جایگاه روزنامه نگاری امروزه در جهان متفاوت شده است بخصوص اینکه ارتباط آن با دانشگاه می تواند آن را در جایگاه حساسی قرار دهد.این در حالیست که انواع متداول روزنامه نگاری برای وفق دادن خود با تغییرات محیط فعالیت شان ابعاد تازه ای را می پذیرند،مطالعه روزنامه نگاری در کنار رشته های پراکنده دانشگاهی به راه خود ادامه می دهد. از طرفی به دلیل حساس بودن کم کم مسیر خود را از دانشگاه جدا می کند یعنی نشانه های ناسازگاری میان دانشگاه و روزنامه نگاری به چشم می خورد.برای اثبات آن می توان به این نکته حتی اشاره کرد که وقتی روزنامه نگاری در همه جا صورت می گیرد یعنی در هیچ کجا انجام نمی شود از یک سو توسعه و تحول روزنامه نگاری زنجیره ای طولانی از سنت های تکراری و مسایل حل نشده را تولید کرده است که پرداختن به آن از حوصله این یادداشت خارج است.توجه به روزنامه نگاری توسعه امروزه برای اکثر کشورهای دنیا هر چند تنوع گسترده ای را در دنیا ایجاد کرده است مورد توجه بسیار همگان است.
از منظر تاریخی،روزنامه نگاری توسعه از نیاز مبرم به توسعه اجتماعی ،اقتصادی و سیاسی در آسیا پس از جنگ دوم جهانی و استعمارگری در بسیاری از کشورهای آسیایی پدید آمد در واقع ماموریت روزنامه نگاری توسعه افزودن به قدرت رهایی بخشی گروه های محرومی چون تهیدستان شهری،افراد روستایی،زنان و امثالهم و کمک فعالانه به آنها برای مشارکت در فرآیند سیاسی بود که به گونه ای موثر بر سرنوشت آن ها تاثیر می گذاشت.
روزنامه نگاری توسعه در نتیجه نقش خاصی که روزنامه نگاران ایفا می کردند رشد و گسترش یافت.روزنامه نگاران پیشین که بعدا به رهبر دولت های تازه استقلال یافته تبدیل شدند این نقش خاص را بازی کردند. در آفریقا قوام نکرومه در غنا که موسس و ناشر روزنامه عصر آکرا بود یا ناندی آزیکیوی از نیجریه ،جو مو کنیاتا از کنیا که موسس و ناشر روزنامه کی کیویو بود و در مبارزه استقلال طلبانه نیجریه نقشی اساسی و موثر ایفا کرد و جولیوس نایرره در تانزانیا،ناشر اوهورو که روزنامه حزب تانو بود.این روزنامه نگاران که بهدها به سیاستمداران تبدیل می شوند بر اهمیت روزنامه نگاری در شکل دادن به هویت ملی و ارتقای همبستگی ملی تاکید کردند.
از طرفی روزنامه نگاری توسعه توسط نظریه های نوسازی و ارتباطات توسعه حمایت می شود.اگر چه منطق این نظریه ها حکم می کند که کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته کاملا قواعد و عملکرد نظارتی رسانه ها را از غرب وارد کردند و از غرب آموختند که اگر هم چنین باشد بر نقش رسانه های همگانی در توسعه بخشی و نوسازی یک ملت تاکید داشتند.
از طرف دیگر روزنامه نگاری توسعه به نظریه های وابستگی هم تعلق خاطر دارد. وابستگی که در پشت آن امپریالیسم فرهنگی و امپربالیسم ساختاری را به ارمغان می آورد. جالب اینجاست که هر دو نوع امپریالیسم ریشه در ساختارهای بنیادی روزنامه نگاری توسعه دارد. که در جهت مبارزه با هجوم فرهنگی غرب و ارتقای دانش ها و ارزش ها و هویت های فرهنگی ملی طرح هایی را راهنمایی و ارایه می کنند.
به بیان دیگر بین روزنامه نگاری و محیط اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی و سیاسی آن نوعی رابطه متقابل و وابستگی متقابل وجود دارد. یعنی رابطه مستقیمی میان مطبوعات و محیط های گوناگون آن موجب می شود تا مطبوعات و انواع متفاوت الگوهای مطبوعاتی در کشورهای در حال توسعه برداشت های متفاوتی بوجود آید.
و اینکه روزنامه نگاری توسعه با اعلامیه بین المللی سازمان ملل در سال 1974 و کمیسیون مک براید در سال 1980 رابطه نزدیک دارد.
چون توسعه دارای جنبه های اقتصادی،فرهنگی و سیاسی است، پژوهش های بیشتری لازم است تا این جنبه های مختلف را پوشش دهند تا فقط به بررسی جنبه اقتصادی توسعه نپردازند. لازم است مطالعات روزنامه نگاری این نحوه عمل گوناگون را توضیح دهد و الگوهایی را برای توصیف،توضیح و پیش بینی نحوه عمل روزنامه نگاری توسعه تدوین کند، چون کشورهای مختلف در سطوح متفاوت و بسترهای متفاوتی توسعه پیدا می کنند. به عنوان مثال ظهور و حضور رسانه های جدید در روزنامه نگاری توسعه عبارت از : بر آوردن منافع و نیازهای کشاورزان،زنان ،کودکان،کهنسالان،اقلیت ها و سایر بخش هایی از جمعیت و سایر موارد و مباحثی که در رسانه هاس سنتی به حاشیه رانده شده است.
این سوالها در ادامه مطرح خواهد شد که چگونه می توان به واسطه رسانه های جدید میان دارا ها و ندارها در کشورهای مختلف رابطه برقرار کرد؟ و از آنجا که میان سطوح مختلف اقتصادی و اجتماعی و سیاسی در هر کشوری شیوه های اجرای مختلف نیز وجود دارد چگونه می توان دست به اقدامی زد که بتوان نتایج این ارتباط و تاثیر آن را بر مردم دید؟
*دانشجوی دکتری علوم ارتباطات / دانشگاه علوم و تحقیقات اصفهان (خوراسگان)
نظر شما