اتاق های فکر ایالات متحده آمریکا، ساختارها،حمایت کنندگان و جایگاه آن ها در برخورد با ایران(2)

7. اتاق های فکر ایالات متحده آمریکا
موسسه مطالعاتی وابسته به «دانشگاه پنسیلوانیا»، در گزارش سالیانه خود به نام « برنامه جوامع مدنی و اتاق های فکر »، با نام اختصاری «TTCSP» ، به طورِ کاملی به بررسی اتاق های فکر موجود در سراسر می پردازد و آمار دقیق و جامعی از مشخصات این مراکز ارائه می دهد. این مرکز، موسسات سیاسی در جهان را در شاخص بندی به نام «Global Go-to-think tank» همه ساله منتشر می کند.(16)
بر طبق گزارش سال 2011 این موسسه ، تعداد کل اتاق های فکر سراسر جهان برابر 6603 موسسه می باشد که تعداد 1919 عدد آن ( یعنی معادل 29.1% کل تعداد اتاق فکرهای سراسر جهان) در شمال قاره آمریکا وجود دارد که از این تعداد 1823 عدد ، فقط در ایالات متحده آمریکا واقع شده اند.(17)
این آمار تکان دهنده ، ایالات متحده آمریکا را ، در صدرکشورهای دارای بیشترین اتاق فکر نگاه داشته است.با نگاهی به حضور این کشور در منازعات بین المللی چه درحوزه سیاسی و چه در سایر حوزه ها وجود این تعداد موسسه کاملا طبیعی و استاندار به حساب می رود.البته نمی توان از این نکته گذشت که وجود این تعداد موسسه مسلما بار مالی خاص خود را به همراه دارد.
ایالات متحده آمریکا به غیر از آنکه در تعداد این موسسات در رده نخست بی رقیب است در اختصاص بودجه، برای این موسسات نیز بعد از اتحادیه اروپا مقام دوم را دارد. بودجه ایالات متحده آمریکا سالیانه برای تامین مالی تعداد 1823 موسسه، مبلغی معادل 14.66 تریلیون دلار می باشد.
7-1. اتاق های فکر ایالات متحده آمریکا: طبقه بندی
با توجه به دسته بندی ای که درصفحات قبل انجام گرفت و هم چنین وجود شباهت هایی بین تنوع این موسسات در ایالات متحده آمریکا و اروپا، ولی نمی توان در برخورد با اتاق های فکر ایالات متحده فقط به آن دسته بندی بسنده کرد.
در یک تقسیم بندی رایج و متداول که در بین محققین برجسته آمریکایی قابل پذیرش است می توان اتاق های فکر ایالات متحده آمریکا در 4 دسته تعریف کرد:
الف) آکادمی (اهداف عمومی و تخصصی)
ب) پژوهشی-قراردادی
ج) حمایتی
د) سیاست سازمانی
7-1-1: آکادمیک - متنوع
این نوع از اتاق های فکر تمایل به انجام پژوهش و تجریه و تحلیل بر روی طیف وسیعی از مسائل مربوط به سیاست از جمله سیاست خارجی و محیط زیست را دارند.
به طور اختصار می توان مشخصات این گروه را این گونه توصیف کرد :
1: دارای حمایت و نفوذ دانشگاه و دانشگاهیان هستند.
2: اغلب با نام «دانشگاه بدون دانشجو» شناخته می شوند.
3: توسط کارکنان دانشگاه کنترل می شوند.
4: به دنبال تاسیس رشته های دانشگاهی هستند.
5: عینی و مستقل اند.
6: خروجی پژوهش هایشان به صورت ، پرژوه های دانشگاهی عرضه می گردد.
به عنوان نمونه می توان به موسساتی مانند: « موسسه بروکینگز » ، «AEI» و «CSIS» اشاره کرد.
7-1-2: موسسات تحقیقاتی-قراردادی/قراردادی مشاوره ای
اتاق های فکری که در این دسته جای می گیرند بیشتر تحقیقات خودشان را برای آژانس های حکومتی انجام می دهند. مشخصات آن ها عبارتند از :
1) جهت گیری و روابط آن ها عمدتا به سوی سازمان های دولتی است
2) بر قرارداد های دولتی تکیه دارند
3) دادن آزادی محدود به پژوهشگران
4) نمی توانند یافته های خود را به صورت گسترده منتشر کنند
به عنوان مثال می توانیم از موسساتی همانند : موسسه «رند» و «آربند» نام ببریم
«موسسه رند» که بعنوان یک اتاق فکر «دفاعی» شروع بکار کرد و هم اکنون با پذیرش طیف وسیعی از سفارش ها کار خود را گسترش داده است.
«موسسه رند» که برنامه های اجتماعی را در قالب پرژه ی «اجتماع بزرگ»، مدیریت می کند.
7-1-3: موسسات علمی-تخصصی
این موسسات روی یک موضوع خاص و واحد مانند اقتصاد یا اصلاحات رفاهی متمرکز می شوند.
تفاوت درجه تخصصی و یک دستورکار واحد تخصصی از ویژگی های بارز این گروه است.
از جمله موسساتی که می توان آن را در این دسته بندی جای داد « اداره ملی تحقیقات اقتصادی (NBER) » می باشد.
7-1-4: موسسات دفاعی
تحقیقات این موسسات همانند لبه تیز تیقی عمل می کنند.
از بارزترین مشخصاتشان:
1. ماموریت: ایدئولوژیک، اخلاقی و پارتیزانی
2. رد کردن گرایشات آکادمیک و تکنوکراتی برای آنالیزهای سیاسی
می توان به موسسه « کاتــو »، در این دسته اشاره کرد.
7-1-5: موسسات سیاست-سازمانی
عمده فعالیت این دسته دسته بندی و بازیابی ایده ها است.
از مهم ترین اتاق های فکر این دسته می توان از « بنیاد میراث » ، و « موسسه اقتصاد سیاسی » ، نام برد.(18)
همانطور که در تقسیم بندی پنجگانه فوق ملاحضه کردید، تقسیم بندی بر اساس نوع فعالیت موسسات انجام گرفته است، این درحالی است که میتوان بر اساس نوع نگرش و گرایش فلسفی ، نیز تقسیم بندی دیگری را به شکل زیر ارائه داد:
« محافظه کاری»: این دسته به طور همزمان دوجناحِ «سیاست بازار آزاد اقتصادی» و «سیاست سنتی اجتماعی» را با هم حفظ می کند.
«آزادی خواه»: مانند گرایش محافظه کاری است با این تفاوت که تاکیدشان بر بازار آزاد اقتصادی است و نقش دولت را کم رنگ می دانند.
«میانه رو»: نقش منفعلانه و بی طرفی را در سیاست دنبال می کنند.
«مترقی» : حمایت از سیاست های اقتصاد دولتی و بطور همزمان حمایت از دخالت کمتر دولت در مسائل اجتماعی در دستورکار این دسته قرار دارد.
بعضی از اتاق های فکر که تمرکزشان روی مسائل خاصی مانند دفاعی و امنیتی است در دسته بندی محافظه کاری و مترقی جای می گیرند که اساس شان بر ابزارهای محافظه کاری و لیبرالی استوار می باشد ، بنابراین می توان این چنین گفت که اتاق های فکری ای که پیرو مکاتب رئالیستی و نومحافظه کاری هستند و از سیاست دفاعی و خارجی حمایت می کنند، در دسته محافظه کاری قرار می گیرند.این در حالی است که اتاق های فکری که دیدگاه های بین المللی لیبرالی دارند در دسته مترقی جای دارند.(19)
7-2: اتاق های فکر ایالات متحده آمریکا : ساختار و عملکرد
متاسفانه در دنیای سیاست اغلب شاهد کنجروی ها و انحرافاتِ گروهک ها ، حزب ها و حتی سازمان های رسمی و غیر رسمی هستیم، این مسئله را می توان در روال مدیریتی و اجرایی اتاق های فکر ایالات متحده آمریکا هم مشاهده کرد. ایالات متحده آمریکا به اقتضای نوع تعریفِ منافع ملی خود، که اغلب آن را به سراسر جهان تعمیم داده است در برنامه سازی سیاسی اش بر منافع خارج از کشور (خاورهای دور، میانه و نزدیک) تاکید کرده است، این منافع گاه بر اساس «منافع ملی» و گاه براساس «منافع نخبگان» ، تعریف می گردد.
اتاق های فکر این کشور ، در ابتدای امر، تحلیل های سیاسی ای در راستای منافع ملی را در دست داشت و کمتر بدنبال برنامه ریزی برای تامین منافع گروه های خاص بود ولی در گذر زمان و بالاخص پس از جنگ سرد و شروع دوره ی تک-قطب ، تحولاتی اساسی صورت گرفت. دلیل این تغییرات می تواند درگیری این کشور با دول های دیگر بر سر قدرت اول جهانی باشد.وجود قدرتی مانند جماهیر شوروی سابق و رقابت با ایالات متحده آمریکا ، به این موسسات اجازه پژوهش های غیر را نمی داد.
ویلیام.ج.دامهوف در کتاب بحث برانگیز خود با عنوان «چه کسی بر آمریکا حکومت می کند؟» با تمرکز بر روی قدرت و ثروتِ «طبقات فوقانی ایالات متحده» به بررسی ساختار قدرت پرداخته است.او در کتابش استدلال می کند که قدرت نخبگان آمریکایی ، اتاق های فکر ، کموسیون ها ، تشکیلات و دپارتمان های آموزشی این کشور را از « قدرت » برخوردارد می کند.(20) او همچنین معتقد است که نخبگان این موسسات را به روشنی و واضحی کنترل می کنند و نه در خفا.(21)
تجزیه و تحلیل دامهوف بر روی شرکت های بزرگ و طبقه حاکم استوار است.این دیدگاه معتقد است خانواده های بسیار غنی ای در قدت حضوردارند که تمایل به زندگی مجلل در شمال ، حضور در مدارس منحصربفرد و دانشگاه های «پیچک لیگ» را دارند. او معتقد است که از این گروه های قدرتمند ، بیشترین کمک های مالی به اتاق های فکر بزرگ ایالات متحده آمریکا می شود. بعنوان مثال «مرکز نیکسون» ، بطور انحصاری توسط منافع کسب و کار قدرتمند ، توسط نحبگان حاکم ، به عنوان مدیر عامل تحت تاثیر قرار می گیرد.
تئوری نخبگان براین عقیده است که نخبگان در ایالات متحده آمریکا ، دارای قدرت هستند و نخبگان اقتصادی در واقع به عنوان نخبگان سیاسی عمل می کنند.(22)
فرآیند تدوین سیاست شامل موارد متعددی است که این موسسات در پیشبرد وپیشرفت خطی آن موثراند که شروعشان با منافع و ایده های نخبگان تعریف شده و با سالن کنگره و کاخ سفید پایان می پذیرد.(23)
دامهوف در رابطه نقش اتاق های فکر و روابطشان با دیگر سازمان ها می نویسد: « فرآیند با بحث های غیر رسمی و با سیاست های جدید ، به منظور یافتن راه حلی برای مشکلات در شرکت های بزرگ و یا باشگاه های اجتماعی شروع شده و از طریق بنیاد های بزرگ به آن بودجه اختصاص داده می شود ، این بودجه توسط هدایتگری و کارگردانی اتاق های فکر، کارشناسی و پیش نویس سیاست های پیشنهادی با هدف پیشبرد منافع نخبگان آماده می گردد. این پیشنهاد توسط مقامات دولتی و گروه های دیگر در منازعات کنگره مطرح می گردد.در این بین اتاق های فکر ، «مرکز حماسی تفکر» ، برای برنامه ریزی سیاسی نامیده می شود.
به گفته او آن چیزی که برای این موسسات جاذبه انجام این کار(پژوهش ها) را ایجاد می کند:کارشناسی و بررسی رشته ها و موارد مختلف علمی است و همچنین مطالعه بر گزینه های سیاسی که با آموزش و جلسات مختلف ، بخشی از زندگی روزمره اکثر اعضای جامعه دانشگاهی را پر می کند. »(24)
بنابراین پژوهشگران و دانشگاهیان و همراهان، در این اتاق ها ، بدون آزادی عمل به دنبال طرح های سیاسی و پیشنهادی خود هستند. مسلما اینگونه محدودسازی ها بدون اجازه و فرمان مافوق نخواهد ماند ، «بروس مکداری» ، رئیس سابق «موسسه بروکینگز» اعتراف می کند که اعضای هیئت مدیره به صورت یک دست و هم صدا، پروژه هایی که از طرف محققان مطرح می گردید را رد می کردند. علاوه بر این اعضای هیئت مدیره این مراکز، عمدتا از طبقه نخبگان شرکتی و یا حکومتی بودند.(25)
همان گونه که قبلا اشاره شد یکی از مسائل مهمی که ایالات متحده آمریکا همواره با آن دست و پنچه نرم می کند ، مسائل بین المللی است که به سیاست خارجی این کشور مرتبط می باشد. این مسائله باعث شده است که توجه مراکز فکری بیشتر به سمت آن کشده شود. اتاق های فکر که «سازمان تحقیقاتی سیاست عمومی» نامیده می شوند، نقش کلیدی در توصیه ها و پیشنهاداتِ سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا را ایفا می کنند(26) به علاوه اینکه این موسسات دارای تعصبات سیاسی مخصوص به خود هستند.بعنوان مثال موسسه هایی مانند «بنیاد میراث» محافظه کار تر از موسسه «بروکینگز» عمل می کند.این جهت گیری موسسات به نوع نگرش رهبران و همچنین پایگاه های حمایتی مالی شان بستگی دارد. به یک معنا این سازمان ها به عنوان کارگزارِ ایده پرداز عمل میکنند و با برقراری ارتباط باعث جهت گیری سیاسی تصمیم گیرندگان می شوند.
«ریچارد هاس» مدیر سیاسی و برنامه ریزی در وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا این نقش را این گونه توصیف می کند : « امروزه اتاق های فکر ارائه دهنده 5 اصل هستند:
1. تفکر جدید را برای تصمیم گیرندگان ایجاد می کنند
2. مباحث را در کنگره و برای کارشناسان دولتی ارائه می دهند
3. برای اعمال پژوهش ها ،آن را در اختیار سیاستگزاران در محل برگزاری قرار می دهند
4. در آموزش و به اشتراک گذاشتن مباحث بین شهروندان شرکت می کنند
5. بعنوان عاملی ثالت و وساطت کننده برای احزاب در هنگام نزاع و درگیری وارد می شوند » (26)
بنابراین در عرصه سیاست ، امروزه اتاق های فکر در هر جنبه ای از درگیری های سیاسی ، از آموزش شهروندان ایالات متحده آمریکا تا حل اختلافات سیاسی و دادن مشاوره به دولت و همچنین در شکل گیری سیاست خارجه این کشور نقش اساسی را ایفا می کنند.(27). نکته بسیار مهمی که در ارتباط با گرایشات سیاسی اتاق های فکر ایالات متحده آمریکا وجود دارد و نباید از آن به آسانی گذشت؛ علاقه ی محافظه کارانه است که در بیشتر این موسسات وجود دارد. از نظر بعضی از محققین سرشناس آمریکای مانند «آندره ریچ» ، اتاق های فکر ، گرایش های محافظه کارانه ای (راست) دارند و در حوزه هایی همانند: «بازار آزاد» ، «محدود کردن دولت» ، «آزادی فردی» ، «دفاع قوی» و ... مشغول هستند.(28)
در یک شمای کلی متوان حرکت های محافظه کارانه ایالات متحده آمریکا را در چهار موج اساسی بررسی کرد:
موج اول: اتاق های فکر در قالب اتاق های فکر آکادمیک و تحقیقاتی سیاسی با گرایشات محافظه کاری ظهور پیدا کرد(قرن بیستم).
نمونه ای از این موسسات : «موسسه هوور» ، «بروکینگز»، «موسسه اینتر پرایز» و «موسسه مطالعات بین المللی و مرکز استراتژیک» ا، است که در سال 1963م و در زمان کندی توسط ام. شایر تاسیس شد و در سال 2001م، جان جی.هامر به ریاست هیئت مدیره ی آن برگزیده شد. همین موسسه است که پروژه ی "قدرت هوشمندتر امریکایی"، را با مدیریت جوزف نای، و آرمیتاژ در سال 2006م کلید زد و نتایج آن را درسال 2007م بر روی میز بوش دوم گذاشت.
موج دوم: پیش از جنگ جهانی دوم و اواخر 1970 که در قالب «موسسات مطالعاتی قراردادی» 4 ظهور پیدا کرد.
نمونه ای از این موسسات : «رند» و «آربند»
موج سوم: که بعد از دهه 1970 ظهور پیدا کرد ، اتاق های فکر دفاعی نامیده می شد ، که به محدود کردن فعالیت ها و تحقیقات علمی معتقد بود . ولی دنبال راه حل هایی برای مسائل عمومی می گشتند از قبیل تجارت ، اتحادیه و امور فدرالی.
موج چهارم: مراکز این دسته بصورت ناهمگونی روی مناطق متمرکز بوده و همچنین دارای وابستگی هایی به سیاست های احزاب داشتند که «میراث موسسات» نامیده می شد.(29)
سوالی که در اینجا می تواند مطرح شود این است که چرا اتاق های فکر، در ایالات متحده آمریکا به این حد گسترده و برنامه های خرد و کلان برای تحلیل و آنالیز به آنها سپرده می شود؟ ساختار سیاسی موجود در این کشور به علت ناتوانی در تولید و بازتولید مبانی نظری ، بخشی از مهمترین کار را بر دوش مراکزمتصل به سیستم گذاشته است ، به عبارتی یکی از دلایل نفوذ اتاق های فکر در ایالات متحده آمریکا، ضعف احزاب می باشد ، تقسیم قدرت بین نیروی های اجرایی (مجریه) و قانون گذاری (مقننه) و عدم وجود احزاب منظم در کنگره و نیاز به داشتن ایدئولوژی مناسب، حضور این مراکز را سبب می شود، تا خلاءموجود پر شود.(30) به علاوه اینکه این مراکز به علت نفوذپذیری نخبگان اداری و سازمانی ، نقش تامین کنندگی پِرسِنل دولتی را نیز بر عهده دارد.(31)
ادامه دارد.
//////////////////////

ابن مقاله در اولین شماره ی ماهنامه فرهنگ اسلامی در خرداد 1392 به چاپ رسیده است.