لزوم توجه به "قانون" در دهلیزهای " دهلیز "

جدای از داستان و جذابیتهای ریز و درشت ملودرام " دهلیز " با توجه به تاثیر انکار ناپذیر سینما در افکار عمومی و نقش بسزایی که این هنر در شکل دهی تصورات اقشار مختلف جامعه علی الخصوص جوانان دارد ، بازبینی های اساسی و لحاظ کردن مواردی چند در داستان های اینچنینی از نظر حقوقی یکی از چالشهای پیش روی ماست .
در برخی سکانسهای این فیلم به مواردی بر می خوریم که از نظر قانونی غیر ممکن اند ( و یا بسیار نادرند ) ، ولی مهمتر از آن مواجهه با برخی دیگر از سکانسهاست که با واقعیتهای موجود نظام قضایی کشور بسیار مغایر می باشد .
از جمله اعطای مرخصی به زندانی محکوم به قصاص نفس که نوعا بسیار به ندرت مورد موافقت قرار می گیرد . چراکه از نظر روانی کسی که مرگ را در یک قدمی خود می بیند برای فرار از آن دست به هر اقدامی( حتی قتلی دیگر ) خواهد زد و این را می داند که در صورت دستگیری مجدد نیز اتفاق جدیدی در انتظارش نخواهد بود . و مقام موافقت کننده با چنین مرخصی برای چنین محکومی عملا دستگاه قضا و افکار جامعه را با ریسکی بسیار خطرناک مواجه کرده است که در صورت عدم بازگشت زندانی ، این جامعه است که باید هزینه های بیشتری را برای جلب مجدد مرتکب صرف کند . به تصویر کشیدن صحنه عزیمت محکوم ( رضا عطاران ) به درب منزل اولیای دم آن هم در زمان مرخصی اعطایی و بدون همراهی حتی یک نفر ، فقط یک ساده اندیشی خطرناک را تداعی می کند . چراکه در صورت چنین مواجهه ای ، شعله ور شدن آتش انتقام گیری شخصی از جانب اولیای دم از یک سو و ناکامی محکوم در اخذ رضایت از آنان ، از سوی دیگر می تواند باعث وقوع و یا تکرار جرمی مشابه از سوی هر یک از طرفین باشد .
از دیگر سو چنانچه در قبال اخذ وثیقه ای سنگین موافقت با مرخصی زندانی صورت گیرد ، آیا اوضاع و احوال اقتصادی محکوم ( رضا عطاران ) که به تصویر کشیده شده است بیانگر در اختیار داشتن چنین وثیقه ای هست ؟ یک معلم ساده زبان انگلیسی که در نبودنش همسرش ( هانیه توسلی ) مجبور است بشدت کارکند و حتی نیازمند کمک های سازمان حمایت از زنان سرپرست خانوار نیز می باشد ، چنین اوضاع اقتصادی می تواند سپردن چنین وثیقه ای را عملی کند ؟
از دیگر مسائل موجود ، ملاقات های "مادر همسر" محکوم است که به دفعات اتفاق افتاده که این نیز با واقعیتهای موجود بسیار فاصله دارد ، هرچند یک خلاء قانونی نیز اینجا خود نمایی می کند و آن هم مقام موافقت کننده با ملاقات زندانیست که معلوم نیست کدام قاضی باید چنین اجازه ای را صادر نماید . ( قاضی صادر کننده رای - قاضی اجرای احکام - قاضی ( دادیار ) ناظر در زندان یا ...و یا هر یک از آنان به تنهایی . ) لیکن چنانچه موافقتی برای ملاقات نیز صادر شود نوعا خانواده درجه اول محکوم و ندرتا نیز خواهر و برادر او هستند که موفق به ملاقات با وی می شوند و بسیار بسیار نادر است که مادر همسر آن هم به "دفعات" موفق به ملاقات با چنین زندانی شود .
همچنین چنانچه حق قصاص برای بیش از یک نفر باشد ( مادر و دو خواهر مقتول ) هرکدام که خواهان قصاص نفس باشد باید سهم دیه دیگران را در صورت گذشت آنان ، به مرتکب ( رضا عطاران ) و در صورت درخواست دیه ، به سایر اولیای دم ( مادر و یک خواهر دیگر مقتول ) پرداخت نماید . ( ماده 423 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ) . همچنین نپرداختن به این نکته مهم قانونی ، ذهن پرسشگر بیننده را که توان مالی طرفین قصه را یکسان می پندارد ، با سئوالات متعددی مواجه می کند .
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در واقعت موجود در زندانهای کشور کمتر چنین اتفاقی قابل تصور است که مقام ارشد قضایی و رئیس زندان و بعضا خانواده او ( خواهر رئیس زندان ) تا این حد فراغت داشته باشند که هم از خانواده محکوم حمایت کنند و هم ترتیب چنین ملاقاتهایی برای یک زندانی آن هم بعضا خارج از وقت اداری را فراهم نماید ، چه برسد به اینکه برای جلب رضایت اولیای دم نیز مستقیما وارد قضیه شود .
در پایان یاد آور می شویم که نمایش صحنه های اغراق آمیز از آرامش حاکم در زندانها و ساده به تصویر کشیدن مصائب ریز و درشتی که یک محکوم یه قصاص نفس با آن دست و پنجه نرم می کند ، ( مسائل روانی و روحی ) ، می تواند میل به ارتکاب جنایت را نزد بینندگان افزایش دهد . از اولویت های مهم تصویب یک قانون از نظر جامعه شناسی "عبرت آموز" بودن آن و ویژگی مهم یک مجازات به طبع اولی ، جلوگیری از تکرار جرم می باشد ، که جا دارد هنرمندان عرصه های مختلف به این مهم نیز در خلق آثار فاخر خود توجه خاصی معطوف دارند .

مهدی حاج محمود عطار
کارشناس حقوق