اردوغان با هوشیاری تلافی کرد

محمد اکبری:  دوره پساداعش در سوریه و متغیرهای جدید پیش رو در آن با شرایط پیش از آن متفاوت است و با شکل گیری تحولات جدید، بازیگران متعدد درگیر در این بحران، تعاریف جدیدی از منافع خود را به میان می آورند. نشست جدید استانبول با حضور چهار کشور ترکیه، روسیه با دو کشور مطرح اروپایی فرانسه و آلمان دلیل بر این وضعیت است. در حالی که اردوغان در ماههای اخیر و پس از انتخابات ریاست جمهوری درگیر تنش با اروپا و امریکا بود حالا تلاش می کند روند جدیدی از تنش زدایی را در مسائل مختلف پیش ببرد. این در حالی است که پرونده قتل خاشقچی رونامه نگار عربستانی در استانبول به شکلی دیگر، دست ترکیه و اردوغان را برای ایفای نقشی پررنگ تر باز کرده است. پرونده روزنامه نگار عربستانی کشته شده در کنسول گری عربستان در استانبول به علت دارا بودن متغیرهای مختلف روند پیچیده ای را در پیش رو دارد که اردوغان در یک سخنرانی به برخی جوانب ماجرا پرداخت و خواستار محاکمه افراد درگیر در این ماجرا در ترکیه شد. در مورد نقش های جدید ترکیه و نوع بازی آن با ابراهیم فراهانی کارشناس مسائل ترکیه گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید:

دلیل شکل گیری اجلاس چهارجانبه استانبول در مورد سوریه با حضور ترکیه و روسیه با مشاکرت فرانسه و آلمان چه بود؟ آیا اهداف متضاد با اهداف ایران شکل گرفته است که در آن حضور نداشته است؟

نشست چهارجانبه استانبول با حضور چهار کشور عضو شورای اروپا یعنی روسیه، ترکیه، فرانسه و آلمان تشکیل شد. همانگونه که اردوغان اشاره کرد این نشست در ادامه نشست آخری بود که بین پوتین و اردوغان در سوچی در مورد وضعیت ادلب انجام گرفت. ادلب منطقه تجمع تمام تروریستهایی هست که با توافقات قبلی  در شرایطی که مناطق دیگر پاک سازی شد به این استان منتقل شدند. قرار بود در نشست قبلی که در تهران انجام شد یک عملیات نظامی در این منطقه انجام گیرد، اما با دیداری که بین اردوغان و پوتین در سوچی شکل گرفت، بیانیه تهران تقریبا کنار گذاشته شد و راهکار و نقشه راه جدیدی شکل گرفت تا مرزهای جنوبی استان ادلب با استان لاذقیه که روسیه در دو پایگاه حمیم و بندر طرطوس احاطه و تسلط دارد یک مسیر و کریدور امنیتی انجام شود. قرار بر این است که تا ده اکتبر این نیروها سلاحهای خود را تحویل دهند و تا 15 اکتبر نیروهای معارض آن قسمت را ترک کنند و یک کردیور 20 کیلومتری برای جدایی استان ادلب و لاذقیه انجام گیرد که در آن نیروهایی از طرف ترکیه و روسیه به عنوان گشت زنی هایی برای حفاظت از این منطقه امن جدید انجام دهند.

این نشست در ادامه همان مسیر بود. به این دلیل که اگر عملیات نظامی که قرار بود با نشست تهران کلید بخورد، اگر توسط ارتش سوریه انجام می شد، مهاجرانی از استان ادلب، نزدیک به 800 هزار نفر به سمت ترکیه و اروپا هجوم ببرند. برای اروپا اهمیت داشته و دارد که مسئله ادلب طوری فیصله بیابد که این تروریستها در ادلب بمانند یا جای دیگری بروند که بحران مهاجرتی برای اروپا شکل نگیرد.

دومین هدفی که این نشست داشت بررسی و ادامه قطعنامه 2254 سال 2015 شورای امنیت بود که قرار بود یک مسیر راه سیاسی برای آینده سوریه طراحی شود و در بیانیه پایانی هم به آن تاکید شده است که معارضان نظامی و سیاسی با دولت اسد دور یک میز بنشینند. چون نشست های ژنو ناکارآمدی خود را نشان داده بود، نشستهای آستانه در دوره داعش کارآمد بود ولی نشستهای آستانه هم در دوره پساداعش کارایی لازم را از دست داد و این نشست جدید با حضور 4 کشور اروپایی شکل گرفت که هر کدام اهداف مختلفی دارند. دولت روسیه با توجه به اینکه هژمون و قدرت اصلی و تسلط اصلی را در سوریه و بر دولت اسد دارد در آن شرکت کرد. ترکیه به عنوان اینکه مرزهای زیادی با سوریه  دارد، برای اینکه یک سازماندهی برای استان ادلب و سایر مناطقی که در دست کردها هست شکل گیرد و یک برنامه راهی طراحی شود و آلمان و فرانسه به عنوان اینکه بحران مهاجران و پناهندگان به سمت اروپا  متوقف شود و در بیانیه پایانی هم به آن تاکید شد.

البته اردوغان اعلام کرد ایران را در مورد این نشست در جریان خواهد گذاشت و ایران هم به شکل غیرحضوری جزوی از این نشست است.

به نظرتان سخنرانی اردوغان در رابطه با پرونده قتل خاشقچی نوعی پیام به سعودی ها بود و باید منتظر بالا رفتن تنش میان ریاض و آنکارا باشیم؟

سخنان اردوغان در پارلمان این کشور که قرار بود در مورد قتل آقای جمال خاشقجی سخنرانی کند به علت داشتن مدارک معتبر و دست اول در دست او یک سخنرانی بسیار مهم تلقی می شد. اهمیت این سخنرانی باعث شد خانم هاسپل، رئیس سازمان سیا امروز صبح به گفته رویترز و واشنگتن پست به آنکارا آمد تا با اردوغان دیدار داشته و هماهنگی های لازم در این باره شکل گیرد و اطلاعاتی را که می‌خواهد ارائه دهد و به نوعی با آمریکا هماهنگی هایی صورت گیرد. امریکا تمایل دارد قضیه به شکلی پیش برود که ساختار و نظام عربستان زیر سوال نرود و مدارکی ارائه نشود که حاکمیت اصلی، یعنی همان ملک سلمان و پسرش زیر سوال ببرد. البته مطمئنا سفر خانم هاسپل از قبل هماهنگ شده بود و دلیل اصلی‌اش همان امتیازگیری ترکیه از آمریکاست. در حال حاضر مدیریت این بحران در دست اردوغان است.
اما در مورد سخنرانی ایشان باید عرض کنم که او با این سخنرانی یک رهبر مقتدر را به نمایش گذاشت؛ نمایش اقتدار یک رهبری که توانسته این بحران را به بهترین صورت مدیریت کند. اردوغان از دوم اکتبر تا امروز به بهترین نحو توانسته در عرض سه هفته این بحران را مدیریت کند و به نوعی هوشیارانه اخبار متقن و موثقی را که از دو، سه روز اول رویداد این اخبار و اسنادی که در دست ترکیه بوده را به شکل قطره چکانی بیرون بدهد. مرحله به مرحله شنودها از کنسول گری که کاری غیرقانونی بوده و دولت ترکیه در کنسولگری عربستان در استانبول به آن دست پیدا کرده یا حتی فیلم های دوربین‌های مداربسته بعد از قتل و خروج کسانی که سوار هواپیما شدند به فواصل مشخص بیرون داده شد. اردوغان اشاره کرد که دو تیم 15 نفره مظنونان اصلی هستند که باید مشخص شود از چه کسی دستور گرفته اند، از اول اکتبر وارد ترکیه شدند و کارها را پیش بردند و حتی کسانی برای شناسایی به جنگل می‌روند، همه درجه ژنرالی و یک پزشکی قانونی بوده که برای آن جنایتی که می‌خواستند انجام دهند یک برنامه‌ریزی پشت آن بوده است.

اردوغان از این سخنرانی و دادن این اطلاعات چه اهدافی دارد؟

اردوغان برای این کار چند دلیل دارد. اولا که می‌خواهد امتیازگیری کند؛ او با این سخنرانی‌ قصد دارد پیامی بفرستد و از این فرصتی که پیش آمده، می‌خواهد امتیازگیری کند. هم از آمریکا و هم از عربستان. اولین امتیازی که می‌خواست از عربستان بگیرد، او از خلأ حجم تبلیغات و رسانه‌های جمعی و دولت‌های سراسر جهان نسبت به عربستان استفاده کرد و توانست در میان این بحرانی که عربستان داشت، با کویت یک قرارداد نظامی امضاء کند که در سال 2019 یک پایگاه نظامی در آن داشته باشد. همانند قطر که یک پایگاه نظامی در سال 2015 در آن ایجاد کرده است، یعنی از این خلأ بوجود آمده در شورای همکاری خلیج فارس استفاده کرد. ترکیه در ابتدای این بحران کشیش برانسون را که برای آن در مقابله با ترامپ دردسرساز شده بود را آزاد کرد تا بتواند زمینه امتیاز گیری از امریکا را هم مهیا کند. 
دومین دلیلش به نظر من تثبیت رهبری‌اش در جهان اسلام است. بالاخره در جهان اسلام سنی، در حال حاضر ترکیه بعد از تحولات 2011 وارد کشمکش و رقابت با عربستان شده بود و شاهد رقابت این کشور و ترکیه برای رهبری جهان اسلام سنی بودیم. ترکیه با ان اقتداری که نشان داد، این پیام را فرستاد که سنتز اسلام میانه‌رو و اخوانی همزیستی مسالمت‌آمیزی می‌تواند با غرب داشته باشد و ارائه و اشاعه بیشتر آن می تواند برای غربی ها و در منطقه تعامل ایجاد کند.
همچنین سومین دلیل این است که ترکیه سعی میکند در این جریان روی مسائل گذشته که با عربستان اختلاف داشته تلافی کند. تلافی روی چند مسئله؛ اول سقوط مرسی است که در مصر یک اخوانی بود و یکی از دلایلی که ژنرال سیسی با کمک عربستان به قدرت رسید و به نوعی رهبر حامی ترکیه، یعنی محمد مرسی در مصر سقوط کرد. دومی‌اش تلافی کودتای 15 ژوئیه 2016 است که به نوعی امارات و عربستان حمایت‌هایی از این کودتا انجام دادند و سومین قضیه تلافی، بحران قطر است و حذف قطر توسط چهار کشور امارات، مصر، عربستان و بحرین بود که به کمک ترکیه و ایران توانست از این بحران، حتی کودتایی که برایش برنامه‌ریزی شده بود، رهانیده شود و این توطئه عربستان و محمد بن‌سلمان که پشت اصلی این قضیه بود، خنثی شود. و چهارمین تلافی، تلافی مسئله فلسطین است. بالاخره در مسئله فلسطین بین جرارد کوشنر، داماد ترامپ و آقای محمد بن‌سلمان روابطی شکل گرفت و بحثی که در مورد معامله قرن در مورد فلسطین انجام شد و فلسطین امروز تضعیف شده، مهمترین دلیلش انتقال سفارت از تل‌آویو به قدس شریف یا اورشلیم است، این هم چهارمین تلافی است. می‌توانیم بگوییم این فرصت و استفاده‌ای بود که اردوغان از این رویداد انجام داد.

به نظرتان باید منتظر تنش بین طرفین باشیم؟ اردوغان به ملک سلمان گفت که این 15 نفر باید در ترکیه محاکمه شوند.

در این مورد که تنش بین ریاض و آنکارا افزایش پید می‌کند، به نظر من اردوغان تاکنون آنرا مدیریت کرده و از این به بعد هم نمی‌خواهد سطح تنش افزایش پیدا کند. او بیشتر به دنبال امتیازگیری و تضعیف عربستان در شورای همکاری خلیج فارس و هم در منطقه جهان اسلام و همچنین در بین گروه‌ها و مناطقی است که جنگ نیابتی خود را پیش می برد؛ مثل حمایت عربستان از کردهای سوریه می‌تواند باشد.

52312