گونه‌های جانوری جدید براثر تکامل کروموزوم‌های جنسیتی پدید می‌آیند

محبوبه عمیدی: تحقیق روی ماهی آبنوس دریایی، برای اولین‌بار نقش تعیین‌کننده تکامل کروموزوم‌های جنسیتی را در ایجاد گونه‌های جدیدی از این ماهی مهره‌دار نشان داده است.

به گزارش نیچر، اغلب مدارک و شواهدی که تاکنون به دست آمده‌اند، علت اصلی ایجاد گونه‌های جدید را تطابق زیستی جانوران با محیط‌های تازه آب‌وهوایی عنوان می‌کنند؛ اما تحقیقی که به تازگی در نشریه نیچر منتشر شده، ظهور کروموزوم‌های جنسیتی جدید را در جمعیتی از ماهی‌های سه خاره در دریای ژاپن، عامل اشتقاق این ماهی‌ها از اجداد آنها که ساکن اقیانوس آرام - مبدأ ظهور این گونه - بوده‌اند و ایجاد گونه‌ای جدید، معرفی کرده است. 

جان کیتانو، محقق زیست‌شناسی تکاملی در دانشگاه توهوکوی ژاپن و گروهی از همکارانش، برای اولین بار تفاوت کروموزوم‌های جنسیتی گونه ماهی آبنوس دریایی ساکن دریای ژاپن را در مقایسه با اجداد این ماهی کشف کردند. در این گونه جدید کروموزوم‌های جنسیتی Y (متعلق به جنس نر) با یک کروموزوم غیر‌جنسیتی ترکیب شده و شکل جدیدی از کرموزوم جنسیتی را در ماهی‌‌های آبنوس دریایی ساکن دریای ژاپن به وجود آورده است.

مشاهدات این تیم، نشان می‌دهد جنس نر این گونه از ماهی آبنوس که در دریای ژاپن ساکن است، رفتار جفت‌گیری تهاجمی‌تری نسبت به اجداد این ماهی که ساکن اقیانوس آرام هستند، دارد. این رفتار تهاجمی‌ باعث شده جنس ماده گونه اولیه از جفت‌گیری با ماهی‌های نر گونه جدید اجتناب کند. علاوه بر این تست‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهند فرزندان نر حاصل از لقاح دو گونه عقیم هستند.

این مطالعه مشخص می‌کند که ژن مسئول رفتار جفت‌گیری تهاجمی در ماهی‌های نر ساکن دریای ژاپن، روی کروموزوم Y جدید واقع شده و در واقع، رفتار جفت‌گیری جدید حاصل از کرموزوم جنسیتی تازه، مانع از ترکیب این دو گونه شده و به ایجاد گونه‌ای کاملا مستقل در دریای ژاپن منجر شده است.

کاترین پیکل، محقق زیست‌شناسی مولکولی مرکز تحقیقات سرطان فرد هاچینسون در سیاتل و عضو این تیم تحقیقاتی می‌گوید: «ژنی روی این کرموزوم جنسیتی جدید وجود دارد که عامل تفاوت در رفتار جفت‌گیری جنس نر ماهی آبنوس است. این رفتار متفاوت به تکامل تدریجی و ایجاد گونه‌ای جدید از این ماهی منجر شده است».

 انتخاب طبیعی
اوله سیهاسن، بوم‌شناس اقیانوس و محقق مرکز ملی علوم آبزیان در دوبندورف سوئیس که از علاقه‌مندان به فرضیه تکامل است، می‌گوید: «این تحقیق بسیار‌جالب توجه است. این اولین تحقیقی است که رابطه مستقیم میان تکامل کروموزوم‌های جنسیتی را در مهره‌داران با تکامل یک گونه جدید نشان می‌دهد».

خانم پیکل می‌گوید: «اطلاعات زیادی در زمینه عامل ایجاد تکامل کروموزوم‌های جنسیتی و ظهور کروموزوم‌های جنسیتی جدید در دست نیست. دانشمندان فرض را بر این گذاشته‌اند که رقابت میان جنس‌ها عامل این تغییرات است. اگر بنا بر این باشد که گونه‌ای دارای ژن منحصر به فردی شود که تنها روی جنس نر آن اثر گذار باشد و تغییری در نوع ماده حاصل نشود، انتخاب طبیعی قرار گرفتن آن روی کروموزومی است که تنها در جنس نر وجود دارد و مطمئنا یکی از بهترین مکان‌ها برای استقرار این ژن، درست کنار ژن عامل تعیین جنسیت است».

در هر حال، این مطالعه هنوز به این پرسش که آیا رقابت میان جنس‌ها به تکامل کروموزوم‌های جنسیتی جدید منجر می‌شود یا نه، پاسخ نداده است. سیهاسن می‌گوید: «تأثیر رقابت میان جنس‌ها روی تکامل هنوز اثبات نشده، تکاملی که کوچک‌ترین اثری روی جنس ماده نخواهد داشت».