لزوم ورود نماینده دولت در حوزه گردشگری

قاسم منصور آل‌کثیر-گردشگری، سیاحت یا توریسم امروزه بسیار مورد توجه دولت ها قرار گفته است و در برخی کشورها نقش محوری در اقتصاد آنها به شمار می رود. ایرانی‌ها پس از آلمانی‌ها و گرجی‌ها، سومین کشور «صادرکننده گردشگر» به آسیای صغیر شمرده می‌شوند. گفته می شود این صنعت در سالهای گذشته به رشد خود حتی بیش از پیش بینی های نهادهای بین المللی ادامه داده است. نمایندگان دولت های گذشته همواره از وجود پتانسیل‌های فراوان گردشگری در خوزستان خبر می دادند اما به باور فعالان این حوزه، برنامه مدون و عملی برای وضعیت گردشگری استان پیاده نکردند. 

برای آشنایی بیشتر با وضعیت کنونی گردشگری استان به گفت وگو با سید ابراهیم موسوی می نشینیم. موسوی متولد 1360 فعال و نویسنده در حوزه گردشگری است. وی همچنین دبیر اتاق فکر استان زیر مجموعه مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری است. از او تا کنون مقالات کارشناسی متعددی در بحث گردشگری منتشر شده است. موسوی بر فرایند توسعه گردشگری در استان های دیگر تمرکز کرده و وضعیت خوزستان نسبت به سایر استان های پیشگام در این حوزه را بغرنج می بیند. در ادامه گفت وگوی مفصل با ایشان را مطالعه می کنید.

وضعیت گردشگری کشورمان و موقعیت خوزستان در این وضعیت را چگونه می بینید؟

گردشگری در دنیای امروز صنعتی پردرآمد و رو به توسعه است و علی رغم همه بحرانهایی که در سطح جهانی در زمینه امنیت کشورها و یا اقتصاد جهانی رخ داده این صنعت در سالهای گذشته به رشد خود حتی بیش از پیش بینی های نهادهای بین المللی ادامه داده است. طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری در سال 2015 بیش از 1 میلیارد و 184 میلیون گردشگر به خارج از کشورهای خود سفر کرده اند. این یعنی رشدی 4.4 درصدی. تحلیل گران این سازمان همچنین برای سال 2016 که در آن قرار داریم پیش بینی رشدی 3.5 تا 4.5 درصدی دارند. در آمد ناشی از گردشگری جهانی در سال 2015 طبق همین گزارش 1 هزار و 260 میلیارد دلاربوده است.

ایران نیز در این میان در زمینه جذب گردشگر بویژه در دولت جناب آقای روحانی قدمهای رو به جلویی برداشته و چشم انداز گردشگری کشورمان طبق گزارشات جهانی امیدوار کننده است. توافق هسته ای هم موقعیت گردشگری کشورمان را بسیار تحت تاثیر قرار داده و شواهد از تمایل گردشگران برای سفر به ایران حکایت دارد و البته این تقاضای زیاد برای سفر ما را با چالشهای جدی نیز مواجه کرده است. درآمد ایران در سال گذشته از گردشگری 8 میلیارد دلار بوده. گزارشی که اخیرا منتشر شد هم نشان میدهد که در چهار ماه نخست امسال حدود 2 میلیارد دلار و 850 میلیون دلار درآمد کشورمان از این منبع بوده و به تعبیری در هر ساعت حدود 1 میلیون دلار ما از این صنعت درآمد داشته ایم. این آمارها هم نشاندهنده جایگاه نامناسب گردشگری ما در وضعیت کنونی جهانی است و هم در مقایسه با سالهای گذشته بسیار امیدوار کننده است. در مورد خوزستان هم باید گفت علی رغم پتانسیل های خوبی که در زمینه های مختلف گردشگری در استان داریم هنوز این صنعت جایگاه مناسب و درخوری در برنامه ریزیهای کلان استان ما ندارد. برای رسیدن به نقطه مناسب در گردشگری خوزستان نمی توان همه بار را بر دوش اداره کل میراث فرهنگی خوزستان گذاشت بلکه قبل از هر چیز مدیران ارشد و برنامه ریزان استان و یا با تعبیری وسیع تر نخبگان خوزستانی میبایست به اهمیت و نقشی که گردشگری می تواند در توسعه استان ایفا کند واقف شوند و متاسفانه باید بگویم حداقل تا پیش از روی کار آمدن دکتر شریعتی درمسند استانداری خوزستان، نشانه هایی از توجه ویژه به این صنعت درمدیریت عالی خوزستان وجود ندارد. البته این حرف به معنای این نیست که هیچ تلاش و اقدامی در این زمینه صورت نگرفته بلکه تاکید بر این مهم است که بدون تلاشی وسیع و همه جانبه در گردشگری استان نباید انتظار معجزه داشت.

آیا استانهای دیگر کشور در این زمینه از ما جلوترند؟

بله. برخی استانهای کشور در سند توسعه خود گردشگری را در صدر آن  قرار داده اند. برای مثال اصفهان یکی از آنهاست. من به هیچ وجه معتقد نیستم چون آنها چنین اولویتی برای خودشان قائل هستند در نتیجه ما هم باید چنین کنیم. نه منظور من این نیست بلکه بیان این واقعیت است که وقتی استانهای دیگر در این زمینه بشدت کار می کنند پس طبیعتا از ما هم جلوتر هستند. بدون اولویت مناسب و درخور به گردشگری خوزستان در برنامه ریزیهای کلان استانی انتظار رسیدن به استانهای دیگر انتظار بجایی نیست.
مقایسه ورودی گردشگر در خوزستان و استانهای دیگر چه چیزی را بیان میکند؟

ما دو جامعه آماری از گردشگران می توانیم داشته باشیم. اول گردشگران داخلی و دیگری هم گردشگران خارجی. در مورد گردشگران داخلی بویژه در سه سال گذشته تلاش شده که در سطح ملی بتوان مکانیسم مورد قبولی را طراحی  و اجرا کرد که آمار دقیقتری از گردشگران داخلی داشت. ولی عموما این مکانیسم در خوزستان درایام عید جدی گرفته می شود و برای مثال اگر شما همین الان به معاونت گردشگری اداره کل میراث خوزستان مراجعه کنید از ارائه آمار فصل بهار به شما ناتوانند. ولی شخصا معتقدم اگر در این حوزه ما تعداد کاروانهای راهیان نور را از مجموع گردشگران داخلی خوزستان کم کنیم شواهد نشاندهنده جایگاه مناسبی نیست. اما در مورد تعداد گردشگران خارجی کار آسوده تر است و با هماهنگی برخی نهادها درهر استانی میتوان آمار دقیقی از تعداد و ملیت گردشگران هر استان بدست آورد و استانهای مطرح کشورمان در حوزه گردشگری سالهاست که آمار دقیقی از وضعیت خود در این زمینه دارند ولی متاسفانه در این زمینه هم در خوزستان در سالهای گذشته اقدام مناسب و شایسته ای صورت نگرفته است و البته این امر به دلایلی که توضیح خواهم داد بسیار نگران کننده است. منتها علی رغم این شاید بتوان بصورت نسبی آمار گردشگران خارجی خوزستان را طبق آماری که چندی پیش سرپرست اداره میراث فرهنگی شوش اعلام کرد بدست آورد. آقای دیناروند در آماری شمار گردشگران بازدید کننده از شوش را در سال 94را 13500 نفر اعلام  کردند.

اگر این آمار را دقیق فرض کنیم  با توجه به اینکه تقریبا اکثر گردشگران خارجی خوزستان حتما سری به شوش و چغازنبیل میزنند میتوان تعداد ورودی گردشگر خارجی خوزستان را با اندکی افزایش این رقم محاسبه کرد. این افزایش هم یکی به دلیل تعداد گردشگرانی است که تمایلی به بازدید از اماکن تاریخی مثل شوش ندارند و همچنین تعدادی از گردشگران عراقی است که به منظور گردشگری سلامت به خوزستان سفر میکنند. طبق آمار ارایه شده مسولان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور در سال گذشته حدود 6 هزار گردشگر سلامت در خوزستان داشته ایم. با جمع این دو عدد به رقم تقریبی 20هزار گردشگر خارجی در سال 94 برای خوزستان میرسیم. حالا همین رقم را با استان اصفهان اگر مقایسه کنیم که حدود 250هزار گردشگر خارجی در سال 94 داشته اند متوجه میشویم که استان اصفهان بیش از دوازده برابر ما ورودی گردشگرخارجی در سال گذشته داشته است.

در مقایسه ای دیگر با استان خراسان رضوی که سالانه 2 میلیون گردشگر خارجی دارد متوجه میشویم که استان خراسان رضوی حدود صد برابر خوزستان ورودی گردشگر خارجی دارد. البته همانطور که عرض کردم چنین آماری بدلیل عدم وجود مکانیسم آمارگیری گردشگران خارجی خوزستان تا حدودی تقریبی است ولی همین هم نشاندهنده فاصله بسیار زیاد ما با استانهای رده اول کشور در حوزه گردشگری است. این را هم اضافه کنم که با توجه به حجم زیاد سرمایه گذاری استانهایی نظیر اصفهان، فارس، یزد، آذربایجان شرقی و غربی و خراسان رضوی در حوزه گردشگری اگر ما در خوزستان برنامه ریزی جدی و موثری در این حوزه نداشته باشیم این فاصله به مراتب در سالهای آتی بیشتر هم خواهد شد این پیش بینی هرچند کمی تلخ و بدبینانه به نظر می آید ولی امیدوارم که مسولان استان را در این زمینه حساس تر کند.

به نظر فاصله ها تکان دهنده است.

بله البته برای دوست داران توسعه خوزستان تکان دهنده است.

به چه دلیل می گویید نداشتن آمار گردشگران نگران کننده است؟

اگر بدانیم که مقدمه هر برنامه ریزی برای توسعه زیرساختها و مراکز ارایه خدمات در حوزه گردشگری خوزستان داشتن برآوردی دقیق از خواست ها، انتظارات و امکانات مورد نیاز گردشگران است آنوقت این سوال پیش روی متولیان گردشگری ما در سالهای گذشته قرار میگیرد که بدون داشتن آمار دقیق از تعداد و نوع گردشگران خوزستان بر پایه چه اطلاعاتی به تدوین استراتژی توسعه گردشگری خوزستان اقدام کرده اند؟ باید تاکید کنم بدون داشتن آمار گردشگران چه در بعد داخلی و چه در بعد خارجی، برنامه ریزی ما به بیراهه میرود. یک مثال ساده بزنم. کشور عراق سالیانه حدود 2 میلیون گردشگر به ایران می فرستد. از طرفی بعد از برجام کشور ما با تقاضای زیاد گردشگران اروپایی و امریکایی مواجه شده است و همین گردشگران می توانند در خوزستان به گردش بپردازند. زیر ساختهای گردشگری ما نظیر هتل و اقامتگاهها هم دارای محدودیت فراوانی است. با همین سه ضلع یک سوال اساسی و یک دوراهی برای ما پیش می آید؟ آیا ما باید اولویتمان گردشگران عراقی باشد یا گردشگران اروپایی و امریکایی؟ پاسخ این سوال و ده ها سوال دیگر بدون داشتن آمار و اطلاعات دقیق از گردشگران و نیازهای آنهاو تناسب امکانات ما با نیازهای آنها ممکن نیست و ما رابه بیراهه میبرد. ما برای تدوین سیاست های بازاریابی گردشگری خوزستان به مکانیسم جمع آوری آمار گردشگران نیاز داریم که متاسفانه در سالهای قبل از آن غفلت شده. داشتن چنین آماری البته یک مزیت دیگر هم دارد که ما میتوانیم ارزیابی درستی از میزان موفقیت برنامه های توسعه گردشگری خوزستان داشته باشیم. در نبود چنین آماری هر مدیری میتواند عملکرد خود را در زمینه گردشگری خوزستان موفق ارزیابی کند چون ما میزان و معیاری برای ارزیابی چنین سخنانی نداریم و همین امر باعث شده در سالهای گذشته همه مدیران میراث فرهنگی استان ،عملکرد خود را مثبت ارزیابی کنند ولی در واقعیت امر ما چیز دیگری میبینیم و چالشهای اساسی در این حوزه داریم.

چه چالش هایی ؟

ببینید مدیر کل میراث استان آقای دکتر نشان از مدیران قوی خوزستانی است که در نیمه دوم پارسال سکان این اداره را بدست گرفته اند. سابقه ایشان هم نشان داده در هر مجموعه ای که بوده کارهای بزرگ و اساسی انجام داده. الان هم چند ماهی از مدت مدیریت ایشان می گذرد. از روزی که ایشان این منصب رو پذیرفته با چالشهای متعددی مواجه بوده. یکی از آنها همین موضوع 80 پرسنل میراث بوده که از مدیریت قبلی منتقل شده بود. 80 نفری که علی رغم کار و حضور در مجموعه میراث استان شرایط استخدامی مشخصی نداشتند و من اطلاع دارم که آقای دکتر نشان وقت و انرژی بسیاری صرف برطرف کردن مشکل این عزیزان کرده. در حوزه بناهای تاریخی وخامت وضعیت خوزستان در کشور اگر نگوییم بی نظیر بلکه کم نظیر است. در همین شهر اهواز تقریبا هیچ دستگاه و ارگانی حاضر نیست از محل اعتبارات خود بناهای تاریخی ثبت ملی شده تحت تملک خود را مرمت و احیا کند. از آموزش و پرورش گرفته که دانشسرای مقدماتی پسران را در اختیار دارد تا دانشگاه شهید چمران که ساختمان دانشکده ادبیات را در اختیار دارد تا راه آهن  که عمارت هشت بنگله آن در حال ویرانی است.

اما شهرداری اهواز به صورت جدی می تواند وارد شود.

البته شهرداری اهواز هم که بصورت جدی وارد این موضوع نشده است. در بودجه امثال شهرداری اهواز مبلغ 200 میلیون تومان برای احیا بافت تاریخی این شهر در نظر گرفته شده است. به نظر شما با چنین مبلغ ناچیزی میتوان خانه ها و اماکن تاریخی اهواز را حفظ کرد و از آنها برای توسعه مراکز گردشگری استان استفاده کرد. موارد متعدد دیگری هم وجود دارد. در شهرستانها هم که معمولا مظلوم تر از اهواز هستند وضعیت زیرساختهای گردشگری ما مناسب نیست. در واقع یکی از چالشهای اساسی اداره کل میراث استان عدم همکاری سایر ادارات با این مجموعه است و همه انتظار دارند این سازمان یک تنه بار مسئولیت توسعه گردشگری خوزستان را بر دوش بکشد.

با این توضیحات پیشنهاد شما چیست؟

آنچه امروز ما در استانهای دیگر در زمینه زیرساختهای گردشگری آنها میبینیم ناشی از ورود همه دستگاههای و نهادهای اداری آنها در حوزه گردشگری در سالهای گذشته بوده است. در راس آنها هم استاندار هر استانی است. من یک مثال برای روشن تر شدن موضوع بزنم. ماه گذشته اداره کل میراث فرهنگی فارس 28 بنای تحت تملک در شیراز را به شهرداری این شهر برای مرمت و بهره برداری واگذار کرد. آنچه برای من جالب بود این بود که چطور اداره کل میراث فارس فقط در شیراز 28 بنای تحت تملک دارد و این در شرایطی است که همه اماکن تحت تملک اداره کل میراث فرهنگی خوزستان  در اهواز به اندازه انگشتان دست هم نمیرسد. در تماسی که با یکی از مدیران کل پیشین فارس داشتم این سوال را مطرح کردم. پاسخ ساده و شفاف بود. ایشان گفتند که ما در سالهای گذشته از محل اعتبارات ملی و استانی فارس تعدادی از اماکن تاریخی را تملک کرده ایم. این امر البته نشاندهنده توجه آنها به بحث گردشگری و میراث فرهنگی آنهاست.

نکته جالب در این خبر که عرض کردم این است که شهرداری شیراز در این میان متعهد شده که مبلغ 33 میلیارد تومان برای مرمت این بناها هزینه کند. اگر بودجه 200میلیونی شهرداری اهواز و بودجه 33 میلیاردی شهرداری شیراز را مقایسه کنیم متوجه میشویم که بودجه اختصاصی آنها فقط در یک قرارداد 165 برابر ما در اهواز بوده . به نظر شما درآمد سالیانه شهرداری شیراز 165 برابر ما در اهواز است؟ جواب قطعا منفی است بلکه باید گفت توجه آنها به میراث و گردشگری 165 برابر ماست. نتیجه این مقایسه ها برای ما شهروندان خوزستانی نگران کننده است.

ضمن اینکه ما باید خوشحال باشیم از توسعه زیرساختهای گردشگری اقصی نقاط کشور عزیزمان اما اگرهمین تفاوت در توجه به میراث و گردشگری بین خوزستان و استانهای دیگر برای سالهای دیگر هم ادامه داشه باشد آیا میتوانیم امیدوار باشیم گردشگری خوزستان توسعه یابد و به تبع آن خوزستان توسعه یابد؟ با این توضیحات باید بپرسیم چرا ما در خوزستان چنین نکردیم. ای کاش استانداران پیشین خوزستان بجای اینکه در سخنرانی ها بر این امر تاکید کنند که ما پتانسیل های فراوانی در حوزه گردشگری داریم در عمل برای حفظ و استفاده از این پتانسیل ها تلاش میکردند.

به نظرم استاندار محترم جناب آقای شریعتی باید در این زمینه شخصا ورود پیدا کند و ادارات مختلف را مکلف به هماهنگی برای توسعه گردشگری خوزستان و حفظ هویت تاریخی استان نماید زیرا وضعیت گردشگری خوزستان بقدری بغرنج است که بدون مداخله استاندار و بسیج همه ادارات استان و حمایت همه جانبه از اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای پیشبرد برنامه های خود چشم انداز مناسبی پیش روی ما نخواهد بود.

46