روزگار ما؛ ثبت با سند برابر است!

یک

هفت مستندساز زن با محور قرار دادن ایده ای جسورانه، نقاط عطف تحولات اجتماعی سال های اخیر زمانه ما را از زاویه دید خود به ثبت رسانده اند. در این پروژه هفت اپیزودی، فیلمسازان نگاهی به هفت موضوع مهم معاصر انداخته اند و روایت کاملا شخصی خود را - شاید به نمایندگی از همنسلانشان - از موضوعاتی همچون مهاجرت، موسیقی، جنگ، انقلاب، تنهایی، شادی و ... تصویر کرده اند.

دو
همیشه برای من در فیلم مستند، مفهوم "ثبت" مستتر است. بی شک اگر قرار باشد درباره جزییات و کلیات هر عصر و دوره تاریخی اطلاعات دقیقی به دست آوریم، یکی از منابع مهم و قابل استناد، فیلم های مستند است.
گرچه در سینمای داستانی نیز بخشی از اطلاعات هر عصر، ثبت و ضبط می شود اما ثبت کردن رخدادها، آدم ها، اقوام، مکان ها، آیین ها، پدیده ها، فراز و نشیب ها و بزنگاه های تاریخی و امثال اینها بیشتر از سینمای مستند برمی آید و توقع می رود.
این وظیفه ایجاب می کند که سینمای مستند همواره کارکردی حساس و مهم بیابد. شاید بتوان وظیفه سینمای مستند را با مرکز آمار یا بانک مرکزی قیاس کرد. بانک مرکزی موظف است مثلا نرخ واقعی تورم یا رشد اقتصادی و نظایر آن را حتی اگر فاجعه بار باشد و حتی اگر به سود دولت نباشد، استخراج و اعلام کند. مرکز آمار هم باید انواع و اقسام آمار مثل رشد جمعیت، نرخ بیکاری، آمار طلاق و امثالهم را حتی اگر ناامید کننده و تکان دهنده باشد اعلام کند، چرا که با اعلام نشدن یا تحریف نرخ تورم، میزان آن کم نمی شود و با کمتر اعلام کردن آمار طلاق، عروس و دامادها خوشبخت نمی شوند.
اتفاقا شفاف شدن این آمار و اعلام آمارهای واقعی می تواند موجب شود عملکرد مدیران اجرایی با صحت، ارزیابی شود و تصویری مبتنی بر واقعیات از وضعیت موجود پیش رو قرار گیرد. تازه مسوولان با ذکاوت می توانند از این آمارها را به عنوان هشدار تلقی کنند و برای اصلاح امور از آن بهره ببرند. پنهان کردن و سانسور نرخ تورم و یا اعلام آمار غیرواقعی از طلاق و بیکاری به سود هیچکس نیست و تنها نامش خودفریبی و عوامفریبی است.
سینمای مستند در غالب موارد، کارکردی مشابه بانک مرکزی و مرکز آمار دارد، چیزی شبیه میزان الحراره.
به هرصورت هیچ واقعه تاریخی، هیچ شخصیت و هیچ آیینی به این سادگی ها حذف نمی شود، حتی اگر اجازه رسمی ثبت تصویری آن داده نشود. مستندساز در قبال ثبت تمام آنچه تشخیص می دهد نیاز به ثبت دارد، مسوول است. ماهیت و نام حرفه مستندساز ایجاب می کند تصویر واقعی و شفاف از جامعه اطرافش ارایه دهد و بدون تعارف و خودسانسوری و البته بدون نگرانی، وظیفه اصلی اش را به انجام برساند. اعمال محدودیت در "مستند کردن" و "به ثبت رساندن" معمولا به جایی نمی رسد و حداکثر، آن بخش نگرانی را به این فرایند اضافه می کند، وگرنه مستندسازان حسب ماهیت حرفه شان، به هر صورت کارشان را انجام خواهند داد و طبعا زمان، کار آنان را قضاوت خواهد کرد.
شاید لازم باشد مسوولان به فیلم مستند هم نگاهی همچون بانک مرکزی و مرکز آمار داشته باشند و به جای ایجاد محدودیت، از نگاه های تیزبین، شاخک های حساس و هشدارهای تکان دهنده مستندسازان برای اصلاح امور بهره ببرند.

سه
"حرفه؛ مستندساز" تلاش هفت زن است برای آنکه این روزگار و ویژگی هایش را و آنچه تشخیص داده اند نیاز به ثبت دارد را به ثبت برسانند، ماهیت اصیل حرفه شان را همچنان حفظ کنند و وظیفه ای را که به عنوان مستندساز به عهده دارند در این برهه زمانی انجام دهند.
فیلم گرچه درون خود به پارادوکس هایی هم برمی خورد اما لحظاتی تکان دهنده را پیش چشم می گذارد و می کوشد هشدارهایی جدی را بر پایه مرور مفاهیم معاصر و تحلیل آنها مطرح کند. به هر روی در غالب لحظات این مستند، ثبت با سند برابر است!
فیلم با وجود آنکه توسط هفت کارگردان ساخته شده اما ساختار یکدستی دارد و از انسجام لازم برخوردار است.
این کوشش محترم و ارجمند متعلق است به شیرین برق نورد، فیروزه خسروانی، فرحناز شریفی، مینا کشاورز، سپیده ابطحی، سحر سلحشور و ناهید رضایی.

این مطلب در ماهنامه فیلم شماره آذرماه 92 به چاپ رسیده است.