آمار همواره یک شمشیر دو لبه بوده و به قول یکی از اسا تید این رشته ، آمارها دروغ نمی گویند ولی گاهی اوقات افراد آن را به هر شکل که بخواهند تبد یل و تفسیر می کنند. همین امر منجر به یک بی اعتمادی عمومی نسبت به صحت آمارها می شود. در کشورهای پیشرفته اعتماد به نتایج طرح های آمارگیری در بین مردم از درجۀ بالایی برخوردار است که شاید یکی از دلایل آن، شفافیت بسیار زیاد و به کارگیری آن در مواقع مناسب و به جا است. مردم در این کشورها اگرچه گاهی اوقات تمایلی به همکاری با آمارگیران و یا ارائۀ اطلاعات ندارند ولی به دلیل عدم ورود سؤالات و اطلاعات درخواست شده آماری به حیطۀ شخصی افراد، این عدم ارائه ناشی از بی اعتمادی نیست .
در کشورهای جهان سوم و درحال توسعه ازجمله ایران، به رغم پشتوانه های قوی علمی از بعد نظری در زمینۀ آمار، به دلیل استفاده نابه جا از آمارها و عدم شفاف سازی لازم و ایجاد شک در میان مردم جامعه به دلیل عدم اطمینان به رعایت حقوق شخصی و حفظ اسرار و همچنین عدم شناخت نهادهای اقتصادی و اجتماعی از نوع توانمند ی های آمار و مسائلی که این رشته می تواند حل کند، علم آمار مهجور واقع می شو د. از سو ی دیگر، دخالت افراد مختلف که اطلاعات کمی از این دانش دارند، در انجام پروژه های آما ری و یا تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات، باعث شده که اختلاف ها و اشکال های زیادی به آمار منتسب شود و همین امر، دلیل دیگری بر ایجاد شک و شبهه در مورد نتایج آن است.
در کنار مسئولان و محققان ناآشنا و نامرتبط با آمار، گروهی از اساتید و محقق آن آمار وجود دارند که با تکیۀ صرف بر بخش نظری، از کاربردی شدن مبانی این علم جلوگیری می کنند که این نیز به نوبۀ خود مشکل افزاست.
علاوه بر این موارد می توان به پیچیدگی و دوپهلو بودن قوانین آماری کشور اشاره کرد که در این هنگام قانون گذاران هم بدون درنظر گرفتن جا یگاه و تجربۀ نهادهای آماری، آنها را درگیر حواشی و دوباره کاری کرده اند. این مسئله اکنون مدتی است که بیش از گذشته نمود یافته و گاهی اوقات شکل رویارویی به خود گرفته است .
با توجه به تأثیر مثلث مشکلات آماری کشور یعنی
1) ورود افراد غیرمتخصص در این زمینه چه به صورت تصمیم گیرنده و مسئول و چه به صورت محقق
2) تکیه اساتید و محققان این رشته بر جنبه های سنگین نظری و غیرشفاف برا ی جامعه
3) قوانین نامعلوم و دوپهلو و گاه ناقض یکدیگر، روی جامعه ای که به آمار، بیشتر به دید شک و
شبهه می نگرد، نمی توان آینده چندان روشنی متصور بود. شاید برای بهبود افق پیش روی، ضمن پرهیز از استفاده های سیاسی نادرست از آمار توسط مسئولان، استفاده آماردانان از اهل فن در بخش های تصمیم گیری و تحقیقاتی، تعهد به ارائۀ آمارهای دقیق و بدون دخالت نهادهای مختلف در تهیه و ارائه آمار و از همه مهم تر، فرهنگ سا زی ریشه ای در جامعه به صورتی که باورهای عمومی جامعه و نه تنها بخش تخصصی، هدف قرار گیرد، بتواند موجب بهبود وضعیت آینده آمار در ایران شود. ازجمله موارد د یگری که می توان به آن پرداخت عبارتند از:
1. بهبود و به روزسازی آموزش آمار در سطوح مختلف تحصیلی؛ و استفاده از بانک های اطلاعاتی و برنامه نویسی ها ی کاربردی IT
2. ورود دانش جدید کامپیوتری به دروس دانشگاهی؛
3. ارتباط بیشتر دانشجویان به ویژه در گرایش های کاربردی آمار با سایر حرفه ها، صنایع و بخش هایی که آمار در آنها کاربرد دارد؛
4. بالا بردن سواد آماری مردم و جامعه و ترغیب ایشان به همکار ی در زمینۀ فعالیت ها و طرح های آماری؛
5. بازنگری قوانین و تخصصی کردن آمار در دستگاه ها با درنظر گرفتن وضعیت موجود، به عنوان مثال، مأموریت بانک مرکزی تنها در مورد آمارهای اقتصادی به دلیل سابقه، تجربه و داشتن توان لازم و یا مأموریت مرکز آمار ایران تنها در مورد آمارهای جمعیتی، ثبتی و ... و یا سایر نهادهای دیگر به صورتی که تداخل وظایف نداشته باشند؛
6. تغییر شکل و ماهیت انجمن آمار از یک نهاد تشریفاتی و کم تحرک به یک نهاد پویا و مرتبط با تمامی ارکان مرتبط با آمار در سطوح مختلف؛
7. ترغیب مسئولان و محققان سایر رشته ها به استفاده از آماردانان در انجام فعالیت ها و عدم ارائۀ نظرات غیرکارشناسی و یا صرفاً متکی بر برداشت فردی و شخصی در مورد آمار؛
8. بالا بردن سطح تلقی و درک مسئولان از مزایای استفاده از آمار در تصمیم گیری ها.
با این تفاسیر شاید بتوان به توسعه و پیشرفت آمار در کشور که پایه و اساس پیشرفت کل کشور خواهد بود، امیدوار بود. باید توجه داشت که آ ینده نگری در مورد آمار و برنامه ریزی صحیح درباره آن، می تواند آینده کشور را بهتر تأمین کند و این مهم جز با همت و علمی نگری آماردانان و مسئولان به دست نخواهد آمد.
*کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص
نظر شما