پایان چله خونخوار

یاسر سیستانی نژاد- هنوز هم سخن از چله بزرگ و چله کوچک است. هنوز هم بزرگ ترهای ما از چله بزرگ را «چله خونخوار» می نامند و از آسمان انتظار برف و باران دارند. و اگر مثل امسال و این چند ساله برف و باران چندانی در کار نباشد، هر چه به دهم بهمن نزدیک تر می شویم، نگرانی ها بیش تر و بیش تر می شود. تا این که می گویند سده را سوختند و آسمان هم نبارید.
بعد از آن نوبت چله کوچک است که از دهم بهمن آغاز می شود و هر چه به طرف نوروز می رود، زمین گرم تر و گرم تر می شود. این باور عامیانه وجود دارد که با سوزاندن سده این اتفاق می افتد.
زرتشتیان هر ساله روز سده را گرامی می دارند و با افروختن آتش این روز را جشن می گیرند. تنگ غروب دهم بهمن ماه که خورشید آخرین ذرات جیوه ای خود را بر کوه ها می پاشد، آتش بر تپه ای از هیزم که از پیش فراهم شده، افروخته می شود. حین آتش افروزی دعاهایی نیز توسط موبدان آن ها خوانده می شود.
این آیین در کرمان به طرز باشکوهی با مدیریت شهروندان زرتشتی اجرا می شود. روستاهای استان کرمان هم از این مراسم ها بهره ای دارند. در بسیاری از روستاهای بردسیر، بافت، سیرجان و... جشن سده توسط روستاییان برگزار می گردد.
به این ترتیب که کشاورزان با جمع آوری هیزم و برافروختن آن و شادی و هلهله در کنار آتش آیین سده را به فرجام می رسانند. جشن سده در روستاهای این مناطق توسط هر خانواده و یا اهالی هر منطقه انجام می شود.
جشن سده پیشینه ای طولانی در بین ایرانیان دارد و جزو جشن های باشکوه دوران باستان بوده است.
"به حساب قدیم، جشن سده در دهم بهمن ماه که «آبان روز» نام داشت برگزار می شد. در این روز که پنجاه و پنج روز پیش از نوروز قرار می گرفت، هوشنگ شاه، آتش را به دست آورده بود و وجه تسمیه آن به «سده» آن است که با روز صدم از چهره دوم سال انطباق داشت. ایرانیان قدیم سال را به دو بخش تقسیم می کردند و هر بخش را یک چهره می نامیدند.
چهره نخست از اول فروردین تا آخر مهر که هفت ماه بود. آن را تابستان می گفتند و چهره دوم از اول آبان ماه تا آخر اسفند یعنی مدت پنج ماه که آن را زمستان می خوانده اند. در این روز مردم آتش افروخته بر گرد آن دور می زدند و سرود می خواندند و شادی می کردند. نظر به این که در گذشته ماه ها عموماً سی روز بود جشن سده در دهم بهمن واقع می شد." (تاریخ ده هزارساله ایران، ، عبدالعظیم رضایی، جلد اول، چاپ یازدهم، ص82)

باوری در بین عوام مبنی بر آتش پرستی زرتشتیان وجود دارد؛ اما پژوهش ها گویای واقعیت های دیگری است.
"بر خلاف آن چه که شایع شده است زرتشتیان، آتش پرست نیستند بلکه از آن جا که آتش بزرگ ترین پاک کننده و در عین حال پاک ترین عنصر است. آن را رمز و سمبل اهورامزدا می دانند.
فردوسی در این باره چنین می گوید:
نگویی که آتش پرستان بدند/ پرستنده پاک یزدان بدند
زرتشت با انتخاب آتش به عنوان نشانه کیش خویش از پیروان خود خواسته است که؛
1- همچون آتش، پاک و درخشنده باشند.
2- همان گونه که پیوسته شعله های آتش رو به بالا می رود، پیروان وی نیز به سوی بالا یعنی به طرف روحانیت، انسانیت و ترقی و تعالی عروج یابند.
3- بدان سان که زبانه های آتش هیچ گاه به سوی پایین میل نمی کنند، آن ها نیز بکوشند تا مجذوب خواهش های نفسانی نشوند و پیوسته آمال بزرگ و معنوی را مد نظر داشته باشند.
4- همان طور که آتش چیزهای ناپاک را پاک می کند و خود، آلوده نمی شود، آن ها نیز با بدی بستیزند بی آن که خود را به آن بیالایند.
5- آتش با هر چه برخورد کند، آن را نیز چون خود درخشان می سازد. به همین گونه زرتشتی نیز باید پس از برخورداری از فروغ دانش و بینش، دیگران را از فروغ نیکی«اشا» بهره مند گرداند.
6- آتش منبع زیبایی و اساس حیات و فعال و بی قرار است و تا بازپسین دم حیات لحظه ای از کوشش باز نمی ایستد. انسان نیز باید یکپارچه شور و شوق باشد و دمی از کار و کوشش دست نکشد. آتشی که درون آدمی را از آلودگی پاک می کند چیزی جز«اشا» نیست که از طریق رعایت اصول سه گانه(اندیشه نیک، گفتار نیک، کردار نیک) به دست می آید.
در ایران باستان آتشکده ها تنها جای عبادت نبوده بلکه به عنوان دانشگاه، درمانگاه و دبستان نیز از آن ها استفاده می شد. در آتشکده ها موبدان به دادرسی می پرداختند و بیماران روحی و جسمی علاج می شدند. علاوه بر این ها آتشکده مجهز به کتابخانه ای جامع بود و در آن جا کودکان دروس دینی را فرا می گرفتند."(تاریخ ده هزار ساله ایران ص 85-84)