چرا ترکیه میزبان مخالفین سوریه است؟

فیروز دولت آبادی

  بزرگترین گردهمایی نیروهای اپوزیسیون سوریه روز شنبه (۱۶ ژوئیه) در شهر استانبول با حضور ۳۵۰ تن از فعالان برگزار شد. این دومین باری است که ترکیه میزبان معارضین سوریه است و این در حالی است که در نشست اخیر راههای تشکیل دولت موقت انتقالی نیز مورد بررسی قرار گرفت.

اینکه چرا ترکیه به رغم مناسبات حسنه با سوریه مسئولیت میزبانی نیروهای معارض سوریه را برعهده گرفته است، از چند زاویه قابل بررسی است:

اول آنکه، سیاست ترکیه از زمان روی کارآمدن احمد داوود اوغلو، وزیر خارجه این کشور ، استراتژی" تنش صفر با همسایگان" تدوین شد. این سیاست در دوره اردوغان تقریبا در مورد همه کشورهای همسایه اعم از ارمنستان، سوریه، یونان، عراق و ایران دنبال شده و موفقیت های قابل توجهی نیز بدست آورده است. در مورد سوریه نیز ترکها تمایل دارند، بحران موجود در کشور همسایه را با نقش آفرینی موثر حل کنند.

دوم اینکه ترکیه، سیاست آزاد گذاشتن فعالیت گروههای سیاسی در خاک کشورش را از مدتها پیش دنبال می کند. این رویکرد ترکیه هم در قبال گروههای داخلی و هم خارجی است.جالب است بدانیم که بسیاری از نیروهای اپوزیسیون و معارض از کشورهای آسیای میانه و حتی کشورهای عربی در ترکیه زندگی و آزادانه فعالیت می کنند.

و سومین دلیلی که شاید به مراتب مهمتر از رویکرد ترکیه و مسئولیت های پذیرفته شده آن در قبال تحولات خاورمیانه باشد، نقشی است که هم اکنون ترکیه در اتحادیه اروپا دارد. ترکیه در فرآیند عضویت به اتحادیه اروپا این سیاست را به عنوان رکن و اساس سیاست خارجی خود در نظر گرفته تا نقش آفرینی موثر خود در قبال تحولات خاورمیانه را به طرف های اروپایی ثابت کند.

اما نکته مهم و قابل توجه اینجاست که ترکیه به لحاظ تاریخی با جهان عرب مشکلات زیادی داشته است. ترکها، جامعه عرب را عامل اصلی فروپاشی امپراطوری عثمانی می دانستند و این مسئله همواره از زمان فروپاشی عثمانی بین اعراب و ترکیه وجود داشته است. لذا تحولات اخیر در خاورمیانه فرصتی است برای ترکیه که رابطۀ خود را با جهان عرب اصلاح کند. به خصوص آنکه این تحولات هم اکنون در حال شکل دهی به ساختار جدیدی از قدرت سیاسی با خاستگاه مردمی است  و جدای از آنکه به لحاظ انسانی ترکها مایل اند برای تحقق خواسته های مردمی نقش حمایتی و پشتیبانی از مردم نیز ایفا کند، از سوی دیگر این فرصت را خوهد یافت تا رابطه عمیق تری با اعراب برقرار کنند.

اینکه سایر قدرتهای منطقه ای در قبال دیپلماسی جدید ترکیه در کجای تحولات خاورمیانه ایستاده اند باید گفت که وضعیت و موقعیت ترکیه در مقایسه با سایر کشورها متفاوت است.

اول آنکه، دست ترکیه برای ایفای نقش آفرینی در همه حوزه های خاورمیانه به مراتب بازتر از سایر بازیگران منطقه ای است.

دوم اینکه، همه دولت های ترکیه طی دهه های اخیر در مقایسه با سایر دولتهای منطقه موفق تر عمل کرده اند و بنیان های سیاسی و اقتصادی توسعه در این کشور را بنا نهادند اما در کنار آن ترکیه همچنان تمایلات عثمانی گری خود را حفظ کرده و حتی جریان های لائیک داخل ترکیه نمی توانند این واقعیت را کتمان کنند که عثمانی فعلی مهمتر و بزرگتر از ترکیه بوده است. اگر ترکیه امروز حس جهانگیری دیروز را ندارد اما جهانداری به معنای واقعی آن یعنی حضور پررنگ تر در نظام بین الملل را یافته است.
ضمن اینکه مدل ترکیه در مقایسه با سیستم سایر کشورهای منطقه با توجه به پتانسیل هایی که دارد جذابیت های زیادی در تحولات اخیر در جهان اسلام ایجاد کرده است. دولتی که خود را اسلامی می داند اما جامعه ای لائیک دارد و توانسته با انتخابات آزاد، حزب اسلامی موفقی به نام عدالت و توسعه را روی کار آورد، به لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تاکنون موفقیت های زیادی را بدست آورده است.
موضع و سیاست خارجی ایران طی سالهای اخیر به دلیل چالشهای داخلی و خارجی تاحدی در جهان اسلام تضعیف شده و نمی تواند نقش آفرینی در سطح ترکیه داشته باشد، اما این انفعال در بلندمدت جای نگرانی ندارد به این دلیل که تحولات خاورمیانه در بلندمدت به سمتی حرکت خواهد کرد که منافع ایران نیز تأمین خواهد شد. برقراری روابط مثبت و سازنده با همسایگان از پس تحولات خاورمیانه از اهدافی است که ایران می تواند توجه بیشتری به آن داشته باشد.51263

*سفیر اسبق ایران در ترکیه