اطلاعاتی که در مورد آینده بازارهای جهانی باید بدانید

آرش پور ابراهیمی: این ایده که انسان امروزی در جهانی زندگی می‏کند که بیش از همیشه در هم تنیده شده اگرچه کلیشه ای به نظر می‏رسد اما همچنان حقیقت دارد و پراهمیت است؛ برای مثال اقداماتی که فدرال رزرو آمریکا برای خرید اوراق به کار می‏گیرد، بر قدرت خرید روستانشینان در جنوب تایلند تاثیر می‏گذارد و همچنین تقاضای مصرف کنندگان در اروپا و آمریکای شمالی بر معیشت کارگران کارخانه های چینی تاثیر می‏گذارد و به همین ترتیب کارگران بخش نفتی در برزیل و روسیه نیز تحت تاثیر قرار می‏گیرند. در همین حال سرمایه گذاران خبره بخشی از سرمایه خود را راهی بازارهای خارجی می‏کنند تا از سود بیشتر بهره ببرند و سرمایه بسیاری از افراد عادی نیز به طور غیرمستقیم راهی بازارهای مختلف در سرتاسر جهان می‏شود. به همین خاطر برآورد آنچه در آینده اقتصاد جهان رخ می‏دهد دیگر اقدامی اختصاصی برای گروهی خاص محسوب نمی‏شود و منافع بسیاری از افراد را در بر می‏گیرد.

یک دهه پیش، از"خیزش دیگران" به عنوان اصلی ترین روند موجود در اقتصاد جهان یاد می‏ شد. رشد خیره کننده بازارهای نوظهور در سرتاسر جهان باعث کاهش قابل توجه فقر و گسترش طبقه متوسط در جهان شد. به همین خاطر بسیاری از کارشناسان از همگرایی بزرگ در اقتصاد جهان نام می‏بردند که باعث نزدیک تر شدن اقتصادهای در حال توسعه به اقتصادهای توسعه یافته و در نهایت قرار گرفتن آن ها در یک سطح می‏شد. اما بحران مالی جهان ناگهان همه چیز را تغییر داد و دورنمای موجود در آن زمان را محو کرد. در واقع بحران مالی جهانی، آب سردی بود بر پیکر آتشین اقتصادهای نوظهور. کشورهای بریکس (BRICS)  که برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی را در بر می‏گیرد اکنون با مشکلات متنوعی دست به گریبانند. سه دهه رشد سریع چین اکنون به پایان خود نزدیک می‏شود و اصلی ترین پرسش در مورد آن این است که پایان دوران رشد برای چین با سقوطی دردناک همراه خواهد بود یا این کشور به آرامی‏ با شرایط جدید کنار خواهد آمد. در همین حال، اوضاع در اقتصادهای توسعه یافته نیز چندان جذاب نیست؛ پس از گذشت نیم دهه از بحران، اروپا همچنان چندان قابل اعتماد نیست و از اقتصاد آمریکا هم اگرچه خبرهای خوشی به گوش می‏رسد اما تهدیدهای بی شماری نیز همچنان در اقتصاد این کشور به چشم می‏خورند. به همین خاطر در حالیکه بسیاری از سرمایه گذاران آرام آرام به این نتیجه می‏رسند که زمان خارج کردن سرمایه ها از کشورهای بریکس فرا رسیده اما در مورد مقصد بعدی سرمایه هایشان چندان مطمئن نیستند. به همین خاطر این گزارش با در نظر گرفتن وسعت، اندازه اقتصاد، عملکرد سال های اخیر، موقعیت جغرافیایی و پتانسیل های اقتصادی کشورها و مناطق مختلف جهان برآورد کرده است که کدام کشورها و مناطق جهان در بلندمدت برای سرمایه گذاران جذاب خواهند بود. منظور از بلندمدت در این گزارش نیم قرن پیش رو است. بنابر نتایج این گزارش، انتخاب های ایده آل برای سرمایه گذاری در افق زمانی در نظر گرفته شده، کشورهای مکزیک، کره جنوبی، ترکیه، لهستان، اندونزی، فیلیپین و منطقه مربوط به رودخانه مکونگ (Mekong) در آسیای جنوبی خواهد بود. این کشورها و مناطق نقش پررنگ تری را طی دهه های پیش رو در اقتصاد جهان ایفا خواهد کرد و البته با چالش هایی نیز مواجه خواهند بود.

پس از چندین سال دست و پنجه نرم کردن با چالش های سیاسی، مکزیک اکنون با رئیس جمهوری جدید و اصلاحاتی که اخیر در کشور انجام شده آماده است که به یکی از پویاترین اقتصادهای در حال توسعه تبدیل شود. کره جنوبی و لهستان نیز تاکنون از رهبری هوشیارانه بهره برده اند و آماده اند که به بازیگران بزرگترین در عرصه جهانی تبدیل شوند. اقتصاد این دو کشور که البته نمی‏توان به آن ها لقب نوظهور را داد، تولید محور است و به همین خاطر برای سرمایه گذاران جذاب تر خواهد بود. اندونزی و فیلیپین نیز اگرچه با چالش هایی سیاسی مواجه​اند اما با مدیریت بهتر می‏توانند عملکرد اقتصادی خود را بهبود ببخشند. منطقه مربوط به رودخانه مکونگ و انشعاب های آن نیز از افزایش روابط تجاری بین منطقه ای در منطقه جنوب آسیا بهره خواهند برد. تیم تحقیقاتی دیده بان در این شماره و چند شماره آینده به دلایل انتخاب اقتصادهای ذکر شده به عنوان اقتصادهای موفق دهه های آینده می پردازد و چالش های مربوط به این اقتصاد را نیز مورد بررسی قرار می دهد. در این شماره کشور مکزیک مورد بررسی قرار گرفته است.

مکزیک جای چین را می‏گیرد؟

برای تهیه این گزارش علاوه بر منابعی که پیش تر ذکر شده اند از تحلیل های شانون اونیل (Shannon O'Nell) ، یکی از اعضای بخش مطالعات آمریکای لاتین موسسه آمریکایی شورای روابط خارجی (Council of Foreign Relations)، استفاده شده است. همچنین کتاب "چرا کشورهای شکست می‏خورند" (Why Nations fail) نوشته دارون عجم اوغلو ) (Daron Acemoğluو جیمز رابینسون (James Robinson  (اولی استاد دانشگاه‌ام آی تی و دومی استاد دانشگاه هاروارد نیز در میان منابع این گزارش جای دارند. همچنین برای داده های اقتصادی نیز به آمارهای منتشر شده توسط واحد تحقیقات مجله اکونومیست مراجعه شده است.

توسعه نیافتگی مکزیک همواره برای بخشی از محققان علم توسعه مورد توجه بوده به خصوص که مکزیک درهمسایگی بزرگترین اقتصاد جهان قرار دارد و با این حال منافعی که از این همسایگی نصیبش شده تاکنون چندان چشمگیر نبوده است. شهر نوگالس مثال خوبی برای نشان دادن عدم توسعه در مکزیک است. این شهر با سیم خاردار به دو بخش تقسیم شده که بخش شمالی آن در ایالت آریزونای آمریکا واقع شده و بخش جنوبی آن قسمتی از خاک مکزیک محسوب می‏شود. میانگین درآمد سرانه در بخش شمالی حدود 30 هزار دلار در سال است، بیشتر نوجوانان در این شهر به مدرسه می‏روند و اکثر بزرگسالان نیز حداقل تحصیلات دبیرستان را به پایان رسانده اند.

 امید به زندگی و سلامت ساکنان شهر نیز در مقایسه با استانداردهای جهانی در حد قابل قبولی است اما در بخش جنوبی شهر که بخشی از مکزیک محسوب می‏شود، درآمد سرانه حدود یک سوم بخش شمالی است و به همان نسبت به شرایط تحصیلی، بهداشتی و نرخ مرگ و میر در میان نوزادان ناامید کننده است. دو شهری که تاریخ یکسانی دارند، تفاوتی نژادی در میان ساکنان آن ها به چشم نمی‏خورد و شرایط جغرافیایی آن ها نیز کاملا یکسان است چگونه به دو شهر کاملا متفاوت تبدیل شده اند؟ نویسندگان کتاب "چرا کشورها شکست می‏خورند" اعتقاد دارند که ساختارهای نهادی دو کشور چنین تفاوت چشمگیری را رقم زده اند. ساختار نهادی در مکزیک باعث شده که امنیت سرمایه و کسب و کار در این کشور تامین نشود و افراد انگیزه کافی برای خلاقیت و کارآفرینی نداشته باشند در حالیکه ساختار نهادی بخش شمالی به رشد و توسعه شهر نوگالس کمک کرده است. اما اکنون مکزیک امیدوار است که چهره این کشور طی دهه های پیش رو متفاوت شود. حدود یکسال پیش، انریکو پنا نیتو، کار خود را به عنوان رئیس جمهور مکزیک آغاز کرد.

دولت او وعده داده بود که اکنون "دوران مکزیک" فرا رسیده است اما تاکنون نتایج اصلاحات دولت مکزیک در داده های اقتصادی خود را نشان نداده اند. رشد اقتصادی مکزیک از حدود 4 درصد در سال 2012 به حدود 1 درصد در سال 2013 رسید. با این حال می‏توان به آینده اقتصادی مکزیک امیدوار بود. طی سه دهه اخیر، مکزیک از اقتصادی کشاورزی محور به اقتصادی تولید محور تغییر ساختار داده است. این کشور همچنین در زنجیره تامین آمریکا شمالی واقع شده و جایگاه جغرافیایی مکزیک به این کشور امکان می‏دهد که در تجارت دو سوی اقیانوس آرام که یکی از مسیرهای پویای تجاری قرن فعلی است، نقش پررنگی ایفا کند. اگر مکزیک بتواند ساختار نهادی خود را بهبود ببخشد و از پتانسیل موقعیت جغرافیای اش بهره ببرد، آنگاه طی پنج سال آینده می‏توان انتظار داشت که مردم و سرمایه گذاران در این کشور از رشد اقتصادی مکزیک بهره قابل توجهی ببرند.

اثرات توافقنامه نفتا

در حالی که توافقنامه تجارت آزاد آمریکای شمالی (North American Free Trade Agreement)، که به قرارداد نفتا (NAFTA) شهرت دارد، بیستمین سالگرد اجرایش را جشن می‏گیرد، بسیاری از یاد برده اند که مکزیک طی دو دهه اخیر چگونه در اثر این توافقنامه که میان کشورهای آمریکا، کانادا و مکزیک منعقد شده بهره برده است. اقتصاد مکزیک اکنون یکی از بازترین اقتصادهای جهان است و با 40 کشور جهان توافقنامه تجارت آزاد دارد. نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی (GDP) مکزیک که شاخصی برای اندازه گیری بازبودن اقتصاد یک کشور است از 60 درصد فراتر می‏رود که از این منظر مکزیک بالاتر از کشورهایی مانند آمریکا، برزیل و حتی چین قرار می‏گیرد. همه این ها در حالی است که دو دهه پیش اقتصاد مکزیک ترکیبی بود از تعرفه های گمرکی بالا، یارانه های ناکارا و بنگاه های دولتی که بهره وری ناچیزی داشتند. در حالی که زمانی نفت 75 درصد صادرات مکزیک را تشکیل می‏داد اما امروز کالاهای تولیدی جایگاه قابل توجهی در صادرات مکزیک یافته اند به طوری که از هر 4 دلاری که در اثرات صادرات راهی مکزیک می‏شود، سه دلار آن به خاطر بخش تولید است. هرچند که زمانی از روابط آزاد اقتصادی مکزیک با دیگر کشورها به عنوان تهدیدی برای اقتصاد این کشور یاد می‏شد، چرا که منتقدان اعتقاد داشتند صنایع قدرتمند خارجی اجازه رشد را به صنایع مکزیکی نمی‏دهند اما اکنون به نظر می‏رسد که نتایج حضور مکزیک در بازارهای جهانی در بلند مدت قابل قبول بوده است.

 افزایش هزینه کارگران و در نتیجه هزینه تولید در چین و همچنین بهره وری قابل قبول در مکزیک و وجود مهندسان و نیروی کار متخصص در بازار کار مکزیک باعث شده که بسیاری از تولیدکنندگان کارخانه های خود را در مکزیک برپا کنند. به خصوص که حمل کالا از مکزیک به کشورهایی مانند آمریکا به مراتب آسانتر از حمل و نقل کالاها از کشوری مانند چین به بازاری مانند بازار آمریکا است. به همین خاطر بسیاری از صنایع تولیدی مانند صنایع هوافضا و صنایع خودروسازی از جمله شرکت های هوندا، نیسان و فولکس واگن میلیارد دلار در مکزیک سرمایه گذاری کرده اند و از این کشور به عنوان یکی از اصلی ترین حلقه های زنجیره تامین خود بهره می‏برند.

همراه با تحول در اقتصاد مکزیک، جامعه این کشور نیز دچار تحول شده است. هرچند که هنوز تعداد کمی ‏از ثروتمندان جهان در مکزیک زندگی می‏کنند، البته ثروتمندترین فرد جهان یک مکزیکی است، و جمعیت قابل توجهی از مکزیکی نیز همچنان فقیر محسوب می‏شوند اما طبقه ای متوسط در این کشور ظهور کرده و جمعیت آن ها بین 40 تا 60 میلیون نفر برآورد شده است که نسبت قابل توجهی از جمعیت 116 میلیون نفری این کشور را تشکیل می‏دهند. این افراد و خانواده هایشان از امکاناتی مانند خودروی شخصی، خانه و هر امکانات مدرن دیگری مانند تلفن های همراه هوشمند برخوردارند. همچنین جمعیت افرادی که در مکزیک کودکان خود را به مدارس خصوصی می‏فرستند نیز رو به افزایش است. چنین روندهای صعودی در بخش مصرفی اقتصاد مکزیک اثرات خود را بر تولید ناخالص داخلی این کشور و همچنان سود شرکت های فعال در مکزیک نشان می‏دهد. برای مثال سود شرکت های الکترونیکی مانند الکترا، شرکت های خدمات هوایی مانند اینترجت، شرکت های مربوط به کالاهای اساسی مانند وال مارت، شرکت های خودروسازی مانند جنرال موتورز و فورد، شرکت های مربوط به کارت های اعتباری مانند آمریکن کردیت و حتی قهوه فروشی استارباکس همگی  در مکزیک روندی صعودی به خود گرفته است.

برنامه آقای رئیس جمهور

دولت فعلی که توسط پنا نیتو آغاز به کار کرده قصد دارد طی دوران شش ساله حکمرانی خود اصلاحات قابل توجهی را در مکزیک به انجام برساند. قانون کار در مکزیک اصلاح شده به طوری که اکنون فرآیندهای استخدام و اخراج کارکنان نسبت به گذشته به مراتب آسان تر شده و به همین خاطر از اندازه بخش غیررسمی بازار کار کاسته شده است. دولت مکزیک همچنین همکاری گسترده ای را با دیگر احزاب قدرتمند کشور شکل داده تا از حمایت آن ها برای اصلاحات اقتصادی برخوردار شود. بخش مخابرات و رسانه ها هم هدف دیگر دولت برای اصلاحات است تا بدین ترتیب انحصارهای شکل گرفته در این بازارها با چالش مواجه شوند. اصلاحات مالی اخیر دولت نیز باعث افزایش درآمد دولت از طریق افزایش مالیات ثروتمندان و همچنین افزایش هزینه هایی مانند مستمری بازنشستگان و بیمه بیکاری کارکنان بخش های رسمی شده است. دولت نیتو همچنین بر روی اصلاحاتی سیاسی و انجام اصلاحات در بخش انرژی تمرکز کرده است. قرار است امکان انتخاب مجدد سیاستمداران در این کشور مهیا شود تا از این طریق نمایندگان با انگیزه انتخاب مجدد، نسبت به رای دهندگان پاسخگوتر باشند و به خواسته های آن ها بیشتر توجه کنند و همچنین دولت تلاش می‏کند تا موانع موجود در مقابل سرمایه گذاری خارجی در بخش انرژی مکزیک را برطرف کند. دولت همچنین امیدوار است تا همکاری های اقتصادی خود را از توافقنامه نفتا فراتر ببرد و دامنه همکاری هایش با کشورهای جنوبی را افزایش دهد.

ساخت مکزیک

شاید تصور اینکه در آینده محصولاتی مانند تلفن های همراه آیفون (iPhone) و تبلت های آیپد (iPad) در مکزیک تولید شوند کمی دور از ذهن به نظر برسد اما عواملی اقتصادی به همراه عوامل ژئوپلتیک ممکن است به روند به رو رشد بخش تولید در مکزیک کمک کنند. اگر مکزیک بتواند بر مشکلات زیرساختی مانند کیفیت حمل و نقل جاده ای غلبه کند و همچنین نگرانی های امنیتی مربوط به این کشور را برطرف کند آنگاه برای بسیاری از شرکت ها سودآور خواهد بود که کارخانه های خود را به مکزیک منتقل کنند به خصوص که این کشور در همسایگی بزرگترین بازار مصرف جهان یعنی آمریکا قرار دارد و در همین حال هزینه های تولید در چین افزایش یافته و انرژی گران نیز باعث شده که هزینه حمل کالا از چین به آمریکا برای تولیدکنندگان ناخوشایند باشد. علاوه بر این، مکزیک اگر بتواند خود را به عنوان جانشینی قابل اطمینان برای چین معرفی کند، آنگاه برخی از سیاستمداران آمریکایی نیز ترجیح می‏دهند که به دلایل سیاسی و به خاطر تضعیف چین نیز هم که شده، توجه بیشتری به مکزیک نشان بدهند.