ماجرای جرابلس و سهم ترکیه در سوریه

ورود ارتش آزاد سوریه به شهر مرزی جرابلس سوریه و فتح این شهر توسط مخالفین سوری تحت الحمایه ی ترکیه، یکی از رویدادهای مهم مرتبط با پرونده ی بحران سوریه است. این عملیات به شکل هوشمندانه ای به نام «سپر فرات» (Fırat Kalkanı) نامگذاری شد و انجام کامل آن با پشتیبانی واحدهای زرهی، تانک ها و هواپیماهای جنگنده ی ترکیه و همچنین با فرماندهی ژنرال ذکایی آک ساکاللی، فرمانده ی کل نیروهای ویژه ی کماندویی ارتش، میسر شد. 

اگر چه در شرایط کنونی، اقدام آنکارا برای فتح جرابلس، بر روی ارض واقع؛ تغییری جدی در معادلات سوریه به وجود نیاورده است، اما نمی توان این عملیات را یک رویداد کم اهمیت دانست. در مورد مهم ترین ابعاد عملیات سپر فرات، می توان به این نکات اشاره کرد:
1.ترکیه در ساعاتی که جابری انصاری معاون وزیر امور خارجه ی ایران، مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق و جو بایدن معاون رئیس جمهور آمریکا در ترکیه حضور دارند، دست به چنین اقدامی می زند. کسانی که با رویکردهای سیاسی و برخی رفتارهای خاص رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه آشنایی دارند، می دانند که این همزمانی، تصادفی نیست و اردوغان، خیلی وقت ها علاقه ی ویژه ای به اشارات نمادین دارد و می خواهد بگوید، در شرایطی وارد سوریه می شویم که با قدرت های فرامنطقه ای و منطقه ای، در حال گفتگو هستیم و می خواهیم در هر دو حوزه ی نظری و عملی، دست به اقدامات همزمان بزنیم.
2.بیانیه ی وزارت امور خارجه ی جهوری اسلامی ایران در مورد این عملیات، عاری از عبارات محکوم کننده ی مرسوم بود و تنها به این موضوع اکتفا شد که حالا که می رفتید، بهتر بود صاحبخانه را هم از قبل خبر می کردید. یعنی برخلاف روال سابق و مرسوم؛ حرفی از تجاوز به حریم و ورود غیرقانونی و عباراتی نظیر آن به میان نیامد. این مساله، نشان می دهد بین ایران و ترکیه، در مورد مساله ی جرابلس و اقداماتی نظیر آن، نوعی همفکری و رضایت شفاهی وجود دارد که حالتی بینابینی، بین توافق و عدم اعتراض دارد و می توان آن را «شبه توافق» نامید. بر این باورم که چنین چیزی را باید - در شرایط فعلی - به فال نیک گرفت و آن را آغازی برای توافقات بعدی دانست.
3.ترکیه در ماجرای جرابلس به گونه ای عمل کرده که می تواند مدعی حضور جدی در میدان مبارزه با تروریسم باشد و به ایران و روسیه پیام دهد: «همچنان که شما هستید، ما هم هستیم و با توجهخ به شرایط مرزی، اقدام ما واجب تر و مشروع تر است.» در عین حال، ترکیه با این اقدام خود، یک بار دیگر، زمینه ی رشد، تمرین و سازماندهی مجدد را برای ارتش ازاد، به وجود آورد.
4.ترکیه بارها در مورد ضرورت ممانعت از حرکت کردهای وابسته به پ.ک.ک یا همان نیروهای مدافع خلق (YPG) به سوی کرانه ی غربی رود فرات، به کردها و آمریکایی ها هشدار داده بود اما ظاهرا کسی این حرف را جدی نگرفته بود. آمریکایی ها نیز زمانی که دیدند ترکیه به خاطر مساله ی فتح الله گولن، از واشنگتن به شدت گله مند شده، دلیلی برای مخالفت با عملیات سپر فرات ندیدند و جو بایدن قاطعانه از آن حمایت کرد. به این ترتیب، اردوغان، به شکل عملی، به آمریکای در آستانه ی برگزاری انتخابات، اعلام کرد که نگرانی های ترکیه در مورد پ.ک.ک و مرزهای ترکیه جدی است.
5.درگیری بین ترکیه و پ.ک.ک، ادامه دارد و طبیعتا در چنین شرایطی، ترکیه برای ممانعت از تثبیت قدرت پ.ک.ک در شمال سوریه، به اقدامات حمایتی خود از نیروهای مخالف اسد ادامه می دهد و به عبارتی دیگر، با یک تیر، چندین نشان می زند.
6.اگر چه فعلا کسی به اقدامات ترکیه معترض نشده و در ظاهر امر، عملیات سپر فرات، پیروزی و ظفر ارزشمندی برای ترکیه به همراه آورده و رهبران احزاب مخالف داخل ترکیه نیز از آن حمایت کرده اند، اما سیالیت رویدادها و شرایط ناپایدار سوریه حکم می کند که در مورد موقعیت ترکیه و ارتش آزاد در جرابلس و سوریه، به شکل شتابزده، قضاوت نکنیم.
7.اردوغان در تماس تلفنی با پوتین، در مورد جزئیات عملیات سپر فرات با او گفتگو کرد و نشان داد که به دنبال «اقدام هماهنگ با دیگران» است. اما از آن جایی که دیدگاه های ترکیه، ایران و روسیه در مورد بشار اسد و نظام سیاسی سوریه، انطباق ندارند و ترکیه به خاطر دغدغه های امنیت داخلی خود، توان آن را ندارد که با داعش، به رویارویی کامل و قاطعانه دست بزند، ممکن است در گام های بعدی و به ویژه در پرونده ی رقه، کار برای مشارکت ترکیه در حمله به داعش، به این سادگی نباشد.