پرسش‌هایی درباره جایزه کتاب سال

در این جایزه 11 اثر در شاخه‌های مختلف دین، زبان، علوم خالص، علوم کاربردی، هنر و ادبیات برگزیده شدند و از 43 اثر در شاخه‌های کلیات (نسخه‌های خطی)، فلسفه و روانشناسی، دین، علوم اجتماعی، زبان، علوم خالص، علوم کاربردی، هنر، ادبیات، تاریخ و جغرافیا، کودک و نوجوان و داستان، تقدیر شد.

البته امسال آثاری مانند جامع‌التواریخ (تاریخ مبارک غازانی)، تألیف رشیدالدین فضل‌الله همدانی، با تصحیح و تحشیۀ محمد روشن و مصطفی موسوی، و جُنگ رباعی (بازیابی و تصحیح رباعیات کهن پارسی) با پژوهش و ویرایش سیدعلی میرافضلی، در بخش نسخ خطی، و نیز فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تألیف مصطفی درایتی، در جمع آثار شایستۀ تقدیر کتاب سال قرار گرفتند.
کتاب ارزشمند جامع‌التواریخ در سال 73 از سوی نشر البرز منتشر شد. در طول 12 سال گذشته که بخش‌های مختلف جامع التواریخ توسط استاد محمد روشن تصحیح می‌شد و میراث مکتوب افتخار نشر آنها را داشت، هیچ‌گاه این مجلدات در جایزۀ کتاب سال شرکت داده نشد و استدلال حضرات متولیان کتاب سال این بود که این مجموعه پس از اتمام، مورد داوری قرار خواهد گرفت. از سویی، بخش مغول جامع‌التواریخ در سال 74 کتاب سال شده بود و چاپ جدید این بخش، که با مقابلۀ قسمت‌هایی با نسخۀ جدیدی از کتابخانۀ مجلس صورت گرفته و در تدوین نمایه‌ها هم بازنگری جدی انجام شده ، امسال شایسته تقدیر شد؛ یعنی نه به متن آیین‌نامه که هر کتاب یک‌بار برنده جایزه می‌شود عمل شد، و نه به آن قول که بر مبنای آن دورۀ کامل جامع التواریخ 17 جلدی امسال باید مورد توجه قرار می‌گرفت، عمل شد.

طبق تبصرۀ 2 مادۀ 2 آیین‌نامۀ کتاب سال جمهوری اسلامی، ویراست جدید کتابهای علمی چنانچه به تشخیص گروه داوری حداقل 40% نسبت به ویراست قبلی تغییر کرده باشد، در صورت برگزیده نشدن، مجدداً قابل بررسی است.

شاید برداشت من از آیین‌نامه اشتباه باشد و در این باره بهتر است دوستان متولی کتاب سال، مثل آقای مهدوی‌راد، پاسخ دهند تا این شبهه زدوده شود. آیا روا نبود که جامع‌التواریخ 17 جلدی که حاصل 15 سال تلاش بی‌وقفۀ استاد محمد روشن بود، برگزیدۀ کتاب سال شود؟ نظر داوران، محترم است؛ اما دربارۀ این‌که هر سال نسخه‌هایی از بخش‌های دیگر جامع‌التواریخ را برای بررسی می‌گرفتند و بعد وعدۀ داوری آن را به کامل شدن دورۀ این اثر موکول می‌کردند چه باید گفت؟! البته به آقای بایرامی، نویسندۀ رمان «لم‌یزرع» باید تبریک گفت که هم در جایزۀ جلال آل احمد برندۀ جایزۀ 30 سکه‌ای شدند و هم در جایزه کتاب سال امسال برگزیده شدند.

به هر حال این سؤالات باید پاسخ داده شود:

1. چرا کتابی که یک‌بار «برگزیده شده»، چاپ دیگری از آن، توسط ناشری دیگر، مجدداً در چرخۀ داوری قرار گرفته است؟
2. چرا چاپ دوم آن کتاب که ویراست جدید و بهتر از چاپ قبلی بوده، این بار «شایستۀ تقدیر» شناخته شده است؟
3. آیا داوران سال ۷۴ اشتباه انتخاب کرده اند، یا داوران سال ۹۵؟
4. آیا این ماجرا حاصل ضعف در سیستم آرشیوی است که هیچ جایگاهی در ساختار اداری ایران ندارد، یا این‌که اشکال کار جای دیگر است؟