ملامین؛ میهمانی که ناخوانده نبود

فرشته آل‌علی: چندی پیش ماجرای آلودگی شیرهای خشک آلوده به ملامین در چین، در سایتهای خبری ومطبوعات دنیا منتشر شد و افکار عمومی بخصوص مادرانی که کودکانشان از شیر خشک استفاده می کردند به شدت نگران شد که چه خطری ممکن است فرزندشان را تهدید کند. معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت ایران اعلام کرد فراورده های شیری آلوده به ملامین به ایران وارد نشده اما این موضوع همچنان جای نگرانی داشت که چون شیر خشک در صنایع غذایی مختلف از جمله شکلات و بیسکوئیت هم بکار می رود پس شاید افراد  درسراسردنیا در معرض خطر قرار بگیرند. اینجابود که سئوالی کلی مطرح شد: ملامین در صنعت غذایی چه می کند و چرا ناخوانده وارد شده است؟

اکنون دیگر آلوده بودن شیر خشک های تولیدی گروه «سانلو» در چین به ماده شیمیایی «ملامین» که موجب بیماری سنگ کلیه در نوزدان می شود، تایید شده است. از «ملامین» پلاستیک تولید می شود اما شرکت یاد شده برای افزایش پروتئین محصولات تولیدی خود به طور غیرقانونی از این ماده استفاده می‌کرد.

مصرف شیرخشک های آلوده به «ملامین» باعث از کار افتادن کلیه نوزادان می شود و همین موضوع باعث مرگ 4 کودک شد و بیش از 53 هزار کودک چینی بخاطر مصرف شیر خشک‌های آلوده، هم اکنون از بیماری سنگ کلیه و دیگر بیماریهای کلیوی رنج می برند.

هنوز مدتی از این ماجرا نگذشته بود که مقامهای بهداشتی هنگ کنگ اعلام کردند در تخم مرغهای وارده شده توسط این کشور از چین، مقداری ماده سمی ملامین کشف شده است. احتمال می رود علت آلودگی این تخم مرغها به ملامین، انتقال این ماده از طریق مواد غذایی مورد استفاده مرغها به بدن آنها و سپس تخمهایشان بوده باشد.

خبر نگران کننده بعدی این بود: ملامین موجود در برخی شکلات‌ها سبب بروز مشکلات تنفسی وتحریکات پوستی درفرد می شود. پزشکان بر این عقیده اند که بروز سرطان مثانه، دفع کریستال از ادرار و ایجادسنگ کلیه، افزایش فشار خون و اختلالات تولید مثلی از دیگر عوارض ملامین است. این شکلات ها به دلیل مصرف ملامین در شیر و شیر خشک به کار رفته در آن به منظور بالا بردن میزان پروتئین مصنوعی، سلامت شهروندان را به خطر می اندازند. طبق نظر کارشناسان میزان خطر آفرینی مصرف این نوع شکلات ها در انسان به نسبت هر گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. به عبارت دیگر در صورت مصرف بیش از هر گرم شکلات حاوی ملامین به ازای هر کیلو گرم وزن بدن، خطر مرگ، مصرف کننده را تهدید خواهد کرد.

واکنش فوری، بدون معطلی
سازمان دارو و غذای آمریکا اعلام کرده که هیچ مقدار ملامین نباید در شیر خشک کودکان باشد. برای سایر مواد خوراکی تنها مقادیر کمتر از 5/2 بخش در میلیون خطرناک محسوب نمی شود. متاسفانه فراورده های لبنی حاوی ملامین توسط این شرکت چینی  به آسیا،اروپا و آمریکا صادر شده بود ودرآب نبات، شکلات و نوشیدنی های حاوی قهوه شناسایی شد. به این ترتیب اقدامات مربوطه برای جمع آوری این فراورده ها صورت گرفت. در کشور ما نیز علاوه براقدامات لازم، به شهروندان اکیدا توصیه شد به هیچ وجه از شکلاتها و خوراکی های چینی حاوی شیر و شیر خشک استفاده نشود و تنها از موادی که مجوز وزارت بهداشت دارند استفاده شود. معمولا این خوراکی های خارجی بدون مجوز و بصورت قاچاق وارد کشور می شوند.

و اما ملامین
ملامین یک ماده ارگانیک است که بصورت کریستالهای سفید غنی از نیتروژن تهیه می شود. ین ماده که از نیتروژن، کربن و هیدروژن تهیه شده است توسط یک دانشمند آلمانی در سال 1830 میلادی اختراع شد و در اواخر سال 1930 در پلاستیک از آن استفاده شد. ملامین وقتی با فرمالدئید ترکیب و تحت حرارت زیاد قرار بگیرد و سپس سرد شود حالتی کاملا نشکن پیدا می‌کند. در گذشته مواردی دیده شده که بعضی شرکتهای غیر استاندارد از ملامین به عنوان یک ماده ارزان و حجم دهنده در خوراک دام و طیور استفاده می کردند.

اما علت ورودملامین به شیر خشک در چین به این ترتیب بود که شرکت متخلف به شیر خام آب اضافه می کرد تا حجم شیر را بطور کاذب افزایش دهد. در نتیجه این رقیق سازی غلظت پروتئین شیر کاهش پیدا می کرد. شرکتهایی که این شیرها را برای تهیه شیر خشک خریداری می کردنداز طریق آزمایش میزان نیتروژن موجود در آن، سطح پروتئین آنرا بررسی می کردند و اگر به همین ترتیب شیر به دست آنها می‌رسید متوجه کمبود پروتئین در آن و رقیق سازی می شدند در نتیجه بطور غیر مجاز ملامین به آن اضافه می کردند تا در میزان نیتروژن آن تغییری حس نشده و طبیعی فرض شود. این اقدام مورد تایید مقامات قانونی مثل فائو و سازمان جهانی بهداشت نیست.

متاسفانه در سال 2007 ملامین در گلوتن گندم و پروتئین غنی شده از برنج که توسط کشور چین صادر شده و برای خوراک حیوانات مورد استفاده قرار می گرفت دیده شد. این قضیه باعث مرگ تعداد زیادی سگ و گربه شد و علت مرگ آنها نارسایی کلیه اعلام شد. در همان سال سازمان دارو و غذای آمریکا وجود ملامین را در ماهی های پرورشی تایید کرد .برای تغدیه این ماهی ها نیز از غذاهای مختص حیوانات که توسط چین تولید شده بود استفاده می شد.عین همین اتفاق برای طیور پرورشی نیز افتاد تا اینکه امسال کودکان قربانی این ماجرا شدند.

خطرات وجود ملامین در خوراکی های مورد مصرف انسان را باید جدی گرفت.در مطالعات حیوانی ،ملامین باعث بروز سنگ مثانه می شود.در پودرهای ملامین ،این ماده با اسید سیانوریک ترکیب شده و کریستالهایی تشکیل می شود که باعث بروز سنگهای کلیوی می شود.

کریستالهای نامبرده ،لوله های ظریف کلیوی را مسدود کرده و تولید ادرار متوقف می شود همین موضوع نارسایی کلیوی و در بعضی موارد مرگ را به‌دنبال دارد. مطالعات نشان داده مصرف خوراکی ملامین در حیوانات  اثرات سرطان زایی دارد که هنوز در مورد انسان مشخص نشده است. از علائم و نشانه های مسمومیت با ملامین می توان به تحریک پذیری، وجود خون در ادرار، کاهش یا قطع ادرار،علائم عفونت کلیوی و فشار خون بالا اشاره کرد. درمان این مشکل بسته به وخامت آسیب کلیوی متفاوت است: تزریق مایعات وریدی، قلیایی کردن ادرار، تصحیح اختلال آب و الکترولیت و اسید و باز، دیالیز و حتی جراحی و بیرون آوردن سنگهای کلیوی.

آگاهانه عمل کنیم
به طور کلی اگر بخواهیم امنیت مواد غذایی مصرفی مان را حفظ کنیم باید علاوه بر اعتماد به مقامات مسئول مربوطه خودمان هم هشیاری و آگاهی خود را بالاتر ببریم. بهتر است به این نکات توجه داشته باشید:

1- منبع تامین کننده مواد خوراکی را در نظر بگیرید. دیگر نمی توان گفت بطور حتم موادی که خودتان می کارید یا بطور طبیعی تولید می کنید مشکلی ندارند چون شاید ندانسته از کود، سم یا مادهای شیمیایی استفاده کرده یا خوراکی به دام و طیور می دهید که مسئله ساز هستند. بهتر است قبل از تهیه هر ماده شیمیایی و یا خوراکی به مجوز،مواد تشکیل دهنده و اجزای آن توجه کنید و در این زمینه ها اطلاعاتتان به روز باشد.الزاما هر خوراکی خارجی با کیفیت نیست بخصوص اگر مجوز بهداشتی نداشته باشد.

2- در مورد تهیه مواد خوراکی دقت بسیار زیادی داشته باشید و ماده ای را که تا بحال نام آنرا نشنیده اید و یا حس می کنید غیر مجاز وارد شد است به هیچ وجه مصرف نکنید.

3- اگر احساس کردید مواد غذایی از نظر اندازه و رنگ حالت غیر طبیعی دارند این احتمال را بدهید که در پرورش آنها موادی خاص بکار رفته اند و تا در مورد این مواد و اثرات احتمالی آنها اطلاعات کسب نکرده اید به خرید آنها اقدام نکنید.

5- باید عادت کنیم برچسبهای مواد خوراکی را با دقت بخوانیم و اگر اجزای آنرا خوب نمی شناسیم چاره ای نیست جز اینکه در مورد تک تک آنها اطلاعات کسب کنیم. اگر خریداری دقیق و هشیار باشیم امکان ندارد به راحتی موادی تقلبی و غیر مجاز وارد چرخه غذایی ما شود. اگر چه نمی توانیم به تنهایی همه شرایط را کنترل کنیم اما نباید تحت هیچ وضعیتی وسواس خود را از دست بدهیم.