در خبرآنلاین که معمولا ً مطالب بی ربط نمی نویسد به مطلبی برخوردم که از مصاحبه آقای کیومرث منشی زاده نقل شده بود. عنوان مطلب این بود: «کیومرث منشی زاده: دهخدا نه شاعر بود نه لغت نامه نویس.»
از آقای منشی زاده نقل شده که:
"دهخدا نه طنزش قابل توجه بود و نه دیگر فعالیت های ادبی اش. اصلا ً به نظر من او نه شاعر بود نه لغت می فهمید که اگر غیر ازین بود نباید می گفت: یاد آر ز شمع مرده یاد آر. آنها که ادبیات فارسی خوانده اند خوب می دانند که شمع کشته میشود و نمی میرد. شاهد این مدعا در ادبیات فارسی هم بسیارست. فی المثل سعدی می گوید:
شمع را باید ازین خانه به در بردن و کشتن + تا که همسایه نفهمد که تو در خانه مایی (کذا)
تازه این شعر را جناب دهخدا در رثای محمود سخایی شهید کودتای 28 مرداد سروده اند!»
بنده در این بلاد غربت آقای منشی زاده را نمی شناسم و قصدم ایراد گرفتن به فرمایشات ایشان نیست. البته هرکسی آزادست که هرچه می خواهد بگوید. اما رسانه پرخواننده یی مانند خبرآنلاین که لابد سردبیر و معیار و ضوابطی در نشر مطالب دارد باید در باب صحت و سقم مطالبی که در سایت خودش عرضه می کند قدری ملاحظه کند.
فرمایشات آقای منشی زاده از مقولهء «خسن و خسین هرسه دختران مغاویه بودند...» است.
اولا چنان که می دانید مسمط «یاد آر ز شمع مرده یاد آر» را مرحوم دهخدا رحمةالله علیه در رثای مرحوم شهید میرزا جهانگیرخان شیرازی (1292 – 1326 ق) سروده است که به دستور محمدعلی شاه قاجار چندی پس از به توپ بستن مجلس در باغشاه شهید شد نه برای محمود سخایی آنهم در کودتای 28 مرداد که ده ها سال پس از شهادت مرحوم میرزا جهانگیرخان اتفاق افتاد.
ثانیا ً صورت صحیح مصراع ثانی بیت سعدی چنان که می دانید و در دیوانش (به مطلع «من ندانستم از اول که تو بی مهر و وفائی + عهد نابستن از آن به که ببندی و نپائی»موجود است) مسلما ً «تا که همسایه نفهمد» نیست. درجه عوامانه بودن این نقل بر اهل فنّ اظهر من الشمس است. ثالثا ً ترکیب «شمع مرده» که آقای منشی زاده ادعا می کند در ادب فارسی نیامده، در نظم و نثر فارسی سابقهء بسیار قدیمی دارد که بنده فقط به چند مورد از موارد منظومش اشاره می کنم.
1. سنائی غزنوی (فوت 454 ق) در دیوان چاپ مرحوم مدرّس ص 358 می فرماید:
سالها شد تا از آن آتش چو شمع مرده فرق و زنده افسر مانده ام
2. نظامی گنجوی (ف در حدود 604 ق) در هفت پیکر چاپ روسیه "صفت مجلس بهرام در زمستان و ساختن هفت گنبد" ص 260 بیت 5 گوید:
شمع و قندیل باغها مرده رخت و بنگاه باغبان مرده
3. مولانا در دیوان شمس بخش رباعیات، رباعی شمارهء 1645 می فرماید:
می خوردم باده با بت آشفته خوابم بربود، حال ِ دل ناگفته
بیدار شدم ز خواب ِ مستی دیدم دلبر شده، شمع مرده، ساقی خفته
4. در مثنوی معنوی هم مولانا در بیتی که معروف خاصّ و عام است می گوید:
هرکه بر شمع خدا آرد پفو شمع کی میرد؟ بسوزد پوز ِ او
5717
نظر شما