برجام منطقه عربی رییس‌جمهور روحانی

درمیان هیاهو و جنجال‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و فضاي پرآشوب تبلیغاتی وسیاسی حاکم برخاورمیانه عربی وخلیج فارس،سخنان نسبتا مهم هفته گذشته وزیرخارجه بحرین در کویت، چندان مورد توجه افکار عمومی و ناظران امور ایران ومنطقه قرار نگرفت.هفته گذشته شیخ خالد بن احمد آل خلیفه وزیر خارجه بحرین در اظهاراتی اعجاب آور ونادر از آنچه كه رد و بدل شدن پیام‌هایی میان تهران و پایتخت‌های عضوشورای همکاری خلیج فارس طی پنج سال گذشته خواند پرده برداشت و به‌گونه‌غيرمستقيم از ثمربخش بودن آن‌ها استقبال کرد.

وی که به امیرنشین کویت سفر کرده بود در ملاقات با همتای کویتی خود گفت:«منامه از تلاش‌های امیر کویت در زمینه انجام رایزنی‌های مشترک با تهران حمایت می کند و گفت‌وگوهای سیاسی با جمهوری اسلامی ایران ادامه دارد».وی تصریح کرد کشورش امیدوار است این رایزنی‌ها با نتایج مثبتی همراه باشد.برخی دیپلمات‌های عرب مقیم منامه، تصریح کرده اند كه سخنان وزیر خارجه بحرین آشكارا نشان می‌دهد مقامات کویتی در مذاکرات محرمانه خود با ایرانی‌ها، بحرین را به عنوان نماد حسن نیت تهران در اولویت قرار داده‌اند .در اين صورت نوع واکنش ایران بسیار مهم خواهد بود.البته ذوب‌شدن یخ روابط عربی - ایرانی به صرف حل اختلافات بحرین و ایران، تااندازه‌اي خوشبینانه به نظر می رسد .اما سخنان وزیر خارجه بحرین نشان می‌دهد اقدامات کویتی‌ها پيش زمينه شکننده‌ای برای اقدامات بعدی این کشور است.درغیراین‌صورت نه رد و بدل شدن نامه‌هایی میان ريیس‌جمهور ایران و امیر کویت در یکسال گذشته، نه ملاقات رهبران دو کشور بين سال های 2014 تا 2017 ونه البته اظهارات هفته گذشته وزیر خارجه بحرین معنا نداشت.

اما گذشته از ثمربخش بودن این اقدامات پیدا و پنهان ، آیا تلاش‌های کویت به گونه‌ای هست که بتوان به رایزنی‌های مقامات این کشور امیدوار بود؟

پاسخ به این سوال سهل است و ممتنع!. سهل است چراکه به نظر می رسد اقدامات دو سال اخیر مقامات کویتی، روزنه‌ای از امید برای طرفین به‌خصوص ایرانی‌ها به‌وجود آورده. ممتنع است به این دلیل که گسترده و عمیق بودن شکاف میان ایران و کشورهای عرب جنوب خلیج فارس به حدی است که نمی توان تنها با اقدامات یک عضو شورای همکاری، به ترمیم آن امیدوار بود.بعنوان مثال مي‌توان از تلاش‌های مقامات عمان طی پنج سال گذشته نام برد که مناسبات خوبی با ایران دارند اما تاکنون موفقیتی کارگشا به‌جز در ارتباط با مناسبات ایران وایالات متحده نداشته اند.

پس از روی کارآمدن دولت روحانی با توجه به فضای ملایمی که بر سیاست خارجی ایران حاکم شد اقدامات جدی و مشابهی از سوی مسئولان سلطان نشین عمان (مشخصا بن علوی وزیر خارجه عمان) برای بهبود مناسبات ایرانی - عربی صورت گرفت. ولی بنا به دلایل متعدد تلاش‌های آن‌ها نتیجه ملموسی به بار نیاورد.

در اين رابطه یک مقام ارشد مشاور نزدیک به یوسف بن علوی که در زمینه مناسبات تهران و اعراب عضو شورای همکاری خلیج فارس فعالیت می کند می گوید:« گفت‌وگوهای ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها درعمان ما را نسبت به تحقق شرایط مشابه با اعراب امیدوار کرد. سیاست های جدید حسن روحانی و وزیر خارجه‌ اش مارا امیدوار کرده بود». او در پاسخ به این سوال كه آیا از نتایج اقدامات کشورش راضی است؟ می گوید «می توانستیم راضی‌تر باشیم».

اما چرا کویتی‌ها به جای عمانی ها این مسئولیت را بر عهده گرفته اند؟ فکر می‌کنم موضوع به نوعی بدبینی کهنه مربوط می شود که اعراب به‌خصوص عربستان به مسئولان عمان دارند . ریاض همواره مسقط را به عدم درک منافع اعراب و یک‌جانبه‌گرایی به نفع تهران متهم کرده است.مقامات عمانی هرچند این ادعا را رد می کنند، اما داشتن روابط خوب با تهران را تایید وتصریح کرده اند وجود یک پل ارتباطی میان اعراب و ایران مهم و ضروری ست. هرچند از نگاه مقامات عمان و نیازهای ایران این موضعی قابل درک است، اما عملا به ناکارآمدی دیپلماسی میانجی گرایانه عمان طی سال های اخیر منجر شده .اگر از چنین زاویه‌ای به موضوع نگاه شود - که لاجرم چاره‌ای جز این نداریم - آنگاه چرایی پادرمیانی کویتی‌ها قابل درک خواهد بود.

حال با توجه به سیاست کویتی‌ها و نگاهی که اعضای شورای همکاری به‌خصوص عربستان به متحد سنتی خود دارند این احتمال مي‌رود کویت به جای عمان بتواند نتیجه بهتری از رایزنی هایش بگیرد و اين چندان دور از انتظار نیست. اگر این اقدامات آن‌گونه که وزیر خارجه بحرین به آن اشاره کرده ،بتواند فرصتی در اختیار طرفین قرار دهد، شاید - تاکید می‌کنم شاید-برجام منطقه ای حسن روحانی با شورای همکاری خلیج فارس درحال شکل گرفتن باشد.-قانون-matinmos@gmail.com