نزدیک به 18 ماه از بحران پیچیده سوریه می‌گذرد. از یک طرف درگیری‌های خونین میان دولت سوریه و مخالفین مسلح که مورد حمایت محور عربی و غربی ادامه دارد و از طرف دیگر هم تلاش‌های دیپلماتیک در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی برای برون‌رفت از این بحران ادامه داشته و دارد.
قبل از نشست چهار جانبه قاهره، شاهد طرح‌های مختلف از سوی قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بودیم چراکه در نشست جنبش عدم تعهد در تهران یکی از محورهای اساسی اجلاس بحث سوریه بود که در این اجلاس مهم بین‌المللی رایزنی‌های دیپلماتیک فشرده‌ای از سوی بازیگران اثرگذار منطقه‌ای برای رسیدن به یک راه حل سیاسی صورت گرفت.
اگر بخواهیم وضعیت موجود در بحث رویه‌های دیپلماتیک را بررسی کنیم دو طرح مشخص وجود دارد. یکی طرح ایران که تمرکز بر اصلاحات عمیق سیاسی را به نظام سوریه توصیه می‌کند و بر ساختار نظام سیاسی موجود تکیه دارد و در کنار به کارگیری اصلاحات، عدم مداخله خارجی و نظامی را راه حل بحران موجود می‌داند. این طرح به نوعی با استقبال عراق و حتی لبنان مواجه است و در خارج از منطقه نیز کشورهایی نظیر روسیه و چین از تلاش‌های دیپلماتیک سیاسی ایران حمایت می‌کنند.
طرح دوم طرحی است که توسط برخی از کشورهای عربی با محوریت عربستان پیگیری می‌شود که قبلاً هم این طرح بارها در نشست‌های مختلف کشورهای موسوم به دوستان سوریه مطرح و بررسی شده است. در این طرح بر کناره‌گیری بشار اسد و تغییر در نظام سیاسی سوریه در مرحله اول از طریق رویه‌های دیپلماتیک و در صورت عدم اجرا از طریق بکارگیری اهرم نظامی تأکید می‌شود. همین تفکر سبب شده تا مخالفین سیاسی سوری در یک پروسه زمانی جای خود را به مخالفین مسلح بدهند و نتیجه این طرح در واقع گسترش آشوب و دخالت‌های آشکار برخی کشورهای عربی و غربی است.
اما طرح «محمد مرسی» رئیس جمهور مصر به عنوان یک طرح میان‌بر یا بینابین و جایگزین طرح عربستان و ایران مطرح است. تمرکز اصلی طرح مصر بر اصلاحات گسترده سیاسی در کنار عدم مداخله نظامی است. در واقع مصر جدید با ورود به بحران سوریه تلاش دارد از انزوایی که پیش از انقلاب 25 ژانویه به نوعی دچارش شده است بیرون آید. لذا در صدد است با فعال‌سازی سیاست منطقه‌ای خود قاهره را مجدداً به کانون حل بحران‌های منطقه‌ای از جمله سوریه تبدیل سازد.
در هر صورت این نشست چهار جانبه قرار بود که با مشارکت چهار کشور ایران، ترکیه، مصر و عربستان برای پایان دادن به چرخه خشونت ساختاری در سوریه تشکیل گردد البته غیبت نماینده عربستان در این نشست نشان داد که سعودی‌ها پایبندی خاصی به راه حل‌های سیاسی و بازگشت آرامش به منطقه بحران‌زده خاورمیانه ندارند. در مورد دلیل غیبت عربستان ذکر این نکته هم لازم است که پس از گسترش بهار عربی در منطقه و سرایت بحران به منطقه شرق حجاز و بروز نافرمانی‌های مدنی در بحرین به عنوان هم‌پیمان استراتژیک ریاض شاهد تضعیف موقعیت کشورهای محافظه‌کار عرب در منطقه هستیم.
از سویی دیگر خروج مصر از دایره قدرت‌های هم پیمان غرب و نزدیک به عربستان، بر تزلزل قدرت این کشور افزوده است. در چنین شرایطی با توجه به رقابت بین ایران و عربستان بر سر سوریه، ریاض بر تداوم بحران موجود و گسترش خشونت‌ها در داخل سوریه تأکید دارد. لازم به ذکر است سوریه به عنوان متحد استراتژیک ایران در منطقه و حلقه اتصال به محور مقاومت همواره تعاملات نزدیکی با کشورمان برقرار کرده است و با توجه به اینکه روند طبیعی تحولات در منطقه از جمله عراق پس از سرنگونی رژیم بعثی به نفع ایران پیش رفته است، عربستان سعودی تلاش خویش را برای ضربه زدن به منافع ایران در منطقه از طریق حمایت‌های مالی و لجستیکی از معارضین سوری دو چندان ساخته است.
به نظر می‌رسد به رغم اختلاف نظرها در مورد سوریه، ایران و مصر می‌توانند با تداوم رایزنی‌ها بستر مناسبی را برای گفتگوهای ملی و کاستن از تنش‌های موجود داخلی فراهم سازند. از آنجا که طرح مصر بیشتر بر حل و فصل بحران از طریق کشورهای منطقه تأکید دارد این راه حل می‌تواند در صورت توافق بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی با حمایت از نماینده سازمان ملل متحد «اخضر ابراهیمی» شرایط مناسبی را برای اجرایی شدن رویه‌های دیپلماتیک فراهم نماید.
نکته اساسی این است که در هر صورت محوریت یافتن طرح مصر می‌تواند هم در گسترش مناسبات تهران – قاهره و هم کاستن از مداخلات غربی اثرگذار باشد. از سوی دیگر نباید انتظار داشت بحران پیچیده سوریه با یک نشست منطقه‌ای قابل حل و فصل باشد ولی همین نشست هم به رغم امتناع مشارکت نماینده عربستان، نشان می‌دهد که هنوز درهای دیپلماسی برای گشودن گره‌های مشکلات سیاسی سوریه باز است و انتظار می‌رود با اضافه شدن برخی از کشورهای دیگر به گروه تماس نظیر عراق و لبنان ضمن ایجاد توازن بین بازیگران درگیر در بحران، فضای بهتری نیز برای آینده سوریه دموکراتیک ترسیم گردد.
نظر شما