آلودگی نفت اگزونوالدز در آلاسکا هنوز از بین نرفته است

فاطمه محمدی‌نژاد: بیست سال پیش، نفتکش اگزونوالدز در خلیج آلاسکا دچار سانحه شد و هزاران لیتر نفت خام را در این منطقه پخش کرد. اما با گذشت دو دهه از این رویداد تلخ، بخش قابل توجهی از این آلاینده زیست‌محیطی در کنار سواحل این منطقه باقی مانده، چراکه لایه‌ای از صخره‌های متخلخل باعث جلوگیری از حرکت نفت می‌شود.

به گزارش نیچر، متخصصان همواره در تعجب بوده‌اند که چگونه ذرات نفت در طول این سالیان دراز همچنان مدفون مانده است. مدتی پس از این‌که اگزونوالدز در آب‌های پرنس ویلیام در مارس 1989 / اسفند 1367 واژگون شد، محقان بر این باور بودند که نفت ریخته‌شده در منطقه طی چند ماه یا حداکثر چند سال از میان خواهد رفت. برخی نیز باور داشتند برخی فرایندهای طبیعی مثل تخریب میکروبی، بخش اعظمی از این مواد را از میان خواهد برد و عده ای دیگر نیز اعلام کردند که نفت بوسیله امواج یا جریان‌های پرفشار آب از ساحل شسته و دور خواهد شد. اما این محموله نفت در نیم متری زیر سطح ساحل مدفون شد و مناطقی چون جزیره الینور از این مسئله به شدت آسیب دید.

جزیره الینور، ساحلی به پهنای 40 متر از شن دارد که با تخته سنگ‌ها و صخره‌های کوچک پوشیده شده است. فاصله میان این صخره‌ها و سنگ‌ریزه‌ها به اندازه‌ای است که آب و نفت به راحتی در آن نفوذ کند. در زیر این منطقه، رسوبات نرم‌تر و تخته سنگ‌ها به مرور زمان به هم فشرده شده‌اند. بر اساس تحقیقات انجام شده توسط میشل بوفادل از دانشگاه فیلادلفیای پنسیلوانیا و همکارش هیالونگ لی از دانشگاه علوم زمین‌شناسی ووهان در چین، این فرایند زمین‌شناسی منجر به ایجاد دو لایه شده که لایه بالایی صدها برابر نفوذپذیرتر از لایه زیرین است.

شستشو با جریان آب؟
بوفادل و لی بررسی کردند که چگونه آب با استفاده از جریان‌های زیرین بخش‌های مختلف ساحل، میان صخره‌ها حرکت می‌کند و میزان شوری آبی را که با امواج مخلوط می‌شد، اندازه‌گیری کردند. آنها هم‌چنین منبع راکد آب را که در معرض امواج نبود، بررسی کردند.

محققان به این نتیجه رسیدند آب زیرزمینی حاوی نفت در مناطقی که آب تازه جریان دارد، بیشتر در معرض انتقال به دریا است؛ اما در مکان‌هایی که آب راکد است، مایع به درون لایه زیرین نفوذ می‌کند. با توجه به محاسبات این گروه، این لایه اکسیژن کمتری دارد و وقتی آب در منطقه غیرقابل نفوذ مدفون شد، کمبود اکسیژن باعث جلوگیری از تجزیه شیمیایی نفت شده و میکروب‌ها نیز قادر نخواهند بود هیدروکربن‌های باقیمانده را بخورند.

به گفته بوفادل، مسیرهای زیرزمینی سواحل از اهمیت زیادی برخوردارند. به عقیده وی این مهم‌ترین روندی است که در آن می‌توان چگونگی حرکت نفت را در طول زمان پیش‌بینی کرد. وی دیگر سواحل دارای رسوبات سخت مانند سواحل نروژ را بررسی کرد تا دریابد که آیا رفتار مشابهی در مورد آب در این مناطق نیز وجود دارد یا نه.

بوفادل و لی معتقدند که مناطق یخ‌زده قطب شمال که کشتی‌رانی و حفاری‌های نفتی در آنها رایج‌تر است، منجر به حبس شدن نفت در زیرلایه‌های سخت و یخ‌زده می‌شود. این مطالعه یکی از چندین پروژهای است که توسط کمیته پیگیری نشت نفت اگزونوالدز حمایت می‌شود.

پرندگان کمیاب؟
جف شورت، مدیر گروه مطالعات اقیانوسیه در جنوای آلاسکا معتقد است این تحقیقات نشان می‌دهند که بسته‌های نفت می‌توانند سال‌ها در رسوبات مدفون شوند. محققان تصور می‌کردند سواحل دارای صخره‌های قابل نفوذ به‌راحتی شسته می‌شوند، اما شورت و همکارانش در سال 2001 / 1380 اعلام کردند مقدار نفت بیش از حد تصور پیشین است. یافته‌های آنها نگرانی‌هایی را در مورد تاثیرات ماندگاری نفت بر جانورانی چون سمور دریایی که برای یافتن صدف و دیگر مواد غذایی به عمق آب می‌روند، رقم زد.

اما برخی محققان می‌گویند نفت باقیمانده تهدیدی برای جانوران به شمار نمی‌رود. به گفته پل بوم، دانشمند ارشد شرکت مشاور اکسپوننت، آنها در معرض نفت قرار نمی‌گیرند؛ چراکه این مواد در عمق بسیار زیاد مدفون شده‌اند. وی همچنین معتقد است ساحل جزیره الینور همانند پرنده‌ای کمیاب است و سواحل بسیار کمی در جهان، ساختار زمین‌شناسی مشابهی دارند. به گفته او، سواحل بسیار ناهمگونند و مکان‌هایی که نفت در آن محبوس شده، بسیار تکه‌تکه‌اند. از نظر وی بهتر است که نفت را به جای این‌که از مقبره‌اش بیرون بکشند و محیط زیست را در معرض خطرات جدی‌تری قرار دهند، همان‌طور که هست رها کنند.