اول:
مفروض گرفتیم که، مقاومت، مربوط به دوران گذار است، همان گونه که مقاومت پیامبر اکرم و بنیهاشم در سالهای هفتم تا دهم بعثت، دورانی شد برای گذار به هجرت. میان کیفیت و حجم فشار بیرونی، با نوع مقاومت ملی، نسبت وثیق و مستقیم برقرار است. "محاصره تمام عیارِ" ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران، که با اعمال زور، به نظام بینالملل نیز تحمیل شده است، "محاصرهای هجومی و پویا"ست. "مقاومت ملی" ما نیز بایستی پویا و فراگیر باشد:
* حصر و هجوم اقتصادی (مالی-پولی، تجاری، ترانزیتی، ...)
* حصر و هجوم سیاسی، امنیتی، و حتی نظامی،
* حصر و هجوم فرهنگی، اجتماعی و روانی،
این چنین محاصره پویا و شدّت یابنده، پیوندهای محیط ملی (به ویژه اعتماد ملت به نظام) و پیوندهای محیط منطقهای و بینالمللی کشور را هدف قرار دادهاست. در طرح آمریکا، ایران باید از درون، دچار شورش و انفجار، و از بیرون محصور، منفعل و ضربه پذیر گردد!
دوم:
"مقاومت پویا"، علیه هجوم و حصر همهجانبه دشمن، نیاز به: ۱- درک سیستماتیک از مقاومت و پویایی، ۲- سازمان شبکهای،۳- نگرش، دانش و تجربه راهبردی در سطوح ملی و بینالمللی دارد.
کشور -نظامِ اجرایی- برای مقاومت موثر و پویا، نیازمند به چند ویژگی مهم است:
یک، پاکسازی محیط داخلی نظام از "عوامل فساد"
دو، مصون سازی نظام از "عوامل نفوذ"
سه، حذف عوامل "ناکارآمدی و تضعیف" قوای نظام،
چهار، "چابکسازی و موثرسازی" نظام تصمیم سازی، و نظام کنترل و ارزیابی، و نظارت بر قوای اجرایی کشور،
پنج، کوتاه نمودن فاصله میان مغز تصمیمگیری و دستگاه اقدام، وفق ملاحظات شرایط بحران، در ساختار اجرایی کشور،
این پنج دستور، فقط میتواند "محیط اجرایی نظام" را برای مقاومت پویا آماده سازد.
فساد، نفوذ، ناکارآمدی و افشال در دستگاه دیوانی، نتیجهاش عدم اعتماد و خلق نارضایتی و اعتراض و شورش و ناامنی در محیط ملی است. «مقاومت همهجانبه ملی»، باید نخست آسیبهای محیط داخلی را برطرف کند. مقاومت، از قلب سیستم تصمیمگیری و اجرایی کشور آغاز میشود. بدون این پنج گام، مقاومت جدّی، معنا نمییابد. مقاومتِ پویا، نیازمند نرمافزارِ خاص است. نرمافزار، به معنای «رویکرد، راهبرد، سیاست، و دستور کار»! این دستورکارها، در دو بخش داخلی و بینالمللی قابل احصاء هستند.
سوم:
اهداف ملی در "مقاومت پویا"
مهمترین رکن اهداف ملی در فرایند مقاومت پویا، تغییر شرایط و تسلط بر محیط سیاست خارجی به جهت ختم محاصره و پایان دادن به شرایط تحریم است. مقاومت ایستا، فاقد ابتکار عمل در محیطهای داخلی و خارجی کشور است. انفعال، تاثیرپذیری، ضعف، بیبرنامگی، ناکارآمدی و آسیب پذیری، در اقتصاد، سیاست، امنیت و فرهنگ و روان جامعه، از ویژگیهای «ایستایی» است. فرصتسازی، تولید قدرت، ابتکار عمل، کنترل روند بحران، انتقال بحران به محیط دشمن، تبدیل رقیب به همکار، ایجاد ظرفیت مشترک در منطقه و جهان، ایجاد پیوند محیطی، خاتمه بخشیدن به فشار دشمن، و داشتن برنامه برای عادی کردن شرایط، از اهداف و روشهای "مقاومت پویا"ست:
- ایجاد هماهنگی بین اقطاب قدرت ملی،
- ایجاد هماهنگی بین اقدامات قوا و خروجی ساختارها و ارکان نظام،
- تناسب و همپوشانی بین سیاستهای داخلی و خارجی کشور،
- ظرفیتسازی برای مجموعه دستگاه سیاست خارجی کشور.
اینها، از مهمترین اهداف و ضرورتهای تامین «مقاومت پویا»ست. طبعاً قدرت دیپلماسی ترکیبی، مشتمل بر عوامل قدرت سخت و نرم ملی، در قواره جریانسازی هدفمند دیپلماتیک، از ارکان تحقق اهداف فوق است.
چهارم:
مقاومت پویا و «دستور کار" محیط داخلی!
یک؛ پاکسازی، شفافسازی و «اصلاحِ انقلابی» محیط اقتصادی کشور
اقتصاد، محورِ مقاومت است. مهمترین حجم تحریم و محاصره دشمن، معطوف به اقتصاد کشور است. اما، این همه مشکل نیست! واقعیت این است که، محیط اقتصادی ما، از تعادل، پویایی، تکاملپذیری، و "پاکدستی" لازم، برخوردار نیست. "رانت و فرصتطلبی"، اقتصاد کشور را متلاشی میکند! در حصر بنیهاشم، ابیطالب و خدیجه کبری، تمام هستی خود را ظرف ۳ سال، صرف بقا و حیات پیامبر و مسلمین کردند! اینجا، متاسفانه «فسادِ رانت»، ویرانگر است. "رانت" در واردات، صادرات، ارز، پتروشیمی، خودرو، فولاد، بانک، صندوقهای بازنشستگی، بیمهها، بنگاههای بزرگ نظیر شستا، حملونقل، نظام گمرکی، نظام مالیاتی، ... اقتصاد سالم کشور را متلاشی کرده است. مدیران رانتی، هستی کشور و ملت را در شرایط بحرانی، صرف مطامع خود میکنند! بخش اعظم نارضایتی عمومی، ناشی از این رانت و نابرابری است. «مقاومت پویا و جامع ملی»، باید از حذف رانت از اقتصاد کشور شروع شود!
دو؛ رفع مانع از ملی/ مردمی شدن اقتصاد واقعی کشور!
مملکتی که بیش از ۴۵ میلیون نفر نیروی کار دارد، نباید حدود ۲۰ میلیون بیکار داشته باشد! ساختار اقتصاد کشور، به طور کلی دولتی و اختصاصی شده. بیش از ۸۰٪ منابع مملکت فقط صرف حقوق و دستمزد هزینه جاری بخش "اداری، دولتی، دیوانی" کشور میشود! یک "دولت مصغره قدرتمند" باید به فوریت به وجود اید تا قادر باشد علاوه بر سامان محیط ملی راهبردی، چرخه اقتصاد کشور را بهسامان کند. تا تولید نباشد، اقتصاد بهسامان نمیشود.
مهمترین مانع "تولید ملی"، بخش اقتصاد دولتی است. نقش دولت در اقتصاد باید صرفا به تولید مقررات سازنده، تنظیم مناسبات اقتصادی و نظارت بر رشد و توسعه اقتصاد محدود شود. دولت باید به طور جدی از تصدیگری و نفوذ در منافع اختصاصی اقتصاد کشور، انصراف دهد!
سه؛ تنظیم روابط بین قوا!
موتور تولید “فرایندهای ملی”، در کشور ما به شدت ضعیف است. اجرای طرحهای بزرگ ملی، در گروِ داشتنِ فرهنگ «فرایندسازی» است. "فرایندسازی و رویکرد شبکهای" در اجرا، به خصوص در شرایط بحرانی، شرط موفقیت است.تناسب و هماهنگی قوا، و به خصوص مناسبات «سیویل-میلیتاری»، از مهمترین ارکان سامان محیط ملی و اجرایی است. دولت، از دورن، بایستی دارای انسجام، اقتدار، درک کامل از شرایط خاص مملکت، ابعاد آسیبپذیری داخلی، و ابعاد تهدیدات خارجی باشد. دولت بایستی بیش از سخن گفتن و صیانت نفس، دارای طرح و برنامه و اراده اقدام باشد.
به نظر میرسد بدنه دولت هنوز تهدید «حصر تحریم» را به خوبی در نیافته! مجلس نیز به شدت در انفعال است. "بازی بودجه"، و موازنه پُست، مهمترین اقدام مجلس است. هنوز یک اقدام نافع برای «شکستن حصر تحریم» از مجلس دیده نشده! حداکثر همت در بدنه دولت یا بعضا مجلس، اهتمام به «دُور زدن تحریم» بوده است! فرق است میان «حذف تحریم» با «دُور زدن تحریم». شکستن حصر و حذف تحریم، بر "تغییر شرایط و عادی کردن اوضاع" بنا میشود. دُور زدن تحریم اما، بر مفروض تداوم تحریم استوار است. هدف ملی، بایستی «حذف حصر و خاتمه تحریم» باشد.
چهار؛ ترتیبات سیاسی امنیتی!
هجوم بیگانه، همهجانبه است. تمام ظرفیتهای ناامنساز دشمن و رقیب، در جهت تحمیلِ ناامنی به داخل کشور و ایجاد آشوب داخلی است.همه ارکان نظام در حفظ امینت و تامین ثبات داخلی مسئولیت دارند، نه فقط قوای مسلح. قوای سهگانه، بایستی در ایجاد فرایند تامین امنیت، در جهت "مقاومت پویا"، مسئولیت بپذیرند. ظرفیتهای ملی، بخصوص در "محیط ملیِ سیاست خارجی"، از هماهنگی بینقوا و مناسبات «سیویل-میلیتاری» بارور میشوند. اجرای سیاست خارجی پویا و هدفمند، در جهت تامین منافع ملی، از نقطه «هماهنگی قوا» و تنظیم مناسبات «سیویل-میلیتاری» آغاز میشود.
قدرت منطقهای ایران، غیر قابل تردید است. نفوذ ایران در عمق استراتژیک منطقه، بزرگترین سرمایه سیاسی امنیتی خارجی کشور است. این نفوذ و قدرت بایستی در جهت اهدافِ ضروری ملی، به کار گرفته شود. شکستن حصر و ختم تحریم، نیازمند "نقد کردنِ" اقتدار منطقهای ماست. ایجاد تناسب و ترتیبات نافذ «مناسبات سیویل- میلیتاری»، ضروریترین رکن برای منظور فوق است.
پنج؛ فرهنگی اجتماعی/ داخلی
در حصر و تحریم فراگیر، ذهنیت و اراده ما مورد هجوم واقع میشود. بیشترین سرمایه دشمن و رقیب، بر خلع اراده و تسلط بر روحیه و روان ملی ما گذاشته شده. فرایند "مقاومت پویا"، باید قادر باشد که آرامش و امنیت روانی جامعه را تضمین کند. فرهنگ مقاومت، باید در بستر تلاش، اطمینان، همکاری، حمایت و همبستگی ملی توسعه بیابد. بخش اعظم کمبودهای فعلی در جامعه، ناشی از حرص و هراس، ناامنی روانی و سود جویی فردی است. زمان جنگ تحمیلی را به یاد بیاوریم،. ملت، به حمایت از دولت و دیگر احاد، تعهد داشتند. حرص و ولع در بیشتر داشتن و ذخیره سازی، در حداقل وضع ممکن قرار داشت. احساس "ملت بودن"، بر تصور "مردم بودن"، غلبه داشت!
ما، در فرایند «مقاومت پویا»، در فضای فرهنگی اجتماعی، به همان روحیه و باور، به شدت نیازمندیم.
پنجم:
"مقاومت پویا" و دستورکارهای حوزه راهبردی و سیاست خارجی!
۲ دسته هدف محوری، روند و فرایند سیاست خارجی را در دوران گذار، شکل میدهند. این اهداف شامل: الف- مدیریت حصر و تحریم، ب- شکستن حصر، لغو تحریم و عادی ساختن شرایط کشور، است.
۳ رده دستور کار، در حوزه سیاست خارجی، لازمه پشتیبانی از مقاومت پویا و اهداف فوق است. دستورکارهای سهگانه، مربوط به "محیطهای سهگانه ملی، سازمانی و عملیاتی" سیاست خارجی هستند. محیط ملی سیاست خارجی، باید متناسب با مقتضیات مقاومت پویا، سامان یابد. ساختارها، اهداف و اقدامات همه دستگاههای مرتبط با سیاست خارجی، باید وفق شرایط "لغو حصر و تحریم"، بازتنظیم شوند. عملکرد نظام اجرایی کشور، هنوز رنگ و بوی شرایط عادی را دارد! کشور قاعدتاً بایستی از ۲ سال قبل، خود را برای سپری کردن یک دوران سخت ۵ تا ۷ ساله آماده میکرد.برای چنین آمادگی، اصولاً میبایست به تحکیم مناسبات، روابط و پیوندهای بینالمللی کشور مبادرت گردد.
هدف دشمن، انزوای ما بوده است. توسعه روابط بینالمللی، در شرایطی که ما در "حصر و منزویسازی" واقع شدیم، نوشدارو و باطلالسحر دشمن است. "دیپلماسی جامع و ترکیبی"، برای تغییر شرایط و شکست دشمن، معجزه میکند. در این فضا: دیپلماسی هوشمند، فعال، تیز و شفاف، مبتکرانه، فعال، پرشتاب، و اقناعکننده، لازمه «مقاومت پویا»ست. «دیپلماسی جامع و ترکیبی»، حاصل انطباق اهداف عملیاتی منطقهای ما با اهداف ملی در بستر حصر سیاسی اقتصادی است. راهبرد دیپلماسی جامع، در بستر مقاومت پویا چنین تعریف میشود: «ترکیب اقتدار و نفوذ راهبردی کشور با ضرورتهای و مقتضیات محیط سیاسی و امنیتی ملی (در داخل و خارج از کشور)، در جهت توسعه مناسبات بینالمللی با حفظ اصول و ارزشهای ملی».
یک فهرست جامع، از «مسائل حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی»، اولویتهای اصلی مقاومت پویا و دیپلماسی جامع را به این شرح شامل میشوند:
> منطقه/بحران تروریسم و ناامنی و جنگهای تجزیه کننده ژئوپولیتیک
> منطقه/ نفوذ قدرتهای بیگانه و ناموازنهسازی علیه محور مقاومت
> منطقه/ مهار شرارت اسراتژیک اسراییل
> منطقه/ کنترل توسعه تروریسم در حوزههای نفوذ پیرامونی ایران
> منطقه/ مهار توسعهطلبی و ناامنیسازی توسط سعودی و امارات
> منطقه/ کنترل تعارضات و تضاد ها و ایجاد و توسعه مودت
> حلقه اقیانوس هند/ فرصتسازی از رقابتهای استراتژیک قدرتها
> حلقه آسیای مرکزی و قفقاز/ فرصتیابی اقتصادی، توسعه نفوذ راهبردی، مهار نفوذ بیگانه، کنترل امنیت
> حلقه شمال آفریقا/ فرصتسازی استراتژیک، فرصت یابی ساختاری و اقتصادی
> جهانی/ اروپا: مشارکت در موازنه امنیتی- صندوق مشترک- مالکیت در ساختارهای لجستیکی متصل به سرزمین- احداث و مالکیت بانکها - شبکهسازی لجستیک- شبکهسازی ترانزیت- شبکهسازی مالی و خدمات مبادلات، تمرکز بر تامین انرژی و خط ترانزیت
> جهانی-منطقهای/ تغییر و اصلاح تصور عمومی از نیات راهبردی ایران، تبیین نقش اقتدار ایران در ایجاد موازنه امنیتی منطقه، تبیین نقش موازنه صلح در منطقه - در کاهش خطر جنگ بزرگ، تمرکز بر تبادل ظرفیتهای سیاسی اقتصادی و فرهنگی، هدفگزینی و اولویتبندی در حفظ - ایجاد تا توسعه مناسبات، قرار گرفتن در چرخه زنجیره ارزش در سطح منطقهای و جهانی، مسیر انرژی و خط انتقال نفت و گاز و فراورده، مهار تمایلات فرصتطلبانه روسی ، ترکی، تعقیب مسیر انتقال جنوب شرق به شمال غرب
> روسیه/ تمرکز بر فرصتهای مشترک، کنترل بازی دوگانه، توجه به عملگرایایی و فرصتطلبی روسی ، رعایت موازنه منفعت محور، تاکید بر الزامات اخلاقی در همکاری عملیاتی، توجه به دامنه اهداف بلند روسی از خارج نزدیک تا سواحل مدیترانه و پهنه اقیانوس هند، ضرورت تکامل دیپلماسی همهجانبه
مناسبات دیپلماتیک با روسیه، به ویژه در شرایط بحران و حصر، بایستی جامع و ترکیبی و همهجانبه، بشدت خطر پذیر و بشدت محطاطانه باشد. (دیپلماسی روسی، بدیل روسی میطلبد)
> ترکیه/ موازنه اقتدار و اقتصاد، سهمبندی در فرصتهای مکمل، مرزبندی در حوزههای چالشی، توسعه فرصتهای انرژی و خط انتقال، پیگیری مطالبات مشکوکالوصول... (آنکارا؛ عملگرا، فرصتطلب، تهاجمی، محتاط و نیازمند در امنیت و اقتصاد)
> عراق/ محور نقد کردن اقتدار منطقهای - مقتدر در سخت افزار و امنیت، ضرورت تکامل ظرفیتهای نرمافزاری، مشارکت در اقتصاد و توسعه ظرفیت سیویل، نقد کردن ظرفیتهای زنجیره مشترک ارزش در اقتصاد و سیاست و امنیت
> چین/ فرصتساز، فرصتطلب، جسور، نیازمند ، خسیس، توسعهطلب و همکار، در عینحال مخاطرهساز! از مهمترین عوامل برای کنترل تهدیدات اقتصادی آمریکا (چین، دیپلماسی خاص چینی میطلبد!)
> ایالات متحده، بازی بزرگ ماست. آمریکا را باید با ابراز ترکیبی مهار کرد. ترکیب اقتدار منطقهای، "ضد دیپلماسی" (توسعه مناسبات دیپلماتیک و اقتصادی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران با بیشترین کشورهای قدرتمند، در جهت خنثی کردن منزویسازی ما)
مناسبات چالشی و مدیریت تضاد با ایالات متحده، حتماً باید مشمول رویکرد «کنترل بحران، اقدام متقابل، بازی پرخطر، نمایش اقتدار، مشت آهنین و دستکش مخملین» باشد. "موازنه نسبی"، شاهبیت رفتار متقابل با رویکرد خصمانه یا پیچیده ایالات متحده است.
"موضوعات مفهومی در فهرست الویتهای سیاست خارجی جامع و ترکیبی":
> تمرکز بر تناسب و ترکیب قدرت سخت و نرم، ایجاد تعهد و هدفمندی برای مجموعه ساختار سیاست خارجی
> تقسیم کار و تشریک مساعی میان ارکان ساختار سخت و نرم سیاست خارجی (بخشهای متعدد ساختار سیاست خارجی، از بخش ستاد دولت تا نیروهای مسلح، بخش اقتصاد خارجی، بخش امنیتی، فرهنگ و رسانه و دیپلماسی عمومی و... تا دستگاه دیپلماسی رسمی)
> تمرکز بر توسعه مناسبات، دیپلماسی و مذاکره در جهت شکستن حصر و خنثیسازی تحریم
> استظهار دیپلماسی رسمی به دیپلماسی دفاعی، امنیتی، انرژی و دیپلماسی عمومی
> دیپلماسی برای صلح
> دیپلماسی برای عبور از بحران
> دیپلماسی برای شکستن حصر و تحریم
> دیپلماسی برای عادی ساختن شرایط خارجی و داخلی کشور
یک چنین ساختار سیستماتیک و نظری، در استظهار به اراده ملی، در یک برنامه حدوداً ۵ ساله، میتواند چالش حصر و تحریم را به فرصت جهش ملی تبدیل کند.
انشاءالله.
* دانشآموخته صلحسازی و حفظ صلح
نظر شما