محمود حاج‌زمان: اقمار سیارات منظومه شمسی اگرچه از نظر اندازه سر تعظیم در برابر سیارات فرود می‌آورند، اما از نظر خصوصیات عجیب و غریب خود، اغلب این والدین بی‌احساس را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. قمرهای مشهور منظومه شمسی از نظر تعداد، به نسبت 20 به 1 بیشتر از سیارت آن هستند و تنوع قابل توجهی را نیز از خود نشان می‌دهند. برخی از این دنیاها مانند تیتان، پیچیده‌تر از هر سیاره‌ای هستند. برخی دیگر از این قمرها مانند دنیای یخ‌زده اروپا، می‌تواند پناهگاهی برای حیات احتمالی باشند.
به گزارش نیوساینتیست، امسال چهارصدمین سالگرد کشف چهار قمر بزرگ مشتری توسط گالیله است. کشفی که در یک لحظه، تعداد قمرهای شناخته شده را برای انسان 5 برابر کرد. به همین بهانه، استفان باترزبی نگاهی به بعضی از داغ‌ترین، سردترین، و در یک کلام، عجیب‌ترین دنیاهایی انداخته است که تاکنون توسط بشر کشف شده است.
در ادامه بخش‌های قبلی گزارش ده دنیای مرموز منظومه شمسی، امروز به سراغ یاپتوس، قمر مرموز و سیاه‌وسفید سیاره زحل می‌رویم که تا پیش از ماموریت فضاپیمای کاسینی، اطلاعات زیادی از آن نداشتیم. تنها یک نگاه سرسری به قمر زحل، یاپتوس، آشکار می‌کند که این قمر نیز دنیای مرموزی است. این قمر یک دنیای دو رنگ است، یک نیمه این قمر سیاه است اما نیمه دیگر آن از سفیدی برق می‌زند! علاوه بر این، شکل قمر نیز عجیب و غریب است، قطبین این قمر مسطح است در حالی‌که کناره‌های آن حالت له‌شدگی دارد. در امتداد نیمی از استوای آن نیز یک برآمدگی وجود دارد که به یاپتوس، ظاهری مانند پوست گردو بخشیده است.
ماده تاریک سطح یاپتوس اگرچه خیلی سیاه است، اما تنها یک روکش نازک است که کمتر از یک متر ضخامت دارد. این ماده نیم‌کره جلویی قمر -نیم‌کره‌ای که هنگام گردش مداری یاپتوس در سمت جلو قرار می‌گیرد- را پوشانده است. به نظر می‌رسد که یاپتوس این ماده سیاه را در حین حرکت خود به دور زحل، از فضا جارو کرده است. منشاء این ماده ممکن است از سطح قمرهای خارجی کوچک و سیاه زحل باشد که طی برخورد این اقمار با خرده‌سنگ‌های فضایی، از سطح آنها به بیرون پرتاب شده است.
نور خورشید کنتراست رنگ موجود در یاپتوس را تشدید می‌کند. گرم شدن بخش سیاه یاپتوس در اثر تابش خورشید، تمام یخ‌های موجود در این نیمه را تصعید می‌کند. بخار آب ایجاد شده، در اطراف قمر جمع و در نیمه سردتر آن منجمد می‌شود و این بخش را با لایه‌ای از شبنم منجمد سفیدپوش می‌کند.
توضیح شکل عجیب این قمر اندکی مشکل‌تر است. احتمالا هنگامی‌که این قمر جوان بوده است، صخره‌های آن ذوب شده و در اثر چرخش سریع قمر به دور خود، یاپتوس از شکل طبیعی خود خارج شده است. اما این نظریه نمی‌تواند علت برآمدگی استوایی این قمر را که هنوز به صورت یک راز باقی مانده است، توضیح دهد.
عناصر تشکیل دهنده یاپتوس نیز در نوع خود عجیب هستند. چگالی کم این قمر نشان می‌دهد که 80 درصد یاپتوس را یخ و تنها 20 درصد آن را صخره‌های سنگی تشکیل داده است. ترکیب مواد این قمر به مراتب سبک‌تر از اقمار بزرگ و خارجی سیارات خارجی منظومه شمسی است. هر نظریه‌ای که می‌خواهد توضیحی برای شکل‌گیری قمرهای سراسر منظومه شمسی ارائه دهد، باید این توپ یخی عجیب و غریب را نیز مد نظر قرار دهد.
ادامه این گزارش را فردا در خبرآنلاین بخوانید
نظر شما