به گزارش خبرآنلاین، امروز سالروز درگذشت استاد سید محمد محیط طباطبائى، مورخ، محقق، ادیب و نویسنده معاصر است که علاوه بر پژوهش و نوشتن، سال ها مدرس تاریخ و جغرافیا در مدارس تهران به خصوص دارالفنون بود. به همین بهانه خاطراتی از این نویسنده فقید را که توسط آیت الله سید هادی خسروشاهی نقل شده است بازگو می کنیم.
پسر عمویی که باعث آشنایی دو پسر عموی دیگر شد
نوشته هاى محققانه استاد محیط طباطبائى، یکى از منابع عمده مورد نیاز تحقیق اصلى من درباره سید جمال الدین اسد آبادی بود که در مورد او تحقیق و مطالعه می کردم.
همین منجر به آشنایى حضورى با استاد محیط طباطبائى شد. دوستى ما با استاد، علیرغم اختلاف سن، استمرار یافت و تواضع و فروتنى یا به اصطلاح اخلاق طلبگى ایشان مرا بیشتر جذب کرد و هر وقت فرصتى دست مى داد، به دیدار استاد مى رفتم، به ویژه که هر چندى یک بار، مقاله دیگرى از ایشان درباره سید، به دستم مى رسید که بهانه اى مى شد براى تجدید دیدار. خلاصه که سید جمال الدین مسبب دیدار من با سید محیط طباطبایی شد که به واسطه سادات بودن پسر عموهای یکدیگر هم می شدیم.
دفاع از کسی که فرزند و وارثی نداشت
روزى، در یکى از همین دیدارها، استاد محیط از من پرسید: راز اینکه شما با پشت کار زیاد از سید جمال الدین دفاع مى کنید، چیست؟
گفتم: استاد من بر این باور هستم که سید جمال الدین اسد آبادى که آغاز گر نهضت هاى اصلاحى - انقلابى قرن اخیر به شمار مى رود، شخصیت مظلوم تاریخ معاصر ما است و همه او را مورد ناجوانمردانه ترین تهمت ها و حملات خود قرار داده اند. این در واقع بخشى از انتقامى است که دشمن از سید مى گیرد و او هم که « اولاد و وراثى » ندارد که به دفاع و نشر حقایق بپردازند، من فکر کردم که با توجه به امکانات محدود موجود، باید از سید و در واقع از اهداف او دفاع کرد.
چون متهم ساختن یک طلبه تحصیل کرده نجف، و عالم روحانى معروف در جهان اسلام، به جاسوسى و خودخواهى و مزدورى و غیره، در واقع براى مشوش ساختن اذهان نسل جوان معاصل مسلمان، درباره هر نوع حرکت نوگرایانه اسلامى و رهبرى آنها است... از سوى دیگر، ما که در شرایط کنونى نمى توانیم با رژیم (پهلوی) به طور مستقیم درگیر شویم، ولى به بهانه تحقیق تاریخى، مربوط به دوران قاجار، مى شود حقایق را بیان کرد و من بدین ترتیب احساس آرامش مى کنم و مى بینم که ضربه را هر چند کوچک، زده ام، بدون آنکه حساسیت خاص مقامات را تحریک کرده باشم.
در اینجا استاد محیط لبخندى از رضایت زد و گفت: این در واقع از رگ سیادت است و من خوشحالم که شما چنین مى اندیشید. من همیشه نگران این بودم که دفاع از سید پس از من استمرار نیابد و با خود مى گفتم آن را چه کسى انجام خواهد داد؟ و اکنون خوشحالم که بحمداللّه راه ادامه دارد و متاع کفر و دین، بى مشترى نیست!
شاید موشک چهارم به خانه ما بخورد، پس فعلا این طرف ها نیایید
جمع آورى مقالات استاد ادامه داشت. من حتى در بحران موشک باران تهران هم به سراغ استاد مى رفتم تا مقالات را تکمیل کنم. روزى صبح زود به منزل استاد رسیدم که عصر روز قبل، سومین موشک آن منطقه، اطراف منزل ایشان را ویران کرده بود. استاد گفت: پسر عم بزرگوار! من عمر خود را کرده ام و در این موشک باران هم خدا را مانند همیشه سپاسگذارم، اما باید بگویم که سه طرف منزل ما تاکنون چندین موشک خورده و اطراف منزل ما گویا اغلب جاها تخریب شده و یا تخلیه کرده اند، موشک چهارمى هم شاید برسد و به عمر ما پایان بدهد، شما این ایام این طرف ها نیایید!
گفتم: استاد انشااللّه که شما زنده بمانید و پاپان موشک باران را هم ببینید. من شخصا هیچ نگرانى ندارم. اگر اجل فرا رسد، نیازى به موشک نیست و اگر نرسد ترس از آن بیجا است. من از آغاز موشک باران یا در قم بوده ام و یا در تهران، اتفاقا دیروز از وزارت امور خارجه به سوى منزل مى رفتم که در چند صد مترى من موشکى به محلى در کنار بیمارستان دکتر شریعتى خورد که من نخست فکر کردم به ماشین من خورد، اما وقتى دقت کردم دیدم که نه، متاسفانه چند خانه با خاک یکسان شد و شیشه هاى بیمارستان و منازل دیگر شکسته بود، اما ماشین من هیچ طور نشد... پس اگر خدا نگهدارباشد دیگر چه جاى نگرانى؟
از مرگ حذر کردن دو روز روا نیست روزى که قضا آید و روزى که قضا نیست! استاد با لبخندى که حاکى از رضایت بود، گفت: بالاخره با « سادات » نمى شود طرف شد.
اعطای لقبی که گاهی افتخاری به نااهلان هم می دهند
استاد خواست که غلط گیرى یا تصحیح سوم کتاب «سیدجمال الدین و بیدارى مشرق زمین» را خود انجام دهد. با آن حال ضعف و پیرى، متجاوز از سیصد صفحه کتاب در دید و اصلاح کرد. در موقع مرجوع کردن آن، یادداشتى در مورد چگونگى قواعد املائى از دیدگان ایشان، براى مراعات در اصل کتاب، ضمیمه بود که در بالاى آن یادداشت مرا «دکتر» نامیده بود.
در ملاقات بعدى، گفتم: استاد! من دکتر نیستم، فقط طلبه اى از قم. خندید و گفت: دکتر امروز «لقب» شده براى کسانى که سواد و معلوماتى دارند و متأسفانه کسانى که این لقب را ندارند، از تدریس و اشتغال در محافل علمى و دانشگاهى، عملا محروم هستند. براى نمونه خود را مثال مى زنم که دانشگاه تهران از روز تاسیس تا به امروز «نامحرمى» جز من نداشته است* علت آن هم گویا این است که دکترى ندارم! ولى شاگردان من که این ورقه را اخذ کرده اند، الان استاد شده اند. به هرحال گروهى از آنهایی که در دانشگاه، امروز به شاگردان خود، درجه دکترى مى دهند، خود شاگردان من هستند، و من هم فکر کردم که حق داشته باشم در نامه اى، این لقب را که گاهى افتخارى به نااهلان مى دهند، یک بار هم به اهل آن بدهم! گفتم: استاد از حسن ظن شما سپاسگذارم ولى اجازه بدهید که تا دور از القاب و عناوین دانشگاهى و حوزوى، آزاد بمانم.
کسى جرات ندارد که به سیادت ما چپ نگاه کند
روزى بدون لباس رسمى به دیدار استاد رفتم. پس از احوال پرسى، تا چائى بیاورند، استاد حرفى نزد. مدتى به سکوت گذشت و استاد به شدت متأثر بود. جرعه اى آب خورد و آهسته پرسید: چرا لباس ندارید؟ فهمیدم که استاد از چه چیزى متأثر شده است. خندیدم و گفتم استاد من به هنگام رانندگى لباس رسمى را کنار مى گذارم. دیروز هم دادم لباس هایم را شستند و امرز که آمدم، دیدم لباس ها در صندوق عقب ماشین نیست.
نفس عمیقى کشید و 3 بار گفت: خدا را شکر. و سپس افزود: من یک عمر از سیادت و کلمه «سید» در جلو نام سید جمال الدین و نام خودم، دفاع کرده ام و اکنون برایم ناگوار بود که علامت «سیادت» را بر سر شما نبینم! توضیح بیشتر دادم که استاد: پیش از انقلاب اسلامى مى گفتند «لباس جندى»** پوشیدن «خلاف مروت» است، اما در جنگ دیدیم که علماء ما همچون آیات شهید مدنى، دستغیب، صدوقى، اشرفى اصفهانى، و بزرگان دیگر چون آقاى خامنه اى، رفسنجانى و بقیه، با لباس جندى و غیر رسمى، در جبهه ها و پشت جبهه ها حضور یافته اند، بنابراین، مسأله حل شده است و سیادت ما را هم کسى جرات ندارد که چپ به آن نگاه کند. خاطر جمع باشید.
عکس بگیر تا این پسرعمو بعد فوت ما را به فاتحه ای یاد کند
آخرین بار که به دیدار استاد رفتم، دی ماه 1370 بود. چند نسخه از چاپ جدید مجموعه مقالات او درباره سید جمال الدین را که با 16 مقاله اضافه نسبت به چاپ اول تحت عنوان: «سید جمال الدین اسدآبادى و مشرق زمین» منتشر شده بود، با خود همراه داشتم. استاد از دیدن کتاب خیلى خوشحال شد و گفت: خدا را شکر، مى ترسیدم که اجل فرا رسد و این کتاب را نبینم!
دوستی همراه من بود و عکسى به یادگار گرفت. استاد همراه لبخندى گفت: شاید این آخرین دیدار و آخرین عکس باشد. یکى دیگر بگیر تا بلکه این پسر عم گرامى ما را پس از فوت به فاتحه اى یاد کند!. دخترشان چائى آورد. استاد عبائى بر دوش گرفته بود. هوا سرد بود و برف کم کم مى بارید. گفتم استاد: انشااللّه که زنده باشید و ما همچنان به دیدار شما بیاییم.
چند ماهى مریض و بسترى شدم و نتوانستم به دیدار استاد بروم. تا آنکه در روزنامه ها خواندم استاد محیط طباطبائى در بیمارستان به رحمت حق پیوست.***
پی نوشت ها:
* با وجود دانش و تسلط استاد طباطبایی به بهانه نداشتن مدرک سال ها او را برای تدریس به دانشگاه راه ندادند، و بعدها که از او دعوت شد جواب داده بود: «تا می‌توانستم مفید باشم درهای دانشگاه به رویم بسته بود. اما حالا دیگر دیر است.»
** لباس سربازی
*** استاد محیط طباطبایی پس از عمری تلاش علمی و فرهنگی پربار در 27 مرداد 1371 در آستانه نود سالگی در تهران درگذشت و پیکر وی طبق وصیت در برج طغرل در مجاورت ابن بابویه در شهر ری دفن شد.
/6262
نظر شما