وقتی مغولان کتابها را به دجله ریختند...

مدتی قبل در جایی نوشتم که نسخه ای از کتاب سنن ابن ماجه که در سال 562 هجری کتابت شده است، اکنون در کتابخانه با عظمت و مهم مرعشی در قم نگهداری می‌شود.
آنچه در این نسخه محل توجه است یادداشت ها و حواشی مهمی است که بر ارزش این نسخه افزوده است.
در این میان، از همه جالب تر جمله ای است که کسی در حاشیه صفحه ای از آن نوشته و گفته است که کتاب را بعد از آن که مغولان ـ یا به گفته وی تاتارها ـ بغداد را گرفتند و کتابها را به دجله ریختند، از آب گرفته و در واقع آن را نجات داده است.
گشودن بغداد توسط مغولان در سال 656 یعنی 104 سال پس از تألیف این کتاب بوده است.
نجات دهنده این کتاب، خود را احمد بن محمد بن ابی بکر بن ابی الفوارس بن .... نامیده و نام جد چهارم او در این جا خوانده نمی شود.
آن موقع که یادداشت مزبور را نوشتم، تصویر خوبی از صفحه مزبور در اختیار نداشتم اما اکنون به یمن همراهی دوست عزیز جناب آقای علی اکبر صفری بدست آوردم که آن را تقدیم می کنم.
خدای عالم است که چه مقدار کتاب از میراث اسلامی وایرانی در این حمله نابود شد و این نشانی است مستند و دقیق از ریختن کتابها در دجله. در واقع این عبارت سند بسیار بسیار مهم تاریخی از خساراتی است که مغولان به فرهنگ اسلامی زدند.

عبارت این است:
لقد انتشلت هذا الکتاب من نهر دجلة بعد ان رماه التتر و ذلک سنه 656 هـ و انا الفقیر الیه تعالی محمد بن احمد بن ابی بکر بن ابی الفوارس بن....
«انتشلت» از ماده «نشل» به معنی نزع و گرفتن است. نویسنده گوید: من این کتاب را از نهر دجله گرفتم، و این زمانی بود که تاتارها آن را پرتاب کرده بودند و این در سال 656 بود و من فقیر الی الله محمد بن احمد بن ابی بکر بن ابی الفوارس بن ... هستم.