روسها و آمریکایی‌ها بر سر حمایت از اسد توافق کردند/ اعراب نگران بازی برد- برد ایران هستند

زهرا خدایی 

ابراز رضایت مأموران سازمان منع استفاده از سلاح های شیمیایی از روند خلع سلاح سوریه، استقبال آمریکا از همکاری دمشق، تشدید تنش و درگیری میان نیروهای القاعده با مخالفان مسلح ارتش آزاد سوریه از آخرین تحولات میدانی سوریه است.
خبرگزاری خبرآنلاین در گفتگو با محمد ایرانی، کارشناس جهان عرب، آخرین تحولات سوریه را در آستانۀ مذاکرات ایران و گروه 1+5 مورد بررسی قرار داده است که در ادامه می خوانید:
استقبال و ابراز رضایت مقامات آمریکایی از روند همکاری دولت بشار اسد با بازرسان سازمان ملل به چه معناست؟
حمایت مقامات آمریکایی از دولت سوریه در روند خلع سلاح شیمیایی را باید در چهارچوب توافق بین آمریکا و روسیه و در چند دور مذاکرات میان لاوروف و کری ارزیابی کرد.
در رویکرد آمریکا و اظهارات اخیر جان کری نکتۀ مهمی دیده می شود؛ دولتی که تاکنون اصرار بر کناره گیری خاندان بشار اسد داشته و بارها موضوع عدم حضور مشروع دولت فعلی سوریه در رأس امور این کشور را اعلام می کرده و خواستار برکناری این دولت بوده است، از همکاری دولت سوریه استقبال می کند. این تناقض به طور طبیعی در ذهن شکل می گیرد که چگونه ممکن است این بار اقدامات دولت سوریه مورد تمجید آمریکایی ها قرار گیرد.
به نظرم این موضع فراتر از یک نوع اظهار خوش بینی است. به نظر می رسد آمریکایی ها احتمالا با روسها حداقل نسبت به اینکه باید دولتی مستقر در سوریه وجود داشته باشد که بتواند بندهای مربوط به توافقنامۀ ژنو و همچنین مواد و یا بندهای قطعنامۀ 2118 شورای امنیت را اجرا کند، توافق کرده اند که این دولت نباید مورد تعرض قرار گیرد و حتی باید به نوعی تشویق شود و مورد حمایت قرار گیرد و اتفاقاً حضور چنین دولتی است که می تواند اجرای قطعنامۀ 2118 شورای امنیت پیرامون خلع سلاح شیمیایی را تضمین کند.
لذا خیلی از ناظران بر این اعتقادند که در درون این توافق بین روسیه و آمریکا عملاً حمایت از دولت سوریه وجود داشته که این یعنی تثبیت وضعیت فعلی دولت و نظام بشار اسد. تحت این عنوان که برای اجرای چنین قطعنامه ای باید همین دولت وجود داشته باشد و در صورت نبودن دولت به طور طبیعی اجرای بندهای این توافق عملی نخواهد بود و منتفی است. لذا با این حمایت به نوعی آمریکایی ها می خواهند این پیام را بدهند که احتمالاً تا پایان اجرای خلع سلاح، توافق ضمنی بین آمریکایی ها و روسها برای حضور دولت موجود شکل گرفته است.
برخی تحلیل گران بر این اعتقادند که اعراب نگران توافق و معامله تهران-واشنگتن بر سر بحران سوریه هستند. از آنجایی که بسیاری از بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای برای بحران سوریه هزینۀ سنگینی پرداخته اند، نگرانی از اینکه چه کسانی بحران را یکسره خواهند کرد، تا چه اندازه محلی از اعراب می تواند داشته باشد؟
این سوال ابعاد متفاوت مختلی دارد: مسئله ای که بدان اشاره کردید تا اندازه ای به رقابت های منطقه ای میان بازیگران بازمی گردد که به طور سنتی بین طرف های موجود در منطقه و از جمله میان ایران-عربستان سعودی و ایران- ترکیه وجود داشته است. اما زمانی که موضوع سوریه پیش می آید و طرف های منطقه ای در مقابل یکدیگر صف آرایی می کنند اهداف آنها اینست که یک طرف بر طرف دیگری فائق بیاید و اگر موضوع گفتگو نباشد و تفاهمی وجود نداشته باشد، حتماً جایگزین آن فائق آمدن یک طرف بر طرف دیگری خواهد بود.
در چنین وضعیتی هر یک از طرفین تلاش می کنند که موقعیت و وضعیت طرف مقابل را به ضعف بکشاند و تضعیف کند.
احتمالاً احساس برخی از این کشورها که نگران نزدیک شدن ایران و آمریکا در موضوع سوریه هستند، اینست که مواضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به گذشته و تقابل با طرف های مخالف بشار اسد تقویت خواهد شد و از طرفی امکان اینکه ایران بتواند در مسائل منطقه به تفاهمی با آمریکایی ها برسد که در آن خواسته های دو طرف در حد قاعدۀ برد- برد برآورده شود؛ به گونه ای که هر دو طرف(ایرانی و آمریکایی) احساس کنند که برد کرده اند، حتماً به ضرر طرف مقابل خواهد بود.
در هر حال آنها معتقدند که ایران در منطقه تأثیرگذار است و حتماً مایل هستند که این تنش ها به گونه ای ادامه داشته باشد که شرایط ایران را ضعیف تر شود.
در هر حال تعامل ایران با صحنۀ بین الملل و حتی فراتر از موضوع سوریه، حل مسائل ما با ایالات متحده آمریکا( در پرونده های پیچیده از جمله هسته ای، تحریم‌ها و ...) هم زیاد مورد میل و رغبت باطنی برخی از طرف های منطقه نیست. آنها ترجیح می دهند که ما همواره درگیر تنش های کهنه ای باشیم که در آن هم شرایط ما به ضعف کشیده شود و هم موجب یافتن جایگاه و موقعیت جدیدی برای کشورهای منطقه باشد که این از جیب جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. حتماً آنها مایل نیستند در فضایی که مربوط به نقش آفرینی ایران می شود، کنترل امور از دست آنها خارج شود و مایل اند که همچنان نقش آفرینی آنها در منطقه و در رقابت های سنتی بین ما و آنها و به خصوص بحران سوریه برتری به سمت خودشان و مخالفان بشار اسد شود.
با این اوصاف چشم انداز و آینده سوریه را با توجه به نزدیک شدن مذاکرات میان ایران و غرب چگونه پیش بینی می کنید؟
تحولات اخیر که منجر به توافق میان قدرتهای بین المللی از جمله روسیه و آمریکا شد و در پی آن احتمال حملۀ نظامی را تا حدود زیادی منتفی کرد( و یا به تعویق انداخت) نشان می دهد که همچنان راهکار نظامی راه حل بحران سوریه نخواهد بود و اصولاً بحران سوریه با راه حل نظامی پایان نخواهد یافت. این واقعیتی است که هرچند برخی طرف های مقابل دولت سوریه هم به این مسئله اذعان نداشته باشند و عملاً در پی تقویت نظامی گروههای مخالف باشد اما به نظر می رسد رویکرد جدید آمریکایی ها نشان داد که آنها نیز بر این اعتقادند که راه حل سوریه، نظامی نیست. به طور طبیعی با چنین روندی، گفتگو و مذاکره جایگزین خواهد شد و پیش بینی می شود در مذاکرات موسوم به ژنو 2 مسئله پیگیری شود.
در موضوع اجلاس ژنو 2 راهکارهای موجود حتماً سیاسی خواهد بود. راهکارهای سیاسی که بعد از ضعیف شدن شرایط نظامی و جنگی از یک سو، اختلاف بسیار سنگین در درون گروههای معارض و تشدید آن و همچنین حضور تندروهای افراطی سلفی در صحنۀ میدانی سوریه - که برای نگران کننده است - دست به دست هم داده و به نظر می رسد که مواضع دولت سوریه در ژنو 2 به مراتب محکم تر از مواضع دولت در ژنو 1 باشد.
تکلیف دولت چه می شود؟
محتوای اساسی که در حال حاضر در مورد سوریه در حال پیگیری است و برخاسته از ژنو 1 نیز هست، تشکیل یک دولت انتقالی است که در آن همۀ گروهها به اضافۀ دولت موجود در آن نقش داشته باشند. من تصورم اینست که روند موجود موجب خواهد شد که دولت انتقالی با تقویت نیروهای دولتی در آن نسبت به آنچه که در سال گذشته در ژنو 1 گذشت، شرایط بهتری را برای دولت سوریه در موقعیت فعلی فراهم کرده است و همانگونه که بدان اشاره کردم اگر فعلاً کناره گیری بشار اسد از مذاکرات پنهانی روسیه و آمریکا حذف شده باشد، خود به خود موضع مخالفان را به ضعف خواهد کشید و به نظرم چشم انداز آینده بیش از آنکه به سود مخالفین باشد حداقل در سال 2014 و تا زمان برگزاری انتخابات به نفع دولت سوریه خواهد باشد.