تحلیل های محقق تاریخ اسلام از کجروی های کسانی که به نام شورحسینی، شعور را فراموش کرده اند

محمدرضا اسدزاده  - پشت صحنه بسیاری از تحریف های دینی در تاریخ همواره کسانی بوده اند که با سخنان بدعت آفرین خود سعی داشته اند، خلاف جهت آب شنا کردن را در بین مردم تبلیغ و ترویج کنند. سعی ای که نه ریشه در سنت نبوی و علوی داشته و نه از پشتوانه های علمی و منطق تاریخی پیروی کرده است. این جریان ها همواره مناسک دینی و شعائر ایمانی را با آب و تاب و به هر شیوه دلخواهی مبدل کرده اند و متدینین ناب و خالص را نیز به راحتی عامل رایگان خود قرار داده اند. در دهه اخیر بسیاری از مناسک دینی ما دستخوش روش های دلبخواهی جریان هایی قرار گرفته که اهدافی غیر از دغدغه ایمان مردم را نشانه گرفته اند. برخی با افراطی گری مذهبی و ایمانی و برخی به نام ملی گرایی و ناسیونالیسم ایرانی، سخنانی را مطرح یا اقداماتی کردند که هیچ ریشه علمی و ایمانی نداشته است. از این جمله اقدامات، طرح موضوع برگزاری عاشورای شمسی بود که یکی از دستپخت های همین جریان ها قلمداد می شود.

در این باره به سراغ دکتر محسن الویری، محقق تاریخ اسلام وعضو هیات علمی دانشگاه باقر العلوم قم رفتیم تا این موضوع را از نگاه او بکاویم. حجت الاسلام الویری، دکترای رشته تاریخ و تمدن ملل مسلمان از دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران دارد و در دو دهه گذشته مسائل مختلفی را با دید انتقادی و تحقیقی خود مطرح کرده است. مشروح گفت وگوی خبرآنلاین را با این کارشناس حوزه تاریخ و معارف دینی می خوانید.

**********************************************************

چه اشکالاتی از نگاه علمی و تاریخی به موضوع اقامه عزاداری معادل تقویم شمسی وارد است؟

درباره اقامه عزاداری برای امام حسین(ع) در تقویم شمسی معادل عاشورا که یکی دو سال است برخی ها به آن دامن زده و مطرح می کنند. هرچند با توجه به این که فتوای صریح مراجع بزرگوار ما برحذر داشتن از این کار بود در برخی از جاها و در گوشه و کنار به گوش می رسد که عده ای همچنان اصرار بر این کار دارند. چند نکته در این رابطه به نظر می رسد.
این کار اولا یک اشکال اعتقادی دارد و آن این است که تقویم دینی ما تقویم قمری است. همه مناسبت ها و همه اعمال دینی که به گونه ای به زمان پیوند خورده اند، با حرکت ماه تنظیم شده اند. به جز اوقات نماز یومیه که به حرکت خورشید پیوند خورده است، باقی اعمال دینی به حرکت ماه ارتباط داشته و تقویم روزانه مان عمدتا براساس تقویم قمری است. تعظیم عاشورا هم یکی از شعائر دینی بزرگ ماست که در قاموس های دینی ما براساس تقویم قمری وارد شده و تبدیل این تقویم به یک تبدیل شمسی هیچ وجه و مبنای دینی ندارد.
بنابراین اگر تقویم شمسی عاشورا اعتبار پیدا بکند، از طریق تنقیح مناط (یعنی منقح کردن وپاک کردن ملاک وعلت حکم سپس تعمیم دادن آن) باید گفته شود که برای هر موضوع دینی دیگری هم باید این کار صورت بگیرد و طبعا برای موالید و وفیات( سالگرد تولد و فوت) پیامبر و ائمه معصومین هم باید معادل به شمسی اش را بر پاکرد، والا چه دلیلی دارد که یک مورد خاص را انتخاب کنیم. یا برای بعثت پیامبر و مواردی از این دست، باید معادل شمسی اش را برگزار کرد. حتی می توان بر همین اساس اگر کسی به این مساله معتقد است و به لوازمش بخواهد پایبند باشد، بایداعمال دینی دیگر مانند حج را هم به همین صورت انجام بدهد. طبیعتا این رویکردی نیست که بتوانند به آن پایبند بمانند و ملتزم به پیامدهای آن باشند. بنابراین این حرکت به لحاظ اعتقادی با توجه به قمری بودن تقویم ما، حرکت قابل دفاعی به نظر نمی رسد.
البته برخی جریان های ناسیونالیستی پیشتر رفته و مطرح می کنند که حتی به جای واژه های تقویم قمری هم معادل سازی کنیم. این روش ها چقدر پشتوانه علمی دارد و چقدر با منطق دینی ما سازگار است؟
درست است که عزادرای برای امام حسین در هر شرایطی ممدوح و پسندیده است اما این که عده ای بیایند یک تاریخی را به عنوان تاریخ شمسی مشخص کنند و آن را خلاف آنچه در منابع دینی و تاریخی وارد شده است، مطرح و برجسته کنند، بعد هم بخواهند مبنای دینی برایش بتراشند، این پشتوانه فکری و فقهی استواری ندارد.
نکته دیگری که در این وادی به چشم می خود و این اشکال اعتقادی است به این تصمیم این است که پاره ای از روزهای سال در منطق دینی دارای اهمیت ذاتی هستند.عاشورا پیش از شهادت امام حسین(ع) نیز دارای اهمیت بود یکی از تفسیرها درباره نام عاشورا این است که ده نفر از پیامبران در چنین روزی مورد تکریم الهی قرار گرفتند.
انتقال روزی که شرافت ذاتی دارد، انسان را به یاد تلاش هایی می اندازد که در زمان های دیگری هم در تاریخ صورت می گرفته و تلاش های قابل دفاعی نبوده است. درعصرایلخانان،" سلطان محمد اولجایتو" برآن بود که قبر حضرت علی(ع) را از نجف به ایران منتقل کند و در نزدیک شهر قیدار، گنبد سلطانیه را به این نیت بنا نهاد که آنجا را قبر امیر المومنین(ع) بنامد. پس به یک معنا کسانی ممکن است بگویند لازم نیست که امیرالمونین فقط در نجف مدفون باشد. می توان یک انتقال مکانی صورت بدهند.
با وجودی که این طور نیست. آن مکان که حضرت علی(ع) در آن مدفون است توسط فرزندان ایشان امام حسن و امام حسین(ع) تعیین شده و حتی خود امیرالمومنین(ع) قبل از شهادتشان مکان را تعیین کردند، پس خود آن زمین موضوعیت دارد که در آن جا باید به خاک سپرده شوند. پس این نوع نگاه ها وجاهت دینی ندارد که البته در آن سال ها هم موفق به انجام این کار نشدند. در آن دوران موضوع انتقال مکانی بود و حالا موضوع، انتقال زمانی است. یعنی مطرح می کنند که دهم محرم را به یک روز در تقویم شمسی منتقل کنیم. این کار فاقد وجاهت دینی است.
گذشته از این ایرادات دینی، واژه عاشورا معنی لغوی اش یعنی روز دهم که اسم علم برای روز دهم محرم است. در واژه ها و برخی ایام مهم دینی، رویدادهایی هستند مثل عید قربان که عید الاضحی است و اشاره به حادثه قربانی کردن در آن روز دارد. عید فطر اشاره به محتوای رمضان دارد. عید غدیر اشاره به مکانی دارد که این حادثه مهم در آن اتفاق افتاده است. کلمه عاشورا با آن ها متفاوت است. عاشورا اشاره به روز دارد یعنی روز دهم محرم. ما نمی توانیم به روز بیستم یا بیست و یکم مهر به روز بیستم بگوییم روز عاشورا. این تسمیه و این نامگذاری مضحکی به نظر می رسد که به روز بیستم یک ماه، روز دهم بگوییم. این نامگذاری، ذاتا نامگذاری درستی نیست. این یک نوع تضاد است. اگر قرار است این کار صورت بگیرد، نام هم باید تغییر کند. مثلا اگر بیستم را در نظر بگیریم به جای عاشورا باید بگوییم بیستگان. آنوقت بر اساس فرهنگ و الفاظ و تقویم ایرانی حتما به جای امام هم باید بگویند پیشوا. پس باید بگوییم بیستگان پیشوای سوم. آیا این نامگذاری به جای عاشورایی با آن همه عظمت، ریشه و پشتوانه تاریخی ای، درست است؟ اینکه می گویند بیاییم بیستگان پیشوای سوم را بر سر زبان بیندازیم، این ها کج روی است. یا حداقل باید خوشبینانه بگوییم کج سلیقگی است.
از سوی دیگر این جریان ها مطرح می کنند که عزاداری برای امام حسین(ع) زمان خاصی ندارد و با این مساله، موضوع برگزاری مجالس در مناسبت شمسی را به سمت دیگری سوق می دهند. از این منظر چطور پاسخ می دهید؟
البته عموم کسانی که این را مطرح کرده اند، در نگاه اول حمل بر این می کنند که برخواسته ازعشق به اباعبدالله حسین(ع) این حرف ها را می زنند. اما این نکته بارها گفته شده است. متاسفانه در فضای عمومی جامعه به خصوص در این هشت سال اخیر به رغم همه هشدارهایی که دلسوزان فرهنگ جامعه داشته اند یک نوع فضای عوامگرایی بر کل جامعه حاکم شده است و این هشدارها عموما به دیده اعتنا نگریسته نشده است که می بینیم در این فضای عمومی،خیلی انحراف ها از دل این ها بیرون می آید.
کسانی که این افکار را مطرح می کنند حتی اگر خواستگاه اولیه شان،خاستگاه عشق به امام حسین باشد، باید توجه داشته باشند که این بینش ها و گرایش های حسینی حتما باید به یک پشتوانه شعوری و اعتقادی تکیه داشته باشد . حتی حرف های دینی ما باید از صافی بگذرد. به هر احساسی سطحی در دینداری، نباید اجازه تجلی داد. انحرافاتی که در فرهنگ عاشورا در تاریخ اتفاق افتاده کم نبوده است. خرافه هایی که مطرح و بدعت هایی که بنا نهاده شده است، کم نبوده اند. مگر کم بوده اند علمایی که در دوره های مختلف نسبت به تحریف فرهنگ عاشورا هشدار داده اند؟ در دوران معاصر هم غیر از میرزا حسین نوری، مرحوم شهید مطهری در این باب سخنان روشنگرانه و محکمی دارند.
اما امروز در وضعیتی هستیم که عده ای به خود اجازه می دهند، هر نوع احساسی را در فضای جامعه مطرح کنند و به گونه ای شده که می خواهند آن احساس را در سطح عمومی عملیاتی کرده و به آن عینیت ببخشند و این خطر است. ما احساسات دینی و عشق مان را حتما باید با نیروی حق طلبی و نیروی خرد دینی محک بزنیم. احساسمان را باید با پژوهش و تفقه کسانی مانند مراجع تقلید و علمای دین شناس و علمای طراز اول بسنجیم و بعد آن ها را عملیاتی کنیم.
از این نوع آسیب شناسی که بگذریم، اشاره کردید به جریانی که در هفت، هشت سال اخیر این نوع مسائل را عینیت بخشید. این جریان امروز کاملا مشهود است که با عوام گرایی حتی موضوع عبور از تفقه مراجع و روحانیت را در روش های خود عملی کرد. شما نقش این جریان را چگونه می بینید؟
درباره برگزارکنندگان عاشورای شمسی دقیقا نمی خواهم بگویم کسانی که این را مطرح کردند داعیه ایرانی گری دارند و انگیزه شان تقویت ایرانی گری در برابر فرهنگ اسلامی است اما حداقل این را می توان گفت که در فضای کنونی جریانی در پی مطرح کردن غلط فرهنگ ایرانی در برابر اسلام است.  این موضوعات امروز درچنین فضایی که این اقدامات صورت می گیرد، در نگاه بیرونی طبیعتا در مسیر آنها به حساب می آید. نمی خواهم کسانی که این کار را می کنند متهم کنم، اما این روش ها در یک نگاه بیرونی، به همان ایرانی گرایی غلط در مقابل اسلام می انجامد.
به استناد تجربه پیشین، این جریان اگر درباره ولایت و امام زمان (ع) هم سخن می گفت، قرائنی که مطرح کرد درست نبود و نمی توان این سخنان را سخنان راستین و درستی دانست و نمی توان این اعتقادات را راسخ و راستگو شمرد. چون بیشتر جنبه یک نوع پوشش و یک نوع پرچمی شده است برای جلب آرا. این را به استناد این تجربه ای که خیلی دور از ذهن و دور از دسترس هم نیست، می توان دریافت. مطرح کردن ایرانیگری را به این صورت نسنجیده اصلا نمی توان باور کرد. به راستی اینها دل برای ایران و ایرانی می سوزانند؟! همه می دانیم که ایرانی ها وقتی اسلام را انتخاب کردند،چگونه اسلام را پذیرفتند و انتخاب کردند و هویت خود را صرف اسلام کردند و امروز هویت ایران منهای اسلام اصلا مفهوم قابل تصور درستی ندارد.
بنابراین این جریان های مذهبی و این مداحانی که شوق امام حسین(ع) در دلشان هم هست باید دقت داشته باشند که مبادا عناصر پشت پرده ای، بهره های ناصوابی از این ها ببرند و عشق پاک و احساس پاک این ها به گونه دیگری مورد سواستفاده سیاسی و دینی دیگرانی قرار بگیرد که تخصصشان موج سواری دینی است.
/6262