غفلت به معناي عدم توجه به هر چيز موجود و حاضر است و در منطق قرآن كريم، غفلت از باطن دين به عنوان علت عدم پاي‌بندي به دين و در نتيجه عدم انجام اعمال صالح ذكر شده که سبب جهالت مدرن مي‌شود.
منشأ پيدايش جهالت مدرن ناباوري به آموزه‌هاي عقل و خرد و خرد داشتن و شدن است و دين از بشر، شدن به معنای با خبر شدن، هوشيار شدن؛ عادل شدن؛ پرهيزگار شدن؛ دوستدار بشريت شدن؛ صالح شدن و شدن‌هاي ديگر را انتظار دارد.
راهي كه امروز افراط‌گرايان طي مي‌كنند به شدن منتهي نمي‌شود، بلكه اين مسیرها به داشتن قدرت براي پيشگيري از شدن منتهي مي‌گردد و این جدال نه تنها به صلح نمي‌انجامد بلكه فاصله تا صلح را افزایش می‌دهد و افراط گرايان را دچار توهم خود خداپنداري كرده است که خود را مالك جان انسان‌ها دانسته و چنين پنداري جهالت مدرن است.
خود مطلق‌انگاري یکی از مظاهر جهالت مدرن و احترام به اندیشه دیگر شرط ضروری دستیابی به صلح و ثبات، محور دیگر سخنان ريیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بود.
انسان خود مطلق‌انگار، خود را جای خدا می‌نشاند و قضاوت‌های قطعی خود را مقدس شمرده و انجام آنها را فریضه می‌پندارد و جايي برای نياز و احترام به انديشه ديگران باقي نمي‌گذارد كه در چنين وضعيتي صلح، از دايره انگاره‌هاي فرد خود مطلق‌پندار بيرون مي‌رود.
متأسفانه جاهلیت مدرن به سلاح علم و دانش مجهز شده و سرعت تخریبی آن بیش از دوران جاهلیت بدوی که تنها به خود فرد، اطرافیان و تا حدودی در منطقه کوچکی محدود می‌شد فراتر رفته است و جهان را در کام خود فرو برده است.
افراط‌گرايان به مقدس‌سازی چنین خشونت‌هایی روی آورده‌اند و خود را در بازستادن حق حیات دیگران، جای خدا می‌نشانند و لذا، چنین پنداری نتیجه جهالت مدرن است و باید کوشید تا از نهادینه شدن و استقرار جاهلیت مدرن جلوگیری کرد.
مهم‌ترين ويژگي عقل، شناخت حقايق و تشخيص حق از باطل است و بروز انديشه‌هاي افراط‌گرايانه در بدترين شكل آن كه با تكيه بر تفاسير ناصحيح از دين شكل گرفته است، ضرورت توجه به عقلانيت را بيش از پيش نمايان می‌کند.
البته افراط‌گرايي‌هاي امروز، برگ‌هايي هستند كه بر شاخه‌هاي تفكر و انديشه‌هاي ناصحيح و كج فهمي‌هاي ديني ديروز روئيده است. اين نشان مي‌دهد كه افكار غلط انديشمندان ديني تا چه ميزان مي‌تواند به افعال ناصحيح پيروانشان منجر شود.
امروز كه منازعات فرقه‌اي - مذهبي به خشن‌ترين منازعات عصر حاضر تبديل شده، جاي خردورزي در اين ميان به شدت خالي است و نياز به بازگشت به عقلانيت و خردگرايي در ميان انديشمندان و رهبران ديني به ضرورتي انكار‌ناپذير تبديل شده است.
اكنون شرايط تروريسم جهاني به گونه‌اي است كه انگيزه خشونت‌ها به سمت مشروعيت بخشي سوق داده شده‌اند تا تشخيص بزه بودن و جنايت آميز بودن آن را مشكل سازند. متأسفانه امروزه با تكيه به رضايت‌خاطر تصنعي كه از عمل به فرامين ديني حاصل مي‌شود، خشونت‌ها را مقدس جلوه مي‌دهند و تنها عقل و خرد است كه مي‌تواند از مشروع جلوه دادن انگيزه‌هاي نامشروع جلوگيري كند و از جلوه دادن انگيزه‌هاي بزه كارانه به شكل انگيزه‌هاي مقدس جلوگيري كند.
روایتی داریم از پيامبر گرامي اسلام (ص) که فرمودند: همه خوبىها با عقل شناخته مىشوند و كسى كه عقل ندارد، دين ندارد . براي هوشيار كردن غافلان هيچگاه به دليل نياز نيست، بلكه به علت نياز است و غفلت زدگي نوعي بيماري است كه بايد داروي آن را يافت و علاج كرد كه از اين‌رو، وظیفه انديشمندان، رهبران و متنفذین این است که به زدودن جهالت از پندار و کردار جوامع بیاندیشند و راههای عملی برای برون رفت از چنین وضعیتی را تبیین کنند.
متن منقح شده سخنرانی در افتتاحیه دهمين دور گفت‌وگوي ايران و واتيكان
نظر شما