محمود حاج‌زمان: پیتر اگره، برنده جایزه نوبل شیمی و فیزیک‌دان دانشگاه جان هاپکینز در بالتیمور است که هرگز نخواسته از سیاست دوری کند. وی در سال 2007 / 1386 کاندیدای نمایندگی مجلس سنا شد و در سال 2009 / 1388، ریاست موسسه آمریکایی پیشرفت علم (AAAS) را برعهده گرفت. در حال حاضر وی درگیر برنامه‌هایی در خصوص تبادلات علمی با برخی از سرسخت‌ترین دشمنان سیاسی کشورش (ایالات متحده) است. این دانشمند در گفتگویی با نیچر به تشریح بازدیدهای اخیر خود از کوبا و کره شمالی پرداخته‌است.
بر چه اساسی کشورها را برای بازدید انتخاب می‌کنی؟
ما کشورهایی را انتخاب می‌کنیم که تصور می‌کنیم بهتر از مقامات سیاسی خود می‌توانیم کاری درباره آنها انجام دهیم. ما ملت‌هایی را انتخاب می‌کنیم که چیزی برای از دست دادن در مورد آنها نداریم. هدف ما این است که بفهمیم چه‌طور می‌توانیم در به‌دست آوردن علوم صلح‌آمیز به آنها کمک کنیم.
دقیقا از چه مکان‌هایی بازدید کرده‌ای؟
من به کوبا و کره شمالی سفر کرده‌ام. در کوبا گروه ما از مرکز مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی، انستیتو تحقیقات و تولید واکسن فینلی، دانشگاه هاوانا، مدرسه پزشکی آمریکای لاتین و فرهنگستان علوم کوبا که همگی در هاوانا واقع شده است، بازدید کرد.
کره شمالی نیز با بازدید از تمام موسسات درخواستی ما موافقت کرد. این مراکز شامل شعبات بیوتکنولوژی و زیست‌شناسی فرهنگستان علوم، دانشگاه صنعتی کیم‌چیک در پیونگ‌یانگ و دانشگاه علوم و فنون پیونگ‌یانگ بود. البته من مراقب بودم که زیاد‌ه‌روی نکنم. در این بازدیدها ما به جای ملاقات با دانشجویانی که در حال انجام آزمایش بودند، با مقامات رسمی دیدار کردیم. هدف ما این بود که طرف کره‌ای را به انجام مبادلات علمی بیشتر ترغیب کنیم. در بین کره‌ای‌ها اشخاصی وجود داشتند که نسبت به فعالیت‌های ما مشکوک بودند.
سطح علمی کره شمالی و کوبا در چه حدی بود؟
هر دو کشور به سختی تلاش می‌کنند تا سطح دانش خود را ارتقاء دهند، اما این کار خیلی سختی است. هر دو کشور مراکز محاسباتی قدرتمندی داشتند، به خوبی مراکزی که من در اغلب دانشگاه‌های ایالات متحده دیدم. کوبایی‌ها خیلی خوب انگلیسی صحبت می‌کردند و بسیار پرانگیزه بودند. به نظر می‌رسد که آنها موفقیت‌های بزرگی در زمینه تولید واکسن بیماری‌های واگیردار داشته‌اند. همچنین آنها شبکه‌های بهداشت عمومی عالی دارند و پیشگیری از بیماری در آن کشور یک اولویت محسوب می‌شود. با این وجود من احساس می‌کنم که تحریم‌های تجاری آمریکا، علوم پیشرفته را در این کشور به شدت محدود کرده است.
کره‌شمالی از نیروی علمی بسیار قدرتمندی برخوردار است و می‌تواند به سرعت پیشرفت کند. به گفته استوارت تورسن، مسول همکاری مشترک بین دانشگاه سیراکوس نیویورک و دانشگاه صنعتی کیم چیک در زمینه فناوری اطلاعات، گروه‌های دانشجویی کره‌ای در رقابت‌های جهانی برنامه‌نویسی بسیار عالی کار می‌کنند. اما سطح دانش این کشور در زمینه‌های مختلف متفاوت است. به‌نظر می‌رسد آنها موفقیت زیادی را در زمینه سیستم‌های اطلاعات رایانه‌ای داشته‌اند. با این وجود ما از برخی آزمایشگاه‌های زیست‌شناسی نیز بازدید کردیم که در سطح متوسطی قرار داشتند. کره شمالی کشور فقیری است و در زمینه‌های مختلفی به سرمایه‌گذاری نیاز دارد. صحبت‌هایی در خصوص تحقیقات سلولی و سلول‌های بنیادی وجود داشت، اما نمی‌دانم که آیا آنها در این زمینه موفقیتی داشته‌اند. همچنین آنها دسترسی محدودی به منابع اطلاعاتی خارج از کره دارند.
آیا با محدودیت‌هایی نیز روبه‌رو بودی؟ آیا توانستی درخصوص موضوعات مورد مناقشه سلاح‌های هسته‌ای صحبت کنی؟
ما از موضوعات بحث برانگیز اجتناب کردیم. در هر دو کشور افراد کمی نظرات شخصی خود را با ما در میان گذاشتند و البته نقطه‌نظرات آنها خیلی منطقی به‌نظر می‌رسید.
در کره شمالی، چهار نفر از فرهنگستان علوم ما را در خارج از هتل همراهی می‌کردند. بعضی افراد می‌پرسند که آیا ما در کره شمالی احساس امنیت می‌کردیم. در پاسخ به این سوال باید بگویم که ای‌کاش می‌توانستم چنان امنیتی را در بالتیمور نیز تجربه کنم. در آنجا ما در خرید کردن آزاد بودیم و بحث‌هایی را نیز در خصوص خانواده و علایق شخصی داشتیم. ترسی که از آمریکایی‌ها در کره شمالی وجود دارد، به راحتی و با تماس‌های مثبت بیشتر قابل از بین بردن است. انزوای آنها واقعا شدید است. بیشتر تماس‌های علمی ما تایید می‌کرد که آنها قبلا هرگز با آمریکایی‌ها ملاقات نداشته‌اند.
در کوبا نیز مترجمان و یک سرپرست تور ما را همراهی می‌کردند. با این حال ما با محدودیتی مواجه نبودیم. خرید کردن آزاد بود و ملاقات‌هایی با مغازه‌دارها و افراد عادی در رستوران‌ها اتفاق می‌افتاد. در کوبا نیز ما از پرداختن به موضوعات مورد مناقشه اجتناب کردیم.
قدم بعدی چیست؟
قدم بعدی درباره کوبا بازدیدهای بیشتر بین طرفین است. بازدید کوبایی‌ها از ایالات متحده و بازدید آمریکایی‌ها از کوبا، به همراه تعاملات فزاینده در اروپا یا جاهای دیگر مورد انتظار است. البته تا زمانی که دولت ایالات متحده سیاست خود را در مورد کوبا تغییر دهد، لازم است که ما تلاش‌های خود را در زمینه‌های علمی متمرکز کنیم و وارد مسائل سیاسی نشویم. تبادلات علمی آینده می‌تواند در زمینه بهداشت عمومی، آمادگی در برابر بلایای طبیعی و کشاورزی باشد.
در مورد کره شمالی، قدم بعدی هنگامی برداشته می‌شود که فرهنگستان علوم کره با ادامه همکاری‌ها موافقت کند. بازدیدهای بیشتر از کره شمالی و ایالات متحده و تماس بین طرفین در کشورهای دیگر قابل پیش‌بینی است. زمینه‌های تبادلات علمی آینده می‌تواند شامل تولیدات دارویی، دسترسی به کتابخانه‌های دیجیتالی، سیستم‌های اطلاعاتی و کشاورزی باشد.
چه کشورهای دیگری در برنامه موسسه شما قرار دارند؟
سوریه، رواندا و میانمار (برمه) کشورهای دیگری هستند که در برنامه ما قرار دارند. دیوید بالتیمور، رییس قبلی موسسه AAAS، بازدیدهای از سوریه و رواندا داشته و تبادلات بیشتر در دستور کار قرار دارد. همچنین بازدیدی از میانمار برای سال 2010 / 1389 برنامه‌ریزی شده است.
چه دستاوردی از این فعالیت‌ها انتظار داری؟
من تصور می‌کنم که این شبیه وضعیت 30 سال پیش است که چین در انزوا قرار داشت. اما اکنون تصور زندگی بدون چین خیلی سخت است. علم می‌تواند راهی برای صلح سیاسی باشد. در دهه 1950 میلادی / 1330 شمسی همکاری دانشمندان شوروی سابق و ایالات متحده، کمک زیادی به بهبود روابط دو کشور کرد.
نظر شما