مهم‌ترین روز تاریخ علم معاصر ایران

«امروز مهم‌ترین روز تاریخ علم ایران معاصر است. در 700 سال اخیر چنین اتفاقی نیفتاده است. این به دلیل مشارکت ما در تولید علم جهانی در بالاترین سطح آن است، یعنی در واقع ما مشارکت داشتیم؛ ‫یعنی در بزرگ‌ترین کشف قرن ما مستقیما شرکت داشتیم، یعنی همین بچه هایی که الان اینجا نشسته‌اند، این‌ها دانشجوی من بودند و قبل از آن هم گردو بازی می‌کردند؛ ‫یعنی بعد از ابن‌سینا و بیرونی و این‌ها ما دانشمند به این معنی نداشتیم که در اتفاقات علمی شرکت کنند».
این سخنان دکتر فرهاد اردلان، استاد برجسته فیزیک دانشگاه صنعتی شریف در آغاز کنفرانس خبری اعلام کشف بوزون هیگز در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (آی.پی.ام) بود که چهارشنبه 14 تیر و پس از پخش مستقیم کنفرانس سرن برگزار شد. نزدیک به ده سال از آغاز همکاری گروه فیزیک تجربی ذرات بنیادی آی.پی.ام با پروژه سرن می‌گذرد و در طول این مدت، گروهی از دانشمندان ایرانی (که تعدادشان هنوز از انگشتان دو دست کمتر است) توانسته‌اند پابه‌پای دانشمندان تراز اول جهان در ساخت، آزمایش، تنظیم ابزارها و تحلیل اطلاعات بزرگ‌ترین آزمایشگاه جهان حضور داشته باشند و حتی گام را فراتر نهاده، مقالات پرارجاعی نیز به رشته تحریر درآورند و به دریافت جوایز بین‌المللی نائل شوند.
در شرایطی که دانش‌های بنیادی هنوز با بی‌مهری مسوولان و مردم روبرو می‌شود و اقبال عمومی هنوز به رشته‌های مهندسی و پزشکی است، این افراد توانسته‌اند علم را به شیوه نوین آن تجربه کنند. در قرن جدید، کمتر پیش می‌آید دانشمندانی یافت شوند که به‌تنهایی اسرار جهان را بشکافند. روند تولید علم در جهان کاملا تغییر کرده و اکتشافات بزرگ علمی از دل پژوهش‌های بین‌المللی و همکاری‌های میان‌رشته‌ای بیرون می‌آیند که با بودجه‌های تحقیقاتی عظیم پشتیبانی می‌شوند.
البته از آن‌جاکه در کشور ما نه از بودجه‌های تحقیقاتی معقول (حتی در حداقل مقدار ممکن) خبری هست و نه از پژوهش‌های بین‌المللی، عموم مردم هنوز دانشمندان را هرکول پوآروهایی تصور می‌کنند که در گوشه‌ای با سلول‌های خاکستری‌شان خلوت کرده و ناگهان بزرگ‌ترین اسرار عالم را رازگشایی می‌کنند. نشانه‌اش هم این‌که وقتی از عموم مردم بپرسید بزرگ‌ترین فیزیک‌دان حال حاضر جهان کیست، می‌گویند استیفن هاوکینگ.
شاید به همین دلیل باشد که وقتی سخنان دکتر اردلان بعدازظهر 14 تیرماه در فضای سایبری منتشر شد، خیلی‌ها آن‌را غلو و بزرگ‌نمایی قلمداد کرده و حتی مورد تمسخر قرار دادند. برخی نیز آن‌را به روال برخی بزرگ‌نمایی‌های غیرواقعی و تبلیغاتی شبه‌علم، مصادره کشف بین‌المللی سرن تعبیر کردند.
این درحالی است که صحبت‌های استاد اردلان واقعیت تلخ جامعه علمی کشور را بیان می‌کند؛ این‌که سال‌های سال است که دانشمندان ایرانی از خط مقدم فعالیت‌های علمی دور افتاده‌اند و درک اشتباهی از علم و فعالیت‌های علمی بین مردم و دولتمردان حاکم شده است. وضعیت نامناسب ایران در پروژه سزامی، تاخیرهای پیاپی در به ثمر رسیدن رصدخانه ملی ایران و بسیاری دیگر از فعالیت‌های بین‌المللی که فرصت حضور دانشمندان ایرانی در آن‌ها به ساده‌ترین دلایل (عدم اختصاص بودجه‌ای حداقلی یا بی‌مهری فلان مسوول و حتی کاغذبازی‌های اداری) از دست رفت، همه حاصل همین درک اشتباه است.
امیدواریم این دستاورد بزرگ پژوهشگران جوان ایرانی، نقطه عطفی در روند پیشرفت علمی ایران باشد. برای جبران اشتباه هیچ وقت دیر نیست.
منبع: دانستنیها، شماره 58