانی بر اقتصاد نشر داشته باشد.

بر چنین بنیانی است که باید به آقای پرویز و مسئولان وزارت ارشاد توصیه کرد از هم اکنون به فکر مکانی برای برگزاری نمایشگاه کتاب سال آینده باشند، چرا که نمایشگاه کتاب زیست بومی فرهنگی است که تمامی سلیقه‌ها از چپ و راست و سنتی و مدرن در آن حضور و بروز دارند و بر آن تأثیر گذاشته و از‌ آن تأثیر می‌گیرند. جامعه فرهنگی و حتی مسئولان رده بالای نظام، برنمی‌تابند نهادی که سال‌ها، دیگران برای بالیده شدنش، جان کندند و به اینجا رساندنش، با برخی تصمیمات یک‌شبه و بی‌تأمل به خط پایان برسد.

طبیعی و بدیهی است اگر معاون فرهنگی وزیر در این زمینه آستین بالا بزند، به قطع و یقین بداند که اهل فرهنگ و دغدعه‌مندان نسبت به کتاب ونشر، یاری‌اش خواهند کرد، ‌چه زباناً و چه قلباً. امید که چنین شود.