آذر مهاجر: سال‌های بین شهریور 1305 تا سوم آبان سال 1379 مردی در این سرزمین زیست که بسیاری از ما با شاعرانگی‌اش همراه شده‌ایم و احساسمان را در قالب سروده‌های او بیان کرده‌ایم. فریدون مشیری که امروز نهمین سال سفرابدی اوست، علی‌رغم دوستی و همکاری با شاعرانی که تغییراتی در ساختار شعر فارسی ایجاد کردند، بر اساس قواعد کلاسیک شعر فارسی سرود و از این رو جمع گسترده‌تری از مردم کشورمان با اشعار او ارتباط برقرار کردند و در میان علاقه‌مندان به آثارش می‌توان افراد مختلف و متنوعی از اقشار مختلف جامعه را دید.
البته شاید همین ویژگی گاه بحث‌هایی را در زمان خود مشیری ایجاد کرده باشد اما حقیقت این است که فریدون مشیری در خاطره مردم ایران ماندگار است. فریدون مشیری شاعری بود که در قالب‌های مختلف شعر می‌سرود و در میان اشعار او می‌توان گونه‌های مختلف غزل، قصیده و حتی دوبیتی را دید. این روزها دخترش مهندس بهار مشیری در حال جمع‌آوری دو بیتی‌های فریدون مشیریست. برخی از این دوبیتی‌ها در پایان کتاب‌های مشیری چاپ شده‌اند و برخی دیگر دست نوشته‌هایی هستند که بهار مشیری آنها را گرد آورده تا در قالب یک مجموعه به چاپ برساند. چاپ این دوبیتی‌ها در ادامه تلاشی است که او بعد از فوت پدر آغاز کرده و همچنان ادامه می‌دهد. بهار مشیری تا امروز تلاش کرده چیزی از سروده‌های پدرش از دسترس علاقه‌مندان به شعر مشیری دور نماند.
خانم مشیری تا جایی که می‌دانم تعداد زیادی از اشعار استاد مشیری در زمان حیات ایشان و با نظر خودشان به چاپ رسید. اما اشعاری هم بود که بعدها چاپ شدند. چند عنوان کتاب و چه کتاب‌هایی از استاد مشیری بعد از فوت ایشان چاپ شد؟
از درگذشت زنده یاد فریدون مشیری ن9 ه سال می‌گذرد و در این سال‌ها کتاب‌هایی از ایشان چاپ یا تجدید چاپ شده است. هنگام درگذشت ایشان، مجموعه آثار چاپ شده‌اش، زیر چاپ مجدد بود. چند برگزیده و چند نقد و بررسی از ایشان و نیز دو کتاب از مجموعه دست‌نوشته‌های چاپ نشده پدر، بعد از فوتش چاپ شدند. کتاب «از دریچه ماه»، «نوایی هماهنگ باران» که به همت نشر چشمه به چاپ رسیده‌اند و گزینه اشعاری به نام‌های «ریشه در خاک»، «پرواز با خورشید»، «زیبای جاودانه» و «از خاموشی تا آفاق بیداری» که توسط انتشارات مروارید، صفی علیشاه، سخن و مهر و ابر منتشر شدند.
مثلاً کتاب نمونه اشعار ایشان، بعد از فوت پدر چاپ شد و همین طور کتابی به نام «از کوچه تا پرواز» به قلم آقای محمدعلی شفاهی که به تحقیق و بررسی آثار پدر اختصاص داشت. در نقد، بررسی و تحلیل‌ها نام انتشارات هیرمند، ثالث و پایا به چشم می‌خورد که در این گردآوری‌ها هدف شناخت بیشتر و نحوه نگرش استاد مشیری به عنوان ستایشگر عواطف انسانی به دنیای پیرامون دیده می‌شود. اما کاری که من کردم این بود که دست‌نوشته‌ها و مجموعه‌های چاپ نشده ایشان را به چاپ برسانم.
چرا این کتاب‌ها در زمان حیات خود ایشان چاپ نشد؟ و چرا استاد خودشان برای چاپ آنها اقدام نکرده بودند؟ تمایلی نداشتند یا امکانش ایجاد نشده بود؟
دلیل چاپ نشدن این آثار این بود که پدر اواخر عمر بیمار بودند و همین باعث شد از چاپ این کتاب‌ها باز بمانند.
در گردآوری و چاپ این آثار که بعد از فوت ایشان چاپ شدند، چه چیزهایی را مد نظر داشتید؟
از آنجا که در برگزیده‌های قدیم آثار جدید وجود نداشت، در چاپ‌های مجدد این انتخاب‌ها صورت گرفت.
گفته‌اند شما در چاپ آثار چاپ نشده استاد مشیری از راهنمایی یک استاد یا شاعر بهره نبرده‌اید و اشعاری که بعد از فوت ایشان چاپ شده، ویرایش نشده‌اند؟!
این‌طور نیست. من در تمام مدت با دکتر مهشید مشیری در تماس بوده‌ام و با دکتر میرعابدینی هم مشورت کردم. حتی یک بار آقای میرعابدینی از من پرسیدند اگر لازم است اشعار چاپ نشده، قبل از چاپ ویرایش شوند اما من به ایشان گفتم می‌دانم که پدرم خودشان این اشعار را ویرایش کرده‌اند چون این اشعار را در مجالس و محافل ادبی خوانده‌اند. در حقیقت این اشعار ویرایش شده و آماده چاپ بود و پدر فقط به دلیل بیماری اواخر عمر نتوانسته بود آنها را خودش به چاپ بسپارد.
درباره رابطه خوب استاد مشیری با سایر شاعران هم‌عصر ایشان بسیار شنیده‌ایم. حال آنکه در دنیای شعر و ادبیات گاهی رقابت‌ها بر رفاقت‌ها سایه می‌انداختند، اما استاد مشیری گویی چنین نبود. ایشان در این مورد چه نظری داشتند؟
او با بسیاری از شعرای هم عصرش که ما آنها را شاعران دهه 40 می‌شناسیم و به عبارتی شکوفایی آنها در این دوره بوده، مناسبات خوبی داشت و با بسیاری از آنها تا پایان عمر دوستی طولانی خود را حفظ کرده بود. دلیل این ارتباط دوستانه بین پدر و شعرای دیگر و اصولاً همه اطرافیان ایشان را می‌توان در این شعر خودشان دید. فریدون مشیری در شعر دوستی گفته است: دل من دیر زمانی است که می‌پندارد/ «دوستی» نیز گلی است/ مثل نیلوفر و ناز/ ساقه ترد ظریفی دارد/ بی‌گمان سنگدل است آنکه روا می‌دارد/ جان این ساقه نازک را / دانسته/ بیازارد!
وقتی پدر می‌سرود که «زندگی، گرمی دل‌های به هم پیوسته‌ست / تا در آن دوست نباشد همه درها بسته ست» به آن اعتقاد داشت.
بعد از چاپ شعر کوچه عده‌ای از شاعران و منتقدان استاد را متهم به سرودن شعر بازاری و عامه پسند کردند در حالی که همین شعر یکی از اشعار به یادماندنی ایشان شده است. استاد مشیری درباره این انتقادها چه نظری داشتند؟
دکتر مهشید مشیری در نگاهی به شعر مشیری در کتاب چهل سال شاعری، شعر کوچه را به عنوان بحث برانگیزترین شعر مشیری و اصولاً تداعی‌کننده نام او با مثالی از حافظ مورد بررسی قرار می‌دهد: یک قصه بیش نیست غم عشق و وین عجب / کز هر زبان که می‌شنوم نا مکرر است. یکی از ویژگی‌های شعر موفق همین است که تکرارش از تأثیرش نمی‌کاهد! چنین شعری به اصطلاح خاصیت قند مکرر را دارد. خانم دکتر مشیری معتقد است شعر کوچه به خاطر آهنگین و موزون بودن، در ذهن مردم ما مانده و مورد اقبال آنها قرار گرفته است. و نظر خود استاد مشیری درباره شعر کوچه این بود که وی همزمان اشعاری مانند «اشکی در گذرگاه تاریخ»، «کوچ» و «چتر وحشت» را سروده ولی این طبع مردم است که باعث شده این یکی را بیش از بقیه اشعارش، بخوانند و بشنوند. در حقیقت این ذائقه و طبع مردم است که خوب با شعر کوچه ارتباط برقرار کرده است.
چه ویژگی در استاد مشیری و یا اشعارشان بود که نه فقط اهالی ادبیات بلکه عامه مردم هم به ایشان علاقه داشتند؟ آیا این مسئله تنها به جنس اشعار ایشان مرتبط است؟
اصولا وقتی ادبیات و شعر فارسی از گذشته تا امروز را مرور می‌کنیم، می‌بینیم که یکی از انگیزه‌های سرودن شعر توجه به انسانیت است. ویژگی‌ای که در شعر مشیری هم دیده می‌شود. مشیری بیانگر خوبی و احساسات پاک انسانی است. مثلاً آن‌گاه که در شعر رنج می‌گوید: من برآنم که در این دنیا، خوب بودن به خدا سهل‌ترین کار است و نمی‌دانم، که چرا انسان تا این حد با خوبی بیگانه است. و همین درد مرا سخت می‌آزرد.
درباره گردآوری دوبیتیهای استاد مشیری بفرمائید و اینکه چه شد تصمیم گرفتید دوبیتیهای ایشان را در یک مجموعه مستقل چاپ کنید؟
تعدادی از این دوبیتی‌ها دست‌نوشته هستند که دوست داشتم به چاپ برسانمشان. بنابراین تصمیم گرفتم همه دوبیتیهای چاپ شده و نشده را در یک مجموعه کامل و مستقل منتشر کنم. همان‌طور که می‌دانید پدر هم قصیده سروده، هم غزل و هم دوبیتی. احساس کردم امروز خیلی زمان قصیده و غزل نیست. در شرایط امروز جامعه، در حالی که سبک و شیوه زندگی مردم تغییر کرده، شعرهای مینی‌مال مثل دوبیتی می‌تواند جذابیت بیشتری در مقایسه با غزل داشته باشد. البته این را هم می‌دانم نسل‌های قدیمی‌تر و آنهایی که هنوز درگیر زندگی مدرن هم نشده‌اند، ارتباط خوبی با دوبیتی برقرار می‌کنند. این شد که فعلاً دوبیتی‌ها را در قالب یک مجموعه مستقل برای چاپ آماده کرده‌ام.
نظر شما