حسین صرافی: پوکی استخوان بیماری‌ای است که در آن استخوان شکننده شده و با کوچک‌ترین ضربه‌ای می‌شکند.
شکستگی‌ها عمدتاً در استخوان ران، مچ دست و مهره‌هاست. میزان ابتلا به پوکی استخوان در ایران به مرحله بحران رسیده است. تحقیقات نشان می‌دهد 90 درصد خانواده‌های ایرانی به دلیل تغذیه نامناسب و مصرف پایین لبنیات در ایران به پوکی استخوان مبتلا هستند. سن ابتلا به این بیماری در بین زنان ایرانی به شدت کاهش یافته و به 35 سالگی رسیده است؛ در حالی که میانگین سن ابتلا به این بیماری در جهان 75 سالگی است. کارشناسان، تغذیه مناسب، نوشیدن حداقل دو لیوان شیر در روز، ورزش کردن و استفاده از نور خورشید را مهم‌ترین راه جلوگیری از ابتلا به این بیماری می‌دانند.
سرانه پایین مصرف شیر در کشور
آمارها حاکی از آن است که میزان سرانه مصرف شیر در اروپا 300 تا 400 کیلوگرم در سال است اما سرانه مصرف شیر در ایران برای هر نفر 90 کیلوگرم تعیین شده است.
دکتر نجفی، عضو هیأت‌مدیره انجمن صنایع لبنی به «خبر» می‌گوید: «بر اساس برنامه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور تأمین سلامت مردم این طور در نظر گرفته شده بود که مصرف سرانه شیر تا پایان برنامه چهارم توسعه دولت به 160 کیلوگرم افزایش یابد اما با وجود نزدیک شدن به زمان پایان این برنامه، مصرف سرانه شیر در کشور با رقم اعلام شده تفاوت معنی‌داری دارد.» او در ادامه می‌افزاید: «سرانه پایین مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی در کشور باعث شده تا در حوزه سلامت هزینه بالایی جهت رفع پوکی استخوان بپردازیم.»
کارشناسان تغذیه، مصرف روزانه حداقل دو لیوان شیر، 25 گرم پنیر و 250 گرم ماست و سایر فرآورده‌های لبنی را برای حفظ سلامت بدن الزامی می‌دانند.
دکتر احمدرضا درستی، متخصص تغذیه نیز می‌گوید: «در پی مطالعاتی که طی سال‌های 79 تا 81 در انستیتو تحقیقات تغذیه ایران انجام شده، ما به این نتیجه رسیدیم که بیشتر خانواده‌های ایرانی با کمبود کلسیم مواجه هستند، اما این آمار یعنی 90 درصد، از آنجایی به دست آمده است که RDA (جیره غذایی روزانه) برای کلسیم در سال‌های اخیر بالا رفته است و نه تنها در ایران که در تمام دنیا شاهد آمار بالایی از افراد هستیم که به این کمبود دچار هستند. یعنی اگر قرار بود معیار سنجش RDA قدیمی باشد، این کمبود این قدر بالا نبود.»
دکتر سیدمرتضی صفوی، مدیر کل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت نیز با اشاره به خطراتی که این کمبود کلسیم ممکن است به وجود بیاورد، اظهار می‌کند: «خبر بدی که ریشه در این کمبود کلسیم گسترده دارد، این است که سن پوکی استخوان در زنان ایرانی به 35 سال کاهش یافته است و اکثر این خانم‌ها با پوکی استخوان وارد دهه چهارم زندگی شان می‌شوند.»
او در ادامه با اشاره به برنامه شیر وزارت بهداشت در مدارس بیان می‌کند: «در حقیقت برنامه توزیع200 میلی‌گرم شیر، به صورت یک روز در میان، طرحی است که برای کودکان سنین دبستان به اجرا درآمده است و چون این بچه‌ها در سنین رشد هستند و از گروه‌های در معرض خطر به شمار می‌آیند، دریافت شیر می‌تواند تا حدودی کمکی برای جبران کمبود کلسیم باشد.»
اما نوشیدن نوشابه‌های گازدار توسط نیمی از مردم ایران یکی دیگر از عوامل کمبود کلسیم است.
برلیانت بزرگمهر، مسئول کمیته آموزش همگانی انجمن تغذیه ایران نیز معتقد است: «خوردن نوشابه‌های گازدار سبب پوکی استخوان می‌شود چون سبب می‌شود از رسوب مناسب کلسیم در استخوان جلوگیری به عمل آید.»
همچنین دکتر صفوی در این باره می‌گوید: «از دی ماه سال 1384 به بعد، دوغ جایگزین نوشابه در ادارات دولتی شد. با این کار، هم یکی از منابع مفید دریافت کلسیم یعنی دوغ را وارد برنامه غذایی افراد کردیم و هم یکی از عوامل عدم جذب کلسیم و بروز پوکی استخوان را حذف کردیم.»
ورزش؛ عنصر مهم اما فراموش شده
ورزش به تراکم استخوان‌ها می‌افزاید، از پوکی آنها پیشگیری می‌کند و مقاومت اسکلت بدن در برابر شکستگی‌ها را بالا می‌برد. اکثر ورزش‌ها این خاصیت را دارند، اما بهترین آنها ورزش‌هایی هستند که تمام اندام را درگیر می‌کنند. این طور که نتایج یک بررسی نشان داده، پیاده‌روی از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند. بسکتبال و فوتبال نیز ساختار استخوان را متراکم می‌کنند و این یک مزیت به شمار می‌رود چرا که بافت متراکم‌تر در برابر پوکی استخوان مقاوم است و به راحتی نمی‌شکند.
دکتر محمود شیرازی، متخصص ارتوپد و جراح استخوان و مفاصل می‌گوید: «30 درصد دختران نوجوان کم‌تحرک در آینده دچار پوکی استخوان می‌شوند.» او در تشریح این بیماری اظهار می‌کند: «پوکی استخوان ممکن است بسیار هم پیش رود حتی تا آنجا که ممکن است فرد با یک زمین خوردن ساده برای همیشه بستری شود.»
دکتر شیرازی می‌افزاید: «تنها راه مقابله با ابتلا به این بیماری و عوارضش از جمله شکستگی لگن و ران، درد شدید ستون فقرات و قوز، ورزش کردن، تغذیه صحیح و استفاده از ویتامین D است.»
نور خورشید؛ ارزان‌ترین راه
بسیاری از پزشکان و متخصصان تأثیر مثبت ویتامین D بر عدم ابتلا به بیماری پوکی استخوان را تأیید کرده‌اند و معتقدند بهترین و ارزان‌ترین منبع ویتامین D در کره زمین نور خورشید است.
دکتر مهران ستاره، استادیار دانشگاه علوم پزشکی زنجان نیز در این زمینه معتقد است: «قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید به مدت 10 الی 15 دقیقه در ساعات 10 صبح و یا 4 بعدازظهر، بخشی از ویتامین D مورد نیاز بدن را تأمین می‌کند.»
وی با بیان این مطلب که نور مستقیم در بروز سرطان پوست و لک‌های پوستی مؤثر است، ادامه می‌دهد: «تابش نور از پشت پنجره، تأثیری در روند فوق نخواهد داشت، همچنین این زمان از 10 الی 15 دقیقه نباید فراتر رود.»
راه‌های تشخیص
غالباً پوکی استخوان به طور تصادفی و در نتیجه عکسبرداری با اشعه X نمایان می‌شود. در بسیاری از موارد هم تنها علامتی که از پوکی استخوان موجود است، درد پشت پس از ایستادن طولانی مدت است که پس از کمی استراحت برطرف می‌شود؛ اما گاهی هیچ نشانه‌ای از پوکی استخوان وجود ندارد تا این که شکستگی رخ می‌دهد.
گفتنی است تنها آزمایشی که می‌تواند برای سنجش استحکام استخوان به کار رود، تراکم‌سنجی (دانسیتومتری) است. این آزمایش می‌تواند روی مچ دست یا ستون مهره‌ها انجام گیرد که ارزش تشخیصی هر دو به یک میزان است. این آزمایش‌ها برای تشخیص و پیگیری درمان پوکی استخوان، دقیق‌تر از عکسبرداری با اشعه هستند.
راه‌های پیشگیری از ابتلا
پوکی استخوان را بیماری خاموش نیز میگویند زیرا ضعیف شدن استخوان‌ها علامت واضحی ندارد. اولین علامت واضح آن یک شکستگی دردناک است که با کوچک‌ترین ضربه در مچ دست، استخوان ران یا استخوان فقرات اتفاق میافتد؛ البته لازم به ذکر است که دلیل هر شکستگی‌ای پوکی استخوان نیست.
اما لازم نیست بیش از حد نگران شوید زیرا راه‌هایی هم برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری خاموش وجود دارد؛ راه‌هایی از قبیل موارد زیر:
- استفاده روزانه از آفتاب و خوردن ویتامین D این نیاز را تأمین می‌کند.
- تغذیه سالم
- عدم استعمال دخانیات
- مصرف نکردن نوشیدنیهای حاوی الکل
- ورزش کردن
فعالیتهای فیزیکی در دوران کودکی و جوانی اثر مثبتی در شکلگیری و تراکم استخوانی دارد. ورزش در دوران میانسالی و در افرادی که دچار پوکی استخوان هستند نیز اثر زیادی در پیشگیری و افزایش تراکم استخوان دارد. تند راه رفتن، استفاده کردن از پله، کوهنوردی و ورزشهای روزانه به ترمیم و ساختن بافت استخوان کمک می‌کند.
به طور کلی فعالیتهای فیزیکی سبب تقویت عضلات و افزایش تعادل بدن می‌شود، در نتیجه از افتادن که علت اصلی شکستگی است جلوگیری می‌شود و وضع روحی را نیز بهبود میبخشد.
نظر شما